Hercegovina
Hercegovina je istorijska i geografska oblast, koja je nastala sredinom 15. veka, kada je vojvoda Stefan Vukčić Kosača uzeo titulu: herceg od Svetog Save.[1] Tokom istorije, prostorni opseg Hercegovine se postepeno menjao. Prvobitno se odnosio na Hercegovinu Svetog Save, a potom na Hercegovački sandžak, odnosno Hercegovački pašaluk.[2] Značajne promene su nastupile 1878. godine, kada je veći deo istorijske Hercegovine okupiran od strane Austrougarske (današnja Hercegovina u užem smislu), dok su manji delovi u dva navrata (1878. i 1912. godine) priključeni Crnoj Gori (današnja Stara Hercegovina).
| Hercegovina | |
|---|---|
 Položaj Hercegovine na karti BiH | |
| Najveći gradovi | Mostar Trebinje |
| Država | Bosna i Hercegovina |
| Region | Federacija Bosne i Hercegovine Republika Srpska |
| Administrativna jedinica | Hercegovačko-neretvanski kanton Zapadnohercegovački kanton Istočna Hercegovina |
| Jezik | srpski, hercegovačko narečje |
Savremena Hercegovina u užem smislu označava geografsku oblast koja obuhvata južnu polovinu Bosne i Hercegovine. Hercegovina kao stara srpska srednjovekovna zemlja bila je mnogo veća i obuhvatala je delove današnje zapadne Crne Gore, delove Polimlja i Gornjeg Podrinja, kao i Boku kotorsku. (Stara Hercegovina). Ova država je ime dobila po tituli hercega od Svetoga Save (nem. Herzog — „vojvoda”), vladara ovog područja iz 15. veka Stefana Vukčića Kosače. Kroz istoriju se nazivala i Humska zemlja, Hum ili Zahumlje.
Istorijski i kulturno ona obuhvata, ili je obuhvatala, neka područja istočno i severoistočno (Stara Hercegovina u Crnoj Gori, Podrinju i Polimlju). Po društveno-istorijskim kriterijumima, Hercegovina se na nekim od ovih teritorija preklapa sa Bosnom.
Hercegovina zauzima oko 20% teritorije Bosne i Hercegovine, gde živi oko 10% stanovništva zemlje.
Geografija uredi
Hercegovina je brdsko-planinsko područje koje čini deo Dinarskih planina. Tipični su predeli karsta u kojima se povremeno pojavljuju plodne ravnice — polja. Klima je mediteranska, iako sa nešto više padavina u odnosu na prosek za ovaj tip klime. Zime su blage, i za razliku od susedne Bosne, snega u dolinama Hercegovine ima veoma retko. Leta su suva i vrela, posebno u julu i avgustu.
Najviši vrh je Maglić na 2.386 m, zatim Volujak 2.336 m kod Gacka. Ostali značajni vrhovi su Čvrsnica (2.226 m kod Posušja i Prenj (2.226 m kod Mostara. Značajna planina je i Vran — prirodna granica između Hercegovine i Bosne.
Jedina veća reka je Neretva, koja izvire kod Gacka i u velikom luku dugom 218 km prolazi kroz centralni deo regije. Južni deo Hercegovine pripada slivu reke Trebišnjica, duge 96,5 km, koja izvire kod Bileće, a ponire kod Hutova.
Hercegovina nema velikih prirodnih jezera, ali ima tri velika veštačka: Jablaničko i Ramsko na Neretvi i Bilećko na Trebišnjici koje je najveće veštačko jezero Balkana.
Granice uredi
Danas je teritorija Hercegovine podeljena na više delova, iako je i te kako živo sećanje hercegovačkog naroda o jedinstvu tih teritorija. Hercegovina se deli na Istočnu i Zapadnu Hercegovinu, kao deo Bosne i Hercegovine, i Staru Hercegovinu u Crnoj Gori, deo oko Prijepolja u Srbiji, i Konavle u Hrvatskoj.
Izrazita je geografska granica između Bosne i Hercegovine čini planinski niz Vran–Raduša–Vranica–Bitovnja–Bjelašnica–Treskavica–Zelengora–Maglić.
Istočna Hercegovina većinom pripada Republici Srpskoj, a njen ostatak Federaciji BiH, s tim da se Zapadna Hercegovina podudara sa Zapadnohercegovačkim kantonom, a njen centralni dio (neumska, čapljinska, stolačka, mostarska, jablanička i konjička regija) se podudara sa Hercegovačko-neretvanskim kantonom.
U geografskom smislu, od navedenih opština severni dio opštine Prozor pripada Bosni, dok Hercegovini pripadaju i južni dijelovi opština Tomislavgrad i Foča, čiji se veći dijelovi takođe nalaze u Bosni, a isto tako Hercegovini, u celini, geografski pripada i područje bivše opštine Ulog, inače u sastavu opštine Kalinovik. Smatra se da je prelaz iz Bosne u Hercegovinu na prevoju Ivan sedlo. Nekada se u geografskom smislu pod Hercegovinom podrazumevaju slivovi reka Neretve i Trebišnjice.
Istorijska Stara Hercegovina je sastavni deo Crne Gore, tj. njen severni, planinski deo (Piva, Nikšić, Šavnik, Žabljak, (Zasada (Bobovo)) i Bokokotorski zaliv. U Staru Hercegovinu spadaju i oblasti oko Foče, Goražda u Bosni, Prijepolja u Srbiji, i oblast Konavle u Hrvatskoj.
Istorija uredi
Hercegovina je svoje ime dobila po velikom srpskom vojvodi Stefanu Vukčiću Kosači, koji je vladao tim područjem sredinom 15. veka. On se 1448. krunisao titulom hercega od Svetoga Save u manastiru Mileševa[traži se izvor]. Poznata je još i kao Vojvodstvo Svetog Save, zato što je ovaj srpski prosvetitelj bio vladar u Humskoj zemlji, a potom i organizator srpske pravoslavne Mitropolije zahumsko-hercegovačke[traži se izvor]. Teritorija kojom je vladao prostirala se od Lima do Cetine i od Rame do Kotorskog zaliva.
U svojoj povelji Splićanima, izdatoj upravo u vrijeme vladavine Humskom zemljom princa Rastka Nemanjića, oko 1190—1192. godine, Stefan Nemanja, „sabiratelj svih Srpskih Zemalja”, među kojima su bile i Travunija i Hum, ili Zaholmije (Zahumlje) — današnja Hercegovina, kaže:
Ja veliki župan Nemanja dozvoljavam Splićanima da slobodno izlaze u moju zemlju, i sina mi Rastka u Humsku zemlju, i sina mi Vukana u Zetu, i da slobodno trguju, i da im se nikakva nepravda ne dogodi.
Kasniji srpski vladari u srpskim zemljama, uključujući hercegovačke i bosanske, sa ponosom su svoju vlast i titule vezivali za ime Svetoga Save.[traži se izvor]
Srednjovekovna Hercegovina uredi
Hercegovina je nastala sredinom 15. veka, kada je vojvoda Stefan Vukčić Kosača uzeo titulu: herceg od Svetog Save.[1] Tadašnja Hercegovina Svetog Save je zauzimala prostranu teritoriju od Polimlja na istoku[traži se izvor], do reke Cetine na zapadu, i od Gornjeg Podrinja na severu do Herceg-Novog na jugu.
-
Širenje bosanske države u 14. veku. -
Hercegovina pre turskih osvajanja. -
Vojvodstvo S. V. Kosače, 1440. godine. -
Upad vojvode S. V. Kosače u Zetu (15. vek).
.jpg)
Hercegovina pod turskom vlašću uredi
Osmanlije su prvi počeli tu regiju nazivati Hercegovina u stvari Vilajet Hercegovina, po njenom tadašnjem vladaru hercegu Kosači. Hercegovina je i pod Osmanlijama zadržavala oblik samouprave u vidu Hercegovačkog pašaluka. Hercegovina je država koja je dugo odolijevala napadima Turaka, a po osvajanju nisu prestajali sa ustancima i bunama, najveći je ustanak Nevesinjska puška koji je Hercegovini trebalo da donese konačnu slobodu i obnovu nezavisnosti a potom i ujedinjenja sa ostalim srpskim državama.
Hercegovina pod austrogarskom vlašću uredi
Austrougarska je anektirala Hercegovinu nakon Berlinskog kongresa. Samo dio Hercegovine je oslobođen ali kao dio Crne Gore u kojoj je ostao do dana danas. Hercegovina je zadržala neku vrstu autonomije i u Austrougarskoj. Hercegovci se opet najviše ističu u borbi protiv okupatora i deluju u vidu organizacije Mlada Bosna.
Hercegovina u prvoj Jugoslaviji uredi
Hercegovina tada po prvi put gubi svoje ime i svoju teritoriju i biva podeljena na Zetsku i Primorsku banovinu. Primorska banovina posle postaje dio Hrvatske banovine pa tako i dio Hercegovine.
Hercegovina nije doživela razvoj u periodu između dva svetska rata i ostala je po svim parametrima nerazvijen region. Migracije iz Hercegovine u druge krajeve bile su česte.[3]
Hercegovina u Drugom svetskom ratu uredi
Istočni Hercegovci su se i tada isticali i borili protiv zločinačkog okupatora mnogobrojnim ustancima u kojima su porazili zločinačku jedinicu ozloglašenog ustaše Mija Babića-Đovanija, desne ruke Ante Pavelića. Hercegovački ustanici su ustašku jedinicu porazili a Mija usmrtili.
Hercegovina u drugoj Jugoslaviji uredi
Stvaranjem SFR Jugoslavije, Hercegovina se po prvi put prisajedinjuje sa Bosnom u jednu federalnu jedinicu — SR Bosna i Hercegovina, zadržava svoje ime ali ne dobija federalnu jedinicu zasebno, što su mnogi smatrali nepravdom uzevši u obzir da je dobila Makedonija, Slovenija, Crna Gora, pa i Vojvodina i Kosovo i Metohija koji su imali veliki stepen autonomije.
Raspad Jugoslavije uredi
U vreme raspada SFR Jugoslavije, septembra 1991. godine, proglašena je Srpska autonomna oblast Hercegovina (SAO Hercegovina). Oblast je postala deo Srpske Republike Bosne i Hercegovine 1992. godine.
-
SAO Hercegovina u septembru 1991. -
SAO Hercegovina u novembru 1991.
Hercegovina danas uredi
Gradovi i opštine koje obuhvata Hercegovina su:
- Istočna Hercegovina: Bileća, Gacko, Nevesinje, Foča, Kalinovik i Trebinje.
- Severna Hercegovina: Konjic, Jablanica i Prozor-Rama.
- Središnja Hercegovina: Mostar.
- Zapadna Hercegovina: Grude, Ljubuški, Posušje, Široki Brijeg i Čitluk
- Južna Hercegovina: Čapljina, Neum, Ravno, Stolac, Berkovići, Ljubinje.
Hercegovina danas obuhvata oko 20% teritorije i oko 10% stanovništva današnje Bosne i Hercegovine. Obuhvata Istočnu Hercegovinu (regiju u RS), Hercegovačko-neretvansku županiju (kanton u FBiH) i Zapadnohercegovački kanton (kanton u FBiH).
Znameniti Hercegovci uredi
- Stefan Vukčić Kosača, osnivač vojvodstva Svetog Save, odnosno Hercegovine (1404—1466)
- Teodor Ljubavić, monah i prvi hercegovački štampar (štamparija radila od 1519. do 1523)
- Grdan Nikšić, vojvoda i ustanički prvak Hercegovine (15??-1612)
- Sveti Vasilije Tvrdoški i Ostroški, mitropolit (1610—1671)
- Bajo Pivljanin, hajdučki harambaša (16??-1685)
- Sava Vladislavić Raguzinski, diplomata i književnik (1660—1738)
- Nektarije Zotović, mitropolit (1694—1712)
- Arsenije Gagović, arhimandrit pivski (17??-1817)
- Tešan Podrugović, kazivač narodnih pjesama (1782—1820)
- Stojan Čupić, srpski junak iz Pive (17??-1815)
- Prokopije Čokorilo, monah-ljetopisac (1802—1866)
- Joanikije Pamučina, arhimandrit mostarski (1810—1870)
- Bogdan Zimonjić, vojvoda hercegovački (1813—1909)
- Stojan Kovačević, hajdučki harambaša (1821—1911)
- Prodan Rupar, vođa ustanika u Hercegovini — Nevesinjska puška
- Luka Vukalović, vojvoda i vođa Hercegovačkog ustanka (1823—1873)
- Serafim Perović, mitropolit (1827—1903)
- Nićifor Dučić, arhimandrit i književnik (1832—1900)
- Leontije Radulović, mitropolit (1835—1888)
- Mićo Ljubibratić, vojvoda i ustanički prvak (1839—1889)
- Stevan Zimonjić, sakupljač narodnih umotvorina (1843—1937)
- Maksim Baćović, vojvoda i ustanički prvak (1848—1876)
- Luka Ćelović, dobrotvor i privrednik (1854—1929)
- Luka Grđić Bjelokosić, naučnik — etnolog (1857—1918)
- Petar Zimonjić, mitropolit i sveštenomučenik (1866—1941)
- Aleksa Šantić, pjesnik (1868—1924)
- Risto Jeremić, naučnik i ljekar (1869—1952)
- Tomo Bratić, etnograf i sakupljač narodnog blaga (1871—1929)
- Jovan Dučić, pjesnik i diplomata (1871—1943)
- Svetozar Ćorović, književnik (1871—1919)
- Vasilj Grđić, publicista i javni radnik (1875—1934)
- Jevto Dedijer, naučnik i profesor univerziteta (1879—1918)
- Nektarije Krulj, mitropolit (1879—1966)
- Vladimir Ćorović, istoričar (1885—1941)
- Bogdan Žerajić, revolucionar (1886—1910)
- Risto Žerajić, sanitetski major (1874–1915)
- Milan Žerajić, sanitetski brigadni general (1865–1935)
- Vasilj Popović, istoričar (1887—1941)
- Pero Slijepčević, naučnik i književnik (1888—1964)
- Vladimir Gaćinović, publicista i javni radnik (1890—1917)
- Mustafa Golubić, revolucionar i sovjetski obaveštajac (1889—1941)
- Žarko Dangubić, bokser, književnik i dobrotvor (1953—2015)
- Dušan Baranin, književnik (1902—1972)
- Blagoje Parović, učesnik Španskog građanskog rata (1903—1937)
- Đoko Slijepčević, crkveni istoričar (1908—1993)
- Radovan Samardžić, istoričar (1922—1994)
- Jovan Deretić, istoričar književnosti (1934—2002)
- Vuk Drašković, književnik i političar (rođ. 1946)
- Obren Đurić Kozić, etnolog
- Andrija Luburić, etnolog
- Petar Šobajić, etnolog
- Novak Mandić Studo, istoričar i književnik
Galerija uredi
.svg)
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b Ćirković 1964b.
- ^ Šabanović 1959.
- ^ Terzić 2017, str. 121.
Literatura uredi
- Aleksić, Budimir R. (2011). „Hercegovina u planovima Crne Gore i asimilacija hercegovačkih Srba u crnogorskom državnom okviru (1878–1918)” (PDF). Radovi Filozofskog fakulteta na Palama. 13 (2): 43—53. Arhivirano iz originala (PDF) 18. 09. 2018. g. Pristupljeno 09. 03. 2019.
- Atanasovski, Veljan (1979). Pad Hercegovine. Beograd: Istorijski institut.
- Berić, Dušan M. (1994). Ustanak u Hercegovini 1852-1862 (1. izd.). Beograd: SANU.
- Berić, Dušan M. (2000). Srpsko pitanje i politika Austrougarske i Rusije (1848–1878). Beograd: Gutenbergova galaksija.
- Božić, Ivan (1979). Nemirno Pomorje XV veka. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Kraljačić, Tomislav (1987). Kalajev režim u Bosni i Hercegovini (1882-1903). Sarajevo: Veselin Masleša.
- Mastilović, Draga V. (2009). Hercegovina u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca (1918–1929). Beograd: Filip Višnjić.
- Mišić, Siniša (1996). Humska zemlja u srednjem veku. Beograd: DBR International Publishing.
- Mišić, Siniša (2014). Istorijska geografija srpskih zemalja od 6. do polovine 16. veka. Beograd: Magelan Pres.
- Porčić, Nebojša (2016). „Prilog istoriografskim portretima humskog kneza Miroslava i njegovih potomaka”. Spomenica dr Tibora Živkovića. Beograd: Istorijski institut. str. 203—220.
- Puzović, Predrag (2016). „Stradanje sveštenstva Zahumsho-hercegovačke eparhije tokom Prvog svetskog rata” (PDF). Bogoslovlje: Časopis Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 75 (1): 22—32.
- Radojević, Mira (1994). „Bosna i Hercegovina u raspravama o državnom uređenju Kraljevine (SHS) Jugoslavije 1918-1941. godine”. Istorija 20. veka: Časopis Instituta za savremenu istoriju. 12 (1): 7—41.
- Radojević, Mira (2000). „Srpsko-hrvatski spor oko Bosne i Hercegovine i Vojvodine u periodu Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca”. Dijalog povjesničara-istoričara. 2. str. 325—339.
- Radosavljević, Nedeljko V. (2016). „Mostarska crkveno-školska opština i promene na hercegovačkom mitropolijskom tronu (1888–1889)” (PDF). Istorijski časopis. 65: 307—330. Arhivirano iz originala (PDF) 24. 03. 2018. g. Pristupljeno 07. 05. 2019.
- Radosavljević, Nedeljko V. (2018). „Srpska pravoslavna crkvenoškolska opština u Mostaru”. Glas SANU. 428 (18): 329—350.
- Samardžić, Radovan (1986). „Bosna i Hercegovina u XVIII veku”. Istorija srpskog naroda. knj. 4, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 432—497.
- Stojančević, Vladimir (1971). Južnoslovenski narodi u Osmanskom carstvu od Jedrenskog mira 1829. do Pariskog kongresa 1856. godine. Beograd: Izdavačko-štamparsko preduzeće PTT.
- Stojančević, Vladimir (1990). Srbija i oslobodilački pokret na Balkanskom poluostrvu u XIX veku. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva.
- Ćirković, Sima (1964a). Istorija srednjovekovne bosanske države. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Ćirković, Sima (1964b). Herceg Stefan Vukčić-Kosača i njegovo doba. Beograd: Naučno delo.
- Ćirković, Sima (1964c). „Sugubi venac: Prilog istoriji kraljevstva u Bosni”. Zbornik Filozofskog fakulteta u Beogradu. 8 (1): 343—370.
- Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea.
- Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium.
- Ćorović, Vladimir (1920). Crna knjiga: Patnje Srba Bosne i Hercegovine za vreme Svetskog Rata 1914-1918 (1. izd.). Beograd-Sarajevo.
- Šabanović, Hazim (1959). Bosanski pašaluk: Postanak i upravna podjela. Sarajevo: Naučno društvo Bosne i Hercegovine.
- Terzić, Slavenko, ur. (1995). Bosna i Hercegovina od srednjeg veka do novijeg vremena. Beograd: Istorijski institut SANU, Pravoslavna reč. ISBN 86-7743-007-5.
