Đorđe Martinuci
Đorđe Utješanović Martinuci (1482—16. decembar 1551) je bio hrvatski plemić, pripadnik pavlinskog monaškog reda. Vršio je regentsku vlast u Ugarskoj tokom maloletstva Jovana Žigmunda Zapolje, kao turski vazal. Obavljao je funkciju transilvanijskog vojvode 1551. godine. Bio je biskup Varadina i nadbiskup Ostrogona.
| Đorđe Martinuci | |
|---|---|
 Portret nepoznatog autora | |
| Lični podaci | |
| Puno ime | Đorđe Utješanović Martinuci |
| Datum rođenja | 1482. |
| Mesto rođenja | Kamičac (Skradin), Mletačka republika |
| Datum smrti | 16. decembar 1551. (68/69 god.) |
| Mesto smrti | Čanad, Habzburška monarhija |
| Grob | Katedrala Svetog Mihaila u Alba Juliji |
| Porodica | |
| Roditelji | Grgur Utješanović Ana Martinuci |
| Dinastija | Martinuci |
| vojvoda Transilvanije | |
| Period | 1551. |
| Prethodnik | Emerik Balasa |
| Naslednik | Andrija Batori |
 | |
Biografija uredi
Rođen je 1482. godine u današnjem Skradinu, tadašnjoj Mletačkoj republici. Otac mu je bio hrvatski plemić Grgur Utješanović. Majka mu je pripadala italijanskoj porodici Martinuci. Utješanović je stupio u službu ugarskog kralja Jovana Zapolje. Zapolju je udarila kaplja dok je opsedao Stefana Majlata u Fogarašu. Polumrtvog kralja prebacili su u Sasšebeš gde ga je zatekla vest da mu se u Budimu rodio sin Jovan Sigismund. Na samrtnoj postelji, Zapolja ga je odredio za naslednika. Brigu nad maloletnim kraljem preuzeo je Đorđe Utješanović. Ferdinandova vojska 1541. godine ponovo je opsela Budim. Opsadu je predvodio Viljem od Rogendorfa. Utješanović je odbio sve napade i pozvao u pomoć Mehmed-bega Jahjapašića. U sukobu sa turskom vojskom poginuo je Viljem od Rogendorfa. Sukobi u Ugarskoj izazvali su nov pohod sultana Sulejmana na Ugarsku. Prvi mu je u ruke pao Stefan Majlat koga je na prevaru namamio doskorašnji Sulejmanov neprijatelj, Petar Rareš. Sultan po treći put ulazi u Budim. Tamo je Rustem-paša saopštio sultanovu odluku da će Ugarska između Dunava i Tise biti ubuduće turska zemlja, a Ugarska istočno od Tise zajedno sa Erdeljom će i dalje biti u rukama sultanovog vazala Jovana Sigismunda. Tada je osnovan Budimski pašaluk kome su priključeni neki rumelijski sandžaci (Požega, Zvornik, Osijek ili Srem, Smederevo i Vidin). Na čelo uprave novog ejaleta postavljen je Sulejman-paša. Sulejman se tada dokopao i Valentina Tereka koga je takođe poslao u Carigrad. Terek je umro posle pet godina.
Ferdinand Habzburški privoleo je Portu na mir pod uslovom da se odrekne onog dela Ugarske koji je pripadao Jovanu Sigismundu. I pored toga, nisu prestajala njegova nastojanja da od Izabele kao regentkinje dobije Erdelj i Banat kako je nekad ugovoreno u Velikom Varadinu (1538). Fratar Đorđe Utješanović Martinuci sve više se priklanjao Austriji. On je bio siva eminencija u Zapoljinoj državi. Pregovori o ustupanju Banata i Erdelja doveli su do nemira u tim oblastima. Vlastelin Nikola Crepović je 1550. godine doživeo težak poraz kod Čanada. Utješanović je za to vreme krenuo ka Đulafehervaru, prestoni grad, gde je Petar Petrović pokušao da zaštiti Izabelu. Izabela je napustila borbu, uvidevši da je svaki otpor uzaludan. Tako je Utješanović postao gospodar situacije. Poraz Nikole Crepovića i Utješanovićev pohod na sopstvenu kraljicu učinili su stvari jasne. Sulejman je Utješanovića proglasio izdajnikom i naredio da se njegova zemlja preda Petru Petroviću, a da se Jovan Sigismund kruniše za kralja i Turskoj predaju Bečej i Bečkerek. Jula 1551. godine Izabela je sinovljevu državu predala Ferdinandu u zamenu za teritorije u Šleskoj. Petar Petrović je na osnovu istog ugovora predao Ferdinandu Bečej, Bečkerek, Temišvar i Lipovu. Utješanovića je Ferdinand imenovao namesnikom u Erdelju. Utješanović je umro iste godine ne dočekavši tursko osvajanje Temišvara.
Izvori uredi
- Grupa naroda, Istorija srpskog naroda 3/1, Srbi pod tuđinskom vlašću (1537—1699), Beograd (1994), drugo izdanje