Википедија

Jo-jo

Jo-jo je jednostavna igračka stara vijekovima, a vrhunac popularnosti je dostigla u prvoj polovini 20. vijeka. Sastoji se od dva diska iste veličine koji su odmaknuti jedan od drugog ne više od nekoliko milimetara, a povezani su osovinom na koju je pričvršćen tanji konopac. Igra se odvija tako što se u ruci (obično sa prstom provučenim kroz omču) drži slobodni kraj konopca, a zatim se laganim trzajem ruke pušta da igračka padne. Diskovi se trzajem na kraju konopca počinju zajedno okretati namotavajući ili odmotavajući konopac oko osovine. Vještiji igrači taj postupak mogu ponavljati veoma dugo i u veoma različitim smjerovima.

Crtež sa grčke vaze, oko 440 p. n. e

Istorija uredi

 
Ilustracija žene koja se igra jo-jom, iz 1791. godine
 
Dama sa jo-jom, severna Indija (Radžastan, Bandi ili Kota), oko 1770 Neproziran akvarel i zlato na papiru

Najstariji jo-jo datira iz 440. godine p. n. e.[1] Pronađena je grčka vaza sa crtežom koji prikazuje dječaka koji se igra ovom igračkom. Drugi grčki spisi iz tog perioda govore da se igračka pravila od drveta, metala ili terakote. Igračke od terakote su obično služile za simbolično žrtvovanje bogovima kada bi dječak sazrijevao i izrastao u muškarca, dok su igračke od ostalih materijala stvarno služile za igru. Istorijski spisi sa Filipina opisuju lovce u 16. vijeku koji su koristili kamen na uzici, kojim bi iz krošnji drveća gađali životinje ispod sebe, a koji bi se u slučaju promašaja vraćao do lovca.

Iako više nije tako popularna igračka kao u prvoj polovini 20. vijeka, danas se održavaju razna takmičenja u vladanju jo-jom.

Reč jo verovatno potiče od ilokanskog izraza yóyo, ili srodne reči sa Filipina.[2]

Prva jo-jo kompanija uredi

 
Nakon što je jo-jo predstavljen u Sjedinjenim Državama, proširio se na Meksiko — na slici je gomila ručno rađenih meksičkih jo-joa od drveta.

Godine 1928, Pedro Flores, filipinski imigrant u Sjedinjenim Državama, otvorio je Jo-jo proizvodnu kompaniju u Santa Barbari, Kalifornija.[3] Posao je počeo sa desetak ručno izrađenih igračaka; do novembra 1929. Flores je radio sa dve dodatne fabrike u Los Anđelesu i Holivudu, koje su sve zajedno zapošljavale 600 radnika i proizvodile 300.000 jedinica dnevno.[3]

Sam Dubiner je ime „Jo-jo” je registrovao kao zaštitni znak u Vankuveru u Kanadi 1932. godine,[4] a Harvi Lou je pobedio na prvom Svetskom jo-jo takmičenju u Londonu, Engleska.[5] Godine 1932, počeli su da se proizvode i švedski Kalmartrisan jo-joi.[6][7][8]

Godine 1933, jo-joi su zabranjeni u Siriji, jer su mnogi meštani sujeverno krivili njihovu upotrebu za tešku sušu.[9]

Oživljavanje tokom 1960-ih uredi

U slučaju zaštitnog znaka 1965. godine, savezni apelacioni sud presudio je u korist kompanije Rojal Tops, utvrdivši da je jo-jo postao deo uobičajenog govora i da Dankan više nema isključiva prava na termin.[10] Kao rezultat troškova ove pravne bitke, kao i drugih finansijskih pritisaka, porodica Dankan je 1968. godine prodala naziv kompanije i povezane robne marke kompaniji Flambo, Ink, koja je proizvodila Dankanove plastične modele od 1955. godine. Prema podacima iz 2020. godine, Flambo Plastik je nastavio da vodi kompaniju.[11]

 
Moderni jo-joi, neki napravljeni i od aluminijuma i od nerđajućeg čelika

Uspon kugličnog ležaja uredi

Švedska kompanija za ležajeve SKF je 1984. nakratko proizvodila nove jo-joe sa kugličnim ležajevima. Godine 1990, Kun je predstavio SB-2 jo-jo koji je imao aluminijumski diferencijal, što ga čini prvim uspešnim jo-joom sa kugličnim ležajevima.[12]

Na tržištu postoji mnogo novih tipova kugličnih ležajeva koji odstupaju od originalnog dizajna i/ili materijala standardnog kugličnog ležaja od nerđajućeg čelika. Na primer, određeni tip ležaja ima zakrivljenu površinu okrenutu ka unutra, kako bi se sprečilo trljanje tetive o bočne strane jo-joa, što bi izazvalo neželjeno trenje prilikom izvođenja zamršenih trikova sa žicama. Drugi proizvođači ovo ponavljaju sa sličnom unutra zakrivljenom površinom, ali koriste manje modifikacije. Neki vrhunski ležajevi koriste keramičke kompozite u kuglicama ležaja, da bi se smanjilo unutrašnje trenje, ponovo čineći glatkije jo-jo okretanje. Dragoceni materijali kao što je rubin su takođe korišćeni kao materijal za prototip kugličnih ležajeva zbog svojih osobina kao što je ekstremna tvrdoća..[13] Materijal je prvi put testiran na prototipu ležaja koji je napravio Volf Jojo Vorks u maju 2018.

Moderan jo-jo uredi

Era nakon jo-jo buma kasnih 1990-ih često se naziva „modernom“ erom jo-joa. Modernu jo-jo eru karakterišu znatno komplikovanije i sofisticiranije jo-jo tehnike nego što je bilo ranije, kao i mnoštvo različitih jo-jo dizajna kreiranih da služe različitim nišnim svrhama.[14] Ova povećana složenost jo-jo igre je dozvoljena uvođenjem tehnologije kugličnih ležajeva u jo-jo, što je omogućilo jo-joima da se okreću mnogo duže nego što je to ranije bilo moguće. Ovo je, pored pojave tehnike vezivanja i nereagujućeg jo-joinga,[15][16] opremilo jo-jo igrače suštinski neograničenom količinom slobode, sa kojom su mogli da stvore bezbroj jo-jo trikova i tehnika.

U jeku ove revolucije koja se dogodila u jo-jou, pojavio se pejzaž jo-jo takmičenja prilagođen ovom modernom stilu jo-jo igre. (Pogledajte, na primer, Svetsko jo-jo takmičenje.) Izvan takmičarske scene, jo-jo igrači redovno dele video snimke svojih jo-jo trikova na Internetu. Uobičajeno mesto gde igrači to rade je na Instagramu, koristeći heštag „#trickcircle“.[17] Neki jo-jo igrači su takođe postigli skroman uspeh van jo-jo zajednice, postajući viralni na TikToku, Some yo-yo players have also found modest success outside the yo-yo community, going viral on TikTok,[18] stičući značajne pratioce na YouTube,[19] ili su bili predstavljeni kao gosti u televizijskim programima.[20]

Navodna upotreba kao oružje uredi

Ne postoje čvrsti istorijski dokazi da su jo-joi ikada korišćeni kao oružje. Veruje se da je ta ideja bila marketinški trik koji su Dankan jo-jo demonstranti širili u ranim godinama kompanije.[21] Bez obzira na to, ideja da se jo-jo mogu koristiti kao oružje opstaje do danas u pop kulturi, kao u kineskoj televizijskoj seriji Blejzing Tins, i u japanskoj franšizi Guilty Gear lika Bridžit (animacija čiji su džinovski jo-jo pokreti su bili veliki izazov za ostvarivanje prirodnog izgleda).[22]

Razne vrste jo-jo igračke uredi

Kineski jo-jo uredi

Kineski jo-jo je oblikom sličan klasičnoj igrački, ali njegovi diskovi su znatno više razdvojeni, a konopac je vezan za štapove, po jedan na svakom kraju. Konopac je omotan oko osovine koja povezuje diskove. Štapovi se drže svaki u jednoj ruci, pa se igračka vrti i okreće kombinacijom pomjeranja ruku igrača. Osim kao igračka za djecu, kineski jo-jo se koristi i u nekim tradicionalnim kineskim plesovima.

  •  
    Jo-jo izrađen od drveta
  •  
    Jo-jo od plastike ili silikona
  •  
    Moderan jo-jo leptirastog oblika

Reference uredi

  1. ^ Miller, Stephen G. (2004). Ancient Greek Athletics . Yale University Press. str. 169–. ISBN 9780300115291. Pristupljeno 19. 3. 2013. 
  2. ^ „Definition of YO-YO”. www.merriam-webster.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 25. 9. 2018. 
  3. ^ a b Pedro Flores, National Yo-Yo Museum, Arhivirano iz originala 20. 1. 2008. g., Pristupljeno 18. 2. 2008 
  4. ^ Online Etymology Dictionary. Etymonline.com. Retrieved on April 9, 2012.
  5. ^ Hopkins, Michelle (19. 4. 2009). „'Great ambassador' passes away”. Richmond News. Arhivirano iz originala 30. 8. 2009. g. Pristupljeno 12. 4. 2009. 
  6. ^ "Kalmartrissan" och andra "trissor" Arhivirano avgust 21, 2010 na sajtu Wayback Machine, County Museum of Kalmar
  7. ^ "Kalmartrissan snurrar vidare", Dagens Nyheter December 19, 2012 (not available in the on-line edition)
  8. ^ Kalmartrissan fyller 70 år, Sveriges radio, January 25, 2002, retrieved March 22, 2013
  9. ^ „YO–YO BANNED IN SYRIA”. Barrier Miner. Sydney, Australia. 23. 1. 1933. Pristupljeno 8. 7. 2018. 
  10. ^ „Has yo-yo become a generic trademark?”. genericides.org. 31. 3. 2020. Pristupljeno 2. 3. 2021. 
  11. ^ Flambeau Corporate Brochure, flambeau.com
  12. ^ Classic Toys: The Yo-Yo Arhivirano oktobar 3, 2011 na sajtu Wayback Machine. Retro Planet (May 12, 2009). Retrieved on April 9, 2012.
  13. ^ „Wolf Yoyo Works on Instagram: "Just testing out #wolfyoyoworks Amarok with a 1 of 1 ruby bearing, you saw it here first! What is your favourite bearing type?"”. Instagram (na jeziku: engleski). Pristupljeno 12. 7. 2019. 
  14. ^ „Advanced Yo-Yos”. YoYoExpert. Pristupljeno 2022-07-16. 
  15. ^ What is Unresponsive Yoyoing? Unresponsive Yoyo Trick Introduction (na jeziku: engleski), Pristupljeno 2022-07-16 
  16. ^ Yoyo Bind Theory - The Truth Behind What Makes Binds Work. (na jeziku: engleski), Pristupljeno 2022-07-16 
  17. ^ „#trickcircle hashtag on Instagram • Photos and Videos”. www.instagram.com. Pristupljeno 2022-07-16. 
  18. ^ „TikTok, @Angel2Up”. www.tiktok.com. Pristupljeno 2022-07-16. 
  19. ^ „The Brandon Vu - YouTube”. www.youtube.com. Pristupljeno 2022-07-16. 
  20. ^ Yo-Yo World Champion Gentry Stein Teaches Steve Harvey A Few Tricks (na jeziku: engleski), Pristupljeno 2022-07-16 
  21. ^ Goto-Jones, Chris (2015-04-09). „The High-Stakes World of High-End Yo Yos”. The Atlantic (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-07-16. 
  22. ^ „All About Guilty Gear With Creator Daisuke Ishiwatari”. Siliconera. 6. 5. 2011. Pristupljeno 8. 8. 2022. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Jo-jo na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Јо-јо&oldid=27556508”