Džejms Lankaster
Ser Džejms Lankaster (engl. Sir James Lancaster; oko 1554. - 6. jun 1618) bio je engleski trgovac, moreplovac i korsar iz vremena vladavine kraljice Elizabete I. Komandovao je 1601. prvom flotom koju je na Istok poslala Istočnoindijska kompanija i istovremeno je obavljao dužnost specijalnog izaslanika engleske kraljice kod raznih istočnjačkih vladara. Zbog ovih zasluga Lankastera je kralj Džejms I Stjuart nagradio plemićkom titulom.
Džejms Lankaster | |
|---|---|
 | |
| Datum rođenja | 1554. |
| Mesto rođenja | Bejzingstouk |
| Datum smrti | 6. jun 1618. (63/64 god.) |
| Mesto smrti | London |
Bio je rodom iz Bejzingstouk u Hemširu. I mladosti je kao vojnik i mornar služio u Portugaliji. Zajedno sa Rejmondom i Fokskraftom je 10. aprila 1591. godine islovio sa tri broda iz Torbeja u Devonu na svoje prvo putovanje do Istočnih Indija. Bilo je to prvo pomorsko putovanje engleskih moreplovaca do Indija. Lankaster je stigao do Stonog zaliva 1. avgusta 1591. godine, a kod rta Korijentes je 12. septembra izgubio jedan od brodova. Skvadron se odmorio i dopunio zalihe na Zanzibaru u februaru 1592, u maju je oplovio rt Komorin i u junu je stigao u Penang na Malajskom poluostrvu. Lankaster je ostao na ostrvu sve do septembra pljačkajući svaki brod koji je prolazio.
Nakon dolaska na Cejlon, posada je insistirala na povratku kući. Putovanje nazad pokazalo se katastrofalnim pošto je samo dvadeset i pet ljudi stiglo u Englesku u maju 1594. godine. Lankaster je 24. maja 1594. stigao u Raj u Istočnom Saseksu. Njegovo pomorsko putovanje bilo je, poput kopnenog putovanja i trgovine Ralfa Fica, važan podstrek za osnivanje Britanske istočnoindijske kompanije. Iste te 1594. preduzeo je korsarski pohod na Pernambuko i Resife u kolonijalnom Brazilu sa ciljem da zarobi tovar sa oštećenog portugalskog broda koji se tamo sklonio na putu iz Indije. Za razliku od puta u Istočne Indije, ovaj pohod bio je, prema Ričardu Haklujtu, krajnje profesionalno izveden i unosan. Lankaster se priključio skvadronu pod komandom kapetana Henrija Midltona, lično je predvodio iskrcavanje i zauzimanje grada. Uz pomoć jedne holandske trgovačke flotile, Lankaster je nedeljama držao Resife gde se domogao tovara sa oštećene karake, ali i lokalnih proizvoda poput brazilskog drveta od koga se dobijala dragocena crvena boja upotrebljiva u preradi vunenih tkanina.
Lankasteru je 1600. godine povereno zapovedništvo na prvom flotom Istočnoindijske kompanije koja je 22. aprila 1601. isplovila iz Torbeja.[1] njegov brod bio je Crveni zmaj. Kraljica Elizabeta I takođe mu je poverila ulogu specijalnog izaslanika kod istočnjačkih vladara. Lankaster je oplovio Rt Dobre nade 1. novembra 1601. i početkom aprila 1602. je posetio Nikobare, Aćeh i, od 5. juna 1602. druge delove Sumatre, kao i Bantam na Javi. U Aćehu je sklopljen sporazum, u Bantamu prva faktorija Istočnoindijske kompanije i trgovačka misija je poslata na Molučka ostrva. Povratak sa putovanja, između 20. februara i 11. septembra 1603. bio je brz i uspešan, a Lankaster, koji se u trgovini i diplomatiji odlično pokazao, nagrađen je u oktobru 1603. tako što mu je novi vladar Engleske Džejms I Stjuart dodelio plemićku titulu.
Lankaster je sve do svoje smrti u maju 1618. bio jedan od vodećih ljudi u Istočnoindijskoj kompaniji. Početkom 17. veka većina putovanja u Indiju, kao i putovanja u cilju pronalaženja Severoistočnog prolaza, bili su preduzeti pod njegovim pokroviteljstvom. U julu 1616. godine Vilijam Bafin je ulaz u Severozapadni prolaz, na severnozapadnoj strani Bafinovog zaliva (74° N.), nazvao Lankasterov prolaz.
Prema njegovom testamentu, koji je datovan 18. aprila 1618. godine[2], osnovana su dva dobrotvorna fonda kojima je upravljala Kožarska kompanija. Jedna od fondacija bila je zadužena za zvaničnike i siromahe u Bejzinstoku i najposle je 1717. godine, posle sudske presude, poverena kompaniji Bejzinstok i Din.[3] Druga fondacija bila je namenjena siromašnim studentima teologije na univerzitetima u Oksfordu i Kembridžu koje Kožarska kompanija i danas materijalno pomaže.[2]
Skorbut uredi
Kapetan Džejms Lankaster je 1601. slučajno došao do saznanja da sok od limuna može biti korišćen u preventine svrhe protiv skorbuta. Njegova flota od četiri broda je isplovila iz Torbeja u jugozapadnoj Engleskoj 21. aprila 1621, i posle četiri meseca plovidbe, do 1. avgusta, skorbut se pojavio kod mornara na tri broda. kada je flota uplovila u Stoni zaliv u južnoj Africi ljudstvo na tri broda je bilo toliko iscrpljeno od skorbuta da su mornari sa Lankasterovog Crvenog zmaja morali da pomognu kako bi preostali brodovi uplovili u luku. Moreplovci sa Lasnkasterovog broda bili su u boljem zdravstvenom stanju jer im je kapetan svakoga jutra davao po nekoliko kašika limunovog soka koji je u flašama poneo na plovidbu. Engleski admiralitet je o ovim događajima izvešten u Lankasterovom raportu. Admiralitet je tek 1795. godine, skoro dva veka kasnije, najposle uveo obavezno sledovanje limunovog soka za sve mornare.
References uredi
- ^ Raikes, Charles, The Englishman of India, 1867, London
- ^ a b „210773-4 SIR JAMES LANCASTER FOR POOR SCHOLARS OF OXFORD AND CAMBRIDGE UNIVERSITIES”. Central Register of Charities. Charity Commission for England and Wales. 1998. Pristupljeno 30. 9. 2008.[mrtva veza]
- ^ Herbert, William (1836). The History of the Twelve Great Livery Companies of London. London: self-published. str. 361—363.
Literatura uredi
- Herbert, William (1836). The History of the Twelve Great Livery Companies of London. London: self-published. str. 361—363.
- Markham, Clements R. (2010) [1887]. The Voyages of Sir James Lancaster, Kt., to the East Indies: With Abstracts of Journals of Voyages to the East Indies During the 17th Century, Preserved in the India Office. Hakluyt Society/Cambridge University Press. ISBN 978-1-108-01147-1.
Spoljašnje veze uredi
- Sir James Lancaster at MaxLove.co.uk
- Sir James Lancaster Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. februar 2018), a portrait from the National Maritime Museum, London
- Franks, Michael. (2007). The Basingstoke Admiral: a life of Sir James Lancaster.