Akriti

Akriti (grč. ἀκρίται) je naziv koji se koristio u Vizantijskom carstvu od 9. do 11. veka za označavanje vojnih jedinica u istočnom delu carstva, koje su se suočavale sa muslimanskim agresorima na Bliskom istoku. Njihovi podvizi, su bili slavljeni, i poslužili su Vizantincima kao inspiracija za stvaranje”nacionalnog epa” o Akritu Digenesu i ciklusu pesama o Akritima.

Termin je izveden od grčke reči Akron / Akra (grč. ἄκρα), što znači granice; slično graničarima, limitanci, su bili zaposleni u kasnorimskim i rano vizantijskim vojskama kako bi čuvali granice (limes). U vizantijskoj službenoj upotrebi, termin je netehnički, opisni i koriste se na takav način, da se primenjuje generalno za branioce kao i stanovnike istočnih pograničnih oblasti, uključujući i njihove muslimanske saradnike. Popularnosti Akrita u narodu umnogome je stvorena kroz njihovo spominjanje u Akritskim pesmama, a koje su se odnosile na vojne snage razmeštene duž istočnih graničnih linija carstva. U stvarnosti, vizantijski vojnici stacionirani duž granica carstva bili su mešavina profesionalnih vojnika i lokalne tematske milicije, kao i neregularne jedinice koje su sačinjavale Akrite ili Apelate kako je ispravnije reći.

Oni su regrutovali laku pešadiju koja se satojala od Jermena, Bugara i iz redova domaćeg vizantijskog stanovništva. Do kraja 10. veka, ponovno osvajanje mnogih teritorija na istoku dovelo je do kasnijih čestih etnički i verskih mešanja, tu činjenicu odslikava legendarni Digenis Akritas: digenes "znači" za dve trke ", odnosno" Roman "(vizantijski / grčke) i " Saracen ". Apelatai, čija je uloga i taktike su opisani u delu Nićifora II Foke "De velitatione bellica", delovali su kao pljačkaši, izviđači (obaveštajci) i graničari u višegodišnjem pograničnom ratu između Vizantije i njenih istočnih suseda, koji su se odlikovali stalnim sukobima i napadima. Pored lake pješadije, granične snage su dopunjene lakom konjicom koja se nazivala trapeziti ili tasinarioi. U slučaju velikog arapskog upada (razia), trebalo je da podignu uzbunu, pomognu u evakuaciji lokalnog stanovništva u različita utvrđenja (uporišta), kako bi se zaklonili i iz zaklona pružali otpor stalim upadima neprijateljske sile dok pojačanje ne stigne.

Mnogi od Akrita bili su članovi odvojene jermenske crkve i većina njih je pružala zaštitu odmetnutim jereticima. Često su vršili žestoke upade na neprijateljsku teritoriju nalik na razbojnike (hajduke) — pa su zato bili poznati i pod nazivom kosarioi, od bugarske reči za lopove, na Balkanu, i u epu o Digenesu oni su opisani kao vojska koja pustoši neprijateljske teritorije. Bilo da su ovi ljudi dobijali vojna imanja kao i vojnici iz drugih tema, od kojih su živeli ili rente od malih gazdinstava, i dalje je predmet rasprve. Međutim, njihovi zapovednici bili su izdvojeni od ostatka lokalne aristokratije.

Do opadanja značaja Akrita došlo je krajem 10. veka, kao posledica vizantijskih osvajanja koja su pomerila granicu napred ka istoku, što je dovelo do radikalnih promena u organizovanju odbrambenih snaga, u vidu manjih tematskih jedinica grupisanih u pet velikih regionalnih komandi kojima je upravljao duks (vojvoda) uz značajno prisustvo profesionalnih jedinica (tagmata). Tokom prve polovine 11. veka, Vizantinci su se suočavali sa neznatnom vojnom opasnošću na istoku, pa su zavarani time dozvolili da im opdnu vojna snaga i kvalitet jedinica na istoku. Kao rezultat toga, kasnije nisu bili u stanju da munjevito napredovanje Turaka Seldžuka kroz Melu Aziju.

Organizacija, u obliku snaga koje su bile sačinjene od lokalnog stanovništva koje je dobijalo zemlju i poreske olakšice, ponovo je ustanovljena za vreme vladavine cara Manojla I Komnina (1143–1180), kada je na ovaj način organizovao teme u ponovo oslobođenim zapadnim delovima Male Azije. Njena efikasnost još jednom se pokazala i za vreme Nikejskog carstva, posebno u dolini Meander, naročito protiv stalnih upada turskih nomada. Njihova tesna povezanost sa dinastijom Laskaris dovela je do podizanja ustanka protiv uzurpatora prestola Mihajla VIII Paleologa 1262. godine. Nakon što je pobuna ugušena, Akriti su tada utopljeni u redovnu vojsku, a njihove povlastice i privilegije su ukinute. Kao rezultat toga, za manje od jedne generacije oni su praktično prestali da postoje, čime je u potpunosti bio otvoren put za gubitak svih vizantijskih poseda u Maloj Aziji tokom prve polovine 14. veka.

Literatura

• Runciman, Steven (1965). The Fall of Constantinople 1453. Cambridge. str. 23. 
• Bartusis, Mark C. (1997). The Late Byzantine Army: Arms and Society 1204–1453. University of Pennsylvania Press. ISBN 978-0-8122-1620-2. 
• A. A. Vasiliev, Byzantine feudalism
• Kazhdan, Alexander, ur. (1991). Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford University Press. str. 47–48,127–128. ISBN 978-0-19-504652-6. 
• Makrypoulias, Christos (25. 1. 2007). Ακρίτες (na jeziku: Greek). Encyclopedia of the Hellenic World — Asia Minor. Pristupljeno 1. 7. 2009. CS1 održavanje: Neprepoznat jezik (veza)