Belgijski štuc
Puška Mini-Petrović-Frankote model 1849/56 (poznata u Srbiji kao Vensenska puška ili belgijski štuc), puška kapislara proizvedena u Liježu za vojsku Kneževine Srbije 1856–1858. Punila se Minjeovim zrnom i bila čuvena po preciznosti.[1][2][3][4][5]
| Mini-Petrović-Frankote model 1849/56 | |
|---|---|
.jpg) Belgijski karabin kapislar iz 1848, Vojni muzej u Stokholmu. | |
| Vrsta | puška sprednjača |
| Poreklo |  Belgija |
| Upotreba | |
| Upotreba u |  Kneževina Srbija |
| Bojno delovanje | Prvi srpsko-turski rat Drugi srpsko-turski rat Timočka buna |
| Proizvodnja | |
| Proizvođač | kompanija Ogist Frankote iz Liježa |
| Proizvedeno | oko 7.000 komada |
| Specifikacije | |
| Dužina | 1.285 mm |
| Dužina cevi | 868 mm |
| Kalibar | 17,8 mm |
| Vrsta operacije | kapislara |
| Brzina paljbe | 2-3 met/min |
| Maks. ef. domet | do 700 m |
Istorija
urediSrpska vojska 1830-1856
urediKneževina Srbija je posle Drugog srpskog ustanka (1815) stekla autonomiju od Osmanskog carstva i zvanično je postala osmanska vazalna država pod ruskim protektoratom 1830. Prve srpske regularne vojne jedinice formirao je knez Miloš Obrenović 1825. godine, formalno kao policijsku jedinicu zvanu Upisni panduri, kako se ne bi izazivale turske vlasti. Najpre je bilo 12 četa (1.147 ljudi) ovih najamnika, poznatih i pod imenom soldati. Godine 1830. Srbiji su Osmanlije zvanično dozvolile da formira vojsku, a do 1838. Srbija je imala 2.417 profesionalnih (redovnih) vojnika, naoružanih i uniformisanih na evropski način, koje su obučavali bivši austrijski i ruski oficiri. Nova srpska vlada je 1839. godine (posle izgnanstva kneza Miloša) privremeno raspustila regularnu vojsku, ali je već 1845. ponovo formirana pod nazivom Garnizono voinstvo: postojala su 2 bataljona pešadije ( 8 četa, 2.010 ljudi), jedna artiljerijska jedinica (250 ljudi) i jedan eskadron konjice (208 ljudi), sa oficirima ukupno 2.529 ljudi.[6]
Kako je regularna vojska bila premala da zaštiti zemlju od svojih moćnih suseda (Austrije i Otomanskog carstva), tokom krize u vreme Mađarske revolucije 1848. godine, kada je Srbija neposredno zapretila austrijska invazija, srpska vlada je pribegla regrutaciji svih ljudi sposobnih za vojnu službu, takozvana Narodna vojska. U to vreme Srbija je (na papiru) mogla da podigne 94.000 ljudi (od čega 16.000 konjanika), sa još 40.000 u rezervi, ali nije bilo dovoljno oružja ni hrane za toliko boraca. Od regruta se očekivalo da obezbede sopstveno oružje i odeću, primajući samo hranu i municiju od vlade. U stvarnosti, ni polovina njih nije imala ispravne puške, uglavnom stare muskete kremenjače turske i austrijske proizvodnje.[6]
U cilju modernizacije srpske vojske, vlada Srbije je 1848. godine izgradila prvu Topolivnicu i državni Arsenal u Beogradu, sa glavnim proizvodnim pogonima u Kragujevcu. Vlada je 1850. godine osnovala Artiljerijsku školu u Beogradu, koja je bila začetak Srpske vojne akademije. Posle ruskog poraza u Krimskom ratu (1853—1856), Srbija je Pariskim ugovorom (1856) postala zajednički protektorat Rusije, Austrije, Francuske i Ujedinjenog Kraljevstva.[6]
Srpsko naoružavanje
urediGodine 1855. Topolivnica u Kragujevcu otvara odeljenje za proizvodnju pušaka, koje radi na prepravci starih kremenjača u kapislare, kapaciteta 60 musketa dnevno. Iste godine iz Belgije su uvezene dve mašine za pravljenje Mini kugli, a 1857. kragujevačka Topolivnica je ugradila i mašine za proizvodnju bakarnih kapisli, čime je Srbija konačno postala nezavisna u proizvodnji municije za puške kapislare. Godine 1858. postavljena je nova proizvodna linija sa 28 kvalifikovanih radnika pod rukovodstvom Mihaila Cvejića za preradu oko 15.000 starih kremenjača u kapislare: prve godine je prepravljeno samo oko 1.800 pušaka, zatim je proizvodnja povećana na 1.000 adaptiranih pušaka mesečno, tako da je do 1863. Srpska vojska imala oko 15.000 prerađenih musketa kapislara.[1]
Unapređeni međunarodni odnosi Srbije posle Krimskog rata i proaustrijska politika kneza Aleksandra Karađorđevića omogućili su Srbiji da preko Austrije, koja je dala dozvolu 1856, uveze moderne puške kapislare iz Evrope. Tako je Vojno odeljenje Ministarstva unutrašnjih poslova pod vođstvom artiljerijskog pukovnika Milivoja Petrovića-Blaznavca, odmah naručilo moderne (za ono vreme) Mini puške od belgijskog proizvođača oružja Avgust Frankote u Liježu. Postojeći Frankote karabin sistema Mini, projektovan 1849. godine, adaptiran je po srpskim specifikacijama (koje je dao Milivoje Petrović) i pušten u proizvodnju 1856. godine, pa su nove puške, pomalo zbunjujuće, poznate kao puška Mini-Petrović-Frankote model 1849/ 56. U Srbiji su se zvanično zvale Vensenske puške[7], ili jednostavno belgijski karabini (belgijski štuc). Od 1856. do 1858. u Srbiju je preko austrijske teritorije stiglo oko 7.000 ovih karabina: 1858. padom proaustrijske vlade kneza Aleksandra Karađorđevića, austrijska vlada je odmah zabranila svaki dalji transport oružja za Srbiju, što je primoralo vladu Miloša Obrenovića da otkaže neke već plaćene pošiljke, koje su prodate u Belgiji u bescenje.[1]
Belgijski karabini u Srbiji
urediBelgijski karabini su imali francuski tip tabana na kapislu, Mini izolučenu cev kalibra 17,8 mm sa četiri urezana žleba i zadnjim preklopnim nišanima. Svaka puška je bila opremljena bajonetom u obliku jatagana, sličnom bajonetu francuskog modela 1842. Svo oružje je pregledano i žigosano u fabrici pušaka u Kragujevcu. Godine 1861. u Beogradu je štampan prvi vojni priručnik za upotrebu ovih pušaka.[1]
Belgijski karabini su svoju prvu vojnu upotrebu dobili tokom krize 1862. godine, posle incidenta na Čukur-česmi u Beogradu. Taj zločin je izazvao masovne nemire lokalnog srpskog stanovništva, nakon čega je turski garnizon na Kalemegdanskoj tvrđavi topovima bombardovao Beograd. Naoružani belgijskim karabinima, srpski strelci su lako ustrelili većinu turskih tobdžija na zidinama tvrđave, sa udaljenosti od nekih 500–700 m.[1]
Poslednja vojna upotreba ovih pušaka bila je u srpsko-osmanskim ratovima (1876—1878), kada je 7.000 ovih pušaka bilo među 65.000 pušaka kapislara koje su koristila 32 bataljona Druge klase srpske Narodne vojska. Ruski dobrovoljac, pukovnik Bobikov, pohvalio je ove puške za njihovu preciznost i pouzdanost na malim udaljenostima i po neravnom terenu. Posle rata, preostali belgijski karabini predati su Drugoj klasi Narodne vojske, a zadržani su u opremi Treće klase sve do 1889. godine.[1] Poslednji put su korišćeni u borbi od strane ustanika tokom Timočke bune (1883).[8]
Cena ovih pušaka je 1862. godine bila 50 dukata (oko 600 groša), 1875. godine 168 groša, a 1877. godine oko 80 groša (16 dinara).[1] Poređenja radi, mesečna plata srpskog potporučnika 1878. godine nije bila veća od 72 groša.[5]
Poslednji preostali karabini su povučeni iz vojnih skladišta 1894. godine i prodati civilima za 5 dinara (25 groša).[1]
Reference
uredi- ^ a b v g d đ e ž Bogdanović, Branko (1990). Puške : dva veka pušaka na teritoriji Jugoslavije. Ivan Valenčak, Privredni pregled). Beograd: Sportinvest. str. 36—40. ISBN 86-7597-001-3. OCLC 450325798.
- ^ Sava Grujić, Operacije Timočko-moravske vojske, knjiga prva, Beograd 1901, str. 78– 79
- ^ Petar Pešić, Naš rat s Turcima 1876/77. godine, Beograd (1925), pp. 2-3
- ^ Slobodan Jovanović, Vlada Milana Obrenovića, knjiga prva, Beograd (1926), pp. 315–318.
- ^ a b MIŠIĆ, VOJVODA ŽIVOJIN (1990). MOJE USPOMENE (na jeziku: srpski) (5th izd.). Beograd: BEOGRADSKI IZDAVAČKO-GRAFIČKI ZAVOD. ISBN 9788678184246.
- ^ a b v Nikola Gažević, Vojna enciklopedija 9, Vojnoizdavački zavod, Beograd (1975), str. 50-53
- ^ Po francuskoj vojnoj školi u Vensenu, gde su proizvedene prve Mini puške.
- ^ Nikolajević, Dušan S. (1927). KRALj MILAN I TIMOČKA BUNA. Beograd: Grafički institut Narodna misao. str. 95.
Literatura
uredi- Bogdanović, Branko (1990). Puške : dva veka pušaka na teritoriji Jugoslavije. Ivan Valenčak, Privredni pregled). Beograd: Sportinvest. str. 36—40. ISBN 86-7597-001-3. OCLC 450325798.