Belopalanački budžak
Belopalanački budžak je geografska oblast koja se nalazi jugoistočno od Svrljiške kotline u severozapadnom delu Belopalanačke kotline. Ovo selektivno tektonsko-kraško polje se prostire između presedline Babine glave i Pandirala, u dužinu oko 10 km i širinu od 2,5 do 4 km.[1]
Položaj uredi
Belopalanački budžak se nalazi u severoistočnom delu Belopalanačke kotline. Sa severai zapada graniči se sa Srljiškom kotlinom a sa istoka Đurđevpoljskom kotlinom. Središnji deo oblastu udaljen koji se nalazi na oko 750 m nadmoreske visine udaljen je 18 km severoistočno od Bele Palanke i 26 km jugoistočno od Svrljiga.
Administrativno pripada području Opštine Bela Palanka, koja obuhvata celovita geografska područja Belopalanačke kotline, koje pored Budžaka uključuje izvorišni obluk Crvene reke (odnosno Vetansku korutinu), Koritničku kotlinu, jedan deo Đurđevopoljske kotline. Kako ova oblast zauzima središnji deo kompozitne i poligenetske doline Nišave, često se naziv i Srednje Ponišavlje.[2]
Administrativno područje Bela Palanka imalo bi skoro pravilan ovalan oblik da ne štrči iz njega nepravilna izbočina Belopalanački budžak.[2] Administrativnom području opštine Bela Palanka na prostoru Budžaka pripadaju sela: Kozja, Miranovac, Miranovačka Kula, Pajež, Vitanovac, Barovac.
Istorija uredi
Geografsku i istorijsku specifičnost ovog područja određuje i njegov granični položaj još od vremena Rimskog carstva sve do 19. veka, kada je na teritoriji Belopalanačkog budžaka postavljen granični prelaz – đumruk između Srbije i Turske.[3][4][5]
Posle oslobođenja od Turaka 1877. godine ovo područje je ušlo u sastav Srbije i prestalo da bude granično.[6]
Geografija uredi
Belopalanački Budžak koji se pruža u pravcu jugoistok-severozapad sa tri strane okružen je krečnjačkim stenama, a sa jedne flišnim naslagama, na kojima je razvijena površinska hidrografska mreža reka ponornica. Zbog toga se ova oblast ne možemo svrstati u tipično kraško polje, jer nije sa svih strana okruženo krečnjačkim stenama.[7]
Nastao je u pliocenu, posle oticanja kotlinskih jezera, skrašćavanjem doline Kozjanske reke (pritoke Svrljiškog neogenog jezera), nakon otvaranja ponora u krečnjačkoj gredi Pandirala.[2]
Klimatska obeležja uredi
Belopalanački budžak kao i Srednje Ponišavlje danas ima odlike umereno – kontinentalne klime. Razlika srednjih godišnjih temperatura u odnosu na susedne oblasti je oko 1˚C. Kako je Belopalanački budžak okružen visokim planinskim masivima on je zaštićen od naglih prodora i smena vazdušnih masa. To utiče i na količinu padavina u ovom području.[8]
Najviše vrednosti temperature vazduha su u julu, a minimalne u januaru. Dnevne temperaturne amplitude su u belopalanačkoj kotlini veće za 6 – 8 ˚C od istih u niškoj i pirotskoj kotlini. Jutra su tokom leta hladnija za 2 – 4 ˚C. Prosečne godišnje temperature u pirotskoj i su skoro iste u letnjim mesecima, dok su u zimskim bar za jedan stepen više u odnosu na Nišku kotlinu i Sveljišku kotlinu, gde su zimski meseci uvek hladniji, a letnji topliji. Najhladniji mesec je januar sa prosečnom tempereturom od - 0,6 ˚C. Najtopliji je juli mesec i tada su temperature veće (prosečno iznose 22,9 ˚C).[8]
Vidi još uredi
Izvori uredi
- ^ Petrović B. Jovan, Priroda Svrljiške kotline, Institut za geografiju, Novi Sad 2001
- ^ a b v Marinković, Gradimir (2008). Belopalanački Budžak. Kulturno-Prosvetna Zajednica Srbije. ISBN 978-86-909673-1-5.
- ^ Mihailo Kostić, Belopalanačka kotlina, Društveno-geografska proučavanja, Geografski institut „Jovan Cvijić“, Posebna izdanja, knjiga 23, Beograd 1970, 61
- ^ Mihailo Kostić, Koritnica, Srpski etnografski zbornik, knjiga 67, Beograd, 1954
- ^ Marinković Gradimir, Belopalanački Budžak, Biblioteka „Hronike sela“, Beograd – Bela Palanka, 2008.
- ^ Nikola Pantelić, Budžak, selo Janja, str. 206
- ^ Kostić dr. Mihailo Belopalanačka kotlina, Društveno geografskaproučavanja, Geografski institut „Jovan Cvijić“, Posebna izdanja, knjiga 23, Beograd 1970.
- ^ a b „Klima u: Opština Bela Palanka”. belapalanka.org.rs (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-01-21.