Ben Ezra sinagoga
Ben Ezra sinagoga (hebr. בית כנסת בן עזרא, arap. معبد بن عزرا), nazvana još i Sinagoga el Geniza (hebr. בית כנסת אל גניזה) ili Levantska sinagoga,[1] nalazi se u Starom Kairu, Egipat. Prema lokalnoj tradiciji, nalazi se na mestu gde je pronađen Mojsije.[2]
U ovoj sinagogi je u 19. veku pronađena geniza (skladište) koja sadrži pravo bogatstvo nagomilanih hebrejskih, aramejskih i judeo-arapskih sekularnih i verskih spisa. Kolekcija je odneta u Kejmbridž, pod pokroviteljstvom Solomona Šehtera i sada se nalazi u vlasništvu nekoliko akademskih biblioteka.
Istorija uredi
Ben Ezra kao institucija je drevna, i imala je u svom sastavu najmanje tri zgrade tokom istorije. Pretrpela je mnoga oštećenja i manja i veća renoviranja. Sadašnja zgrada datira još iz 1890. godine.[3]
Datum osnivanja Ben Ezra sinagoge nije poznat, mada postoje dokazi iz dokumenata koji su pronađeni u genizi da je postojala pre 882. godine, a verovatno i pre islama.[3][4] Tokom 882. godine, aleksandrijski patrijarh Koptske orijentalno-pravoslavne crkve je prodao crkvu i plac oko nje grupi Jevreja, te neki naučnici iz 19. veka pretpostavljaju da je ovo datum nastanka sinagoge Ben Ezra. Međutim, kupci su bili sledbenici Talmudske akademije u Vavilonu, a Ben Ezra je zbor koji je pratio učenje suprotne Talmudske akademije u sirijskoj Palestini.[4] Moderni naučnici se slažu da je 882. godine zemljište prodato rivalskoj sinagogi.[5]
Malo se zna o originalnoj građevini. Oko 1012. godine, Fatimidski halifa El Hakim bi Amr Alahh naredio je uništenje svih jevrejskih i hrišćanskih bogomolja. Originalna sinagoga Ben Ezra je srušena, a „njene cigle i grede na otpadu završiše”.[4] Naredni halifa Ali el Zahir dozvolio je rekonstrukciju hrićanskih i jevrejskih institucija, te je sinagoga obnovljena u periodu od 1025. do 1040.[4][3] Studija drvenih izrezbarenih vrata odaje u kojoj se čuvaju svici Tore baca svetlo na istoriju renoviranja sinagoge. Vrata su u zajedničkom vlasništvu Muzeja umetnosti Valters u Baltimoru, i univerzitetskog muzeja Ješiva u Njujorku. Datiranje raspadom ugljenika potvrđeno je da starost drveta seže do 11. veka.[6]
Istorijski gledano, sinagoge su sadržale i genizu, ili spremište za nepotrebna ili zastarela dokumenta koja sadrže Božije ime, jer jevrejski običaji nalažu da se takva dela moraju skladištiti sa strahopoštovanjem, a zatim ih treba zakopati na groblju. Građevina iz 11. veka sadržala je neobično veliku genizu, na dva sprata, više liči na silos nego na tavan, sa krovom koji se može otvoriti odozgo.[4] Neki dokumenti koji se nalaze u njoj su prenesene iz prethodne građevine, a najstariji datirani dokument je oko 150 godina stariji od same genize. Dokumenti su nastavili da se gomilaju u njoj narednih 850 godina.
Tokom 1168. godine, namerno podmetnut požar uništio je veliki deo grada Fustata, gde se tada nalazila sinagoga.[3] Fustat je sada deo Kaira. Muslimanski vezir Šavar naredio je da se čitav grad spali kako bi se sprečilo njegovo osvajanje od strane hrišćanske krstaške vojske. Saladin, postavši sultan Egipta ubrzo nakon toga, naredio je obnovu Fustata.[3]
Iste 1168. godine, jevrejski filozof, lekar i astronom Majmonid doselio se u Fustat, na svega nekoliko minuta hoda od Ben Ezra sinagoge. Tamo je živeo sve do svoje smrti 1204.[7] Majmonid je postao Nagid, ili vođa egipatske jevrejske zajednice 1171. godine, i kao sledbenik Vavilonskog Talmuda, nije bio član zajednice Ben Ezra. Međutim, mnogi dokumenti iz genize, uključujući i neke njegove lične zapise, diskutuju njegov život i rad, i oni su najznačajniji primarni biografski izvori o njegovom životu.[7]
Stil rezbarenja na vratima vitrine za Toru nije u skladu sa umetnošću Fatimidskog halifata (909-1171), i približniji je umetnosti Mamelučkog sultanata (1250-1571), tačnije iz 15. veka. Medaljon koji krasi vrata je dizajniran sa motivom koji je zajednički za knjigovezanje u tom periodu. Poznato je da je požar u 15. veku u sinagogi oštetio Bimu, ili govornicu. Jedna teorija je da je drvo sa oštećene bime upotrebljeno kao materijal za nova vrata na vitrini za Toru.[6] Sinagoga je popravljena i obnovljena 1488. godine.[3]
Vrata takođe imaju tragove boje koju su konzervatori identifikovali da je iz 19. veka.[6] Poznato je da je sinagoga obnovljena 1880. godine,[6] potpuno obnovljena u ranim 1890-im,[3] a zatim preuređena početkom 20. veka.[6]
Jakov Safir je bio Jevrejin rumunskog porekla čija se porodica nastanila u osmanskoj provinciji Palestini kada je on bio dečak. On je postao rabin, a 1859. godine je pošao na svetsku turneju kako bi prikupio novac za rekonstrukciju Hurva sinagoge u Jerusalimu, koju su uništile muslimanske vlasti 1721. godine. Safir je prvi primetio istorijski značaj genize u Ben Ezra sinagogi, koju je opisao u svojoj knjizi 1874. godine. Jevrejski sakupljač knjiga Elkan Nejtan Adler je bio prvi Evropljanin koji je ušao u genizu 1888, kada je otkupio oko 25.000 dokumenata.[4] Dok se sinagoga obnavljala od 1889. do 1892. godine, dokumenti su ležali na ogromnoj gomili na otvorenom prostoru. Egiptolog grof Riamo Dulst je ispitao deo dokumenata tokom tih godina.[4] U decembru 1896. godine, Solomon Šehter sa univerziteta Kejmbridž, koji je kasnije postao istaknuti američki rabin, počeo je prvo sveobuhvatno akademsko istraživanje dokumenata iz genize, i organizovao je transport preostalih dokumenata iz Kaira do raznih univerzitetskih biblioteka.[4]
Egipatska jevrejska zajednica je na kraju dramatičnog pada, od oko 80.000 ljudi koliko je živelo 1920. godine na desetak jevreja egipatskog porekla koji još uvek borave u Kairu.[8] U skladu s tim, Ben Ezra Sinagoga sada funkcioniše kao turistička atrakcija i muzej, i ne održava verske obrede.
Reference uredi
- ^ Seeskin, Kenneth (2005). The Cambridge companion to Maimonides. Cambridge University Press. str. 23. ISBN 978-0-521-81974-9. Pristupljeno 26. 09. 2016.
- ^ "Finally, there is the Ben Ezra Synagogue, with its cool marble floors. Lore has it that the Nile once flowed up behind the synagogue, and there, in the reeds, baby Moses was hidden." Slackman, Michael. "36 Hours in Cairo", The New York Times, February 3, 2008.
- ^ a b v g d đ e Stiefel, Barry L. (2015). Jews and the Renaissance of Synagogue Architecture, 1450–1730. Routledge. str. 28. ISBN 9781317320326.
- ^ a b v g d đ e ž Glickman, Marc S. (2012). Sacred Treasure - the Cairo Genizah: The Amazing Discoveries of Forgotten Jewish History in an Egyptian Synagogue Attic. Jewish Lights Publishing. str. 4, 11, 20, 24, 27—28, 61, 88. ISBN 9781580235129.
- ^ Hoffman, Adina; Cole, Peter (2011). Sacred Trash: The Lost and Found World of the Cairo Geniza. Knopf Doubleday Publishing Group. str. 281. ISBN 9780805242904.
- ^ a b v g d Wecker, Menachem (27. 03. 2013). „What Lay Behind Maimonides' Door in Cairo's Ben Ezra Synagogue”. The Forward. Arhivirano iz originala 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 02. 01. 2016.
- ^ a b Kraemer, Joel L. (2008). Maimonides: The Life and World of One of Civilization's Greatest Minds. Crown Publishing Group. str. 13, 149. ISBN 9780385528511.
- ^ „Egypt's Jewish community buries deputy leader: In the past 90 years, the number of Jews in Egypt has fallen from 80,000 to fewer than 40.”. Al Jazeera. 12. 03. 2014. Pristupljeno 26. 09. 2016.
