Bolnica manastira Hilandar
Bolnica u manastiru Hilandar na Svetoj Gori, smatra se prvom srpskom bolnicom, izvan granica Srbije koja je osnovana s kraja 12. veka po ugledu na već postojeće bolnice u Vizantiji.[1] Na njeno osnivanje uticala je potreba za lečenjem sve većeg broja monaha u manastiru Hilandar na Svetoj Gori.[2]
| Naziv | |
|---|---|
| |
| Osnivač | Sveti Sava i Sveti Nemanja |
| Osnovana | |
| Zemlja osnivač | |
| Sedište | |
Istorija uredi
Prema do sada prikupljenoj građi srpska srednjovekovna crkva imala je 19 manastirskih bolnica koje su imale značajnu ulogu ne samom za srpski narod već i za uvođenje srpske medicine u porodicu tadašnje evropske medicine u razvoju.[1] Prva od tih 19 bolnica bila je bolnica u manastiru Hilandaru koja je osnovana u periodu od 1191. do 1200. godine.[3]
Sa osnivanjem nemanjićke Srbije, na prostorima srpske države i izvan njenih granica javljaju se prve dve srpske bolnice, po ugledu na već postojeće bolnice u Vizantiji. Prva je bila manastirska bolnica u Hilandaru na Svetoj Gori, a druga bolnica u Studenici, u Srbiji. Obe su bile organizovane prema napisanim manastirskim tipicima (Svetog Save, prvog srpskog arhiepiskop.), nastalim po ugledu na carigradski Carski tipih.
Za njeno osnivanje zaslužni su Rastko Nemavić (u monaštvu poznat kao Sveti Sava (1174-1235) sin velikog župana Stefana Nemanje (114-1200), jedan od poglavara Srpske crkve, i Sveti Nemanja (u monaštvu poznat kao Simeon). koji su zajedno a uz dozvolu vizantijskog cara, prethodno oživeli zapusteli manastir Hilandar 1198. godine.[2]
U prvoj polovi 13. veka Car Dušan (1331-1355) doneo je 1374. godine odluku da se prostorno poveća Hilandarska bolnica i za tu namenu odredio stalnu novčanu pomoću iznosu od 200 mletačkih perpera godišnje.
Organizacija uredi
U momentu osnivanja bolnica je bila smeštena u jednoj sobi sa osam bolesničkih postelja. U doba kralja Milutina prvi put je proširena da bi u doba cara Dušana imala šest bolesničkih soba sa 12 postelja.[3]
U sastavu bolnice bila je kuhinja, kapela i stacionar (sklonište) za bolesnike od hroničnih, neizlečivih bolesti: paralize, epilepsije, lepre i dr.
Prvi lekari u hilandarskoj bolnici bili su vrači i vidari, sebri, „kalojatrosi” (što na grčkom znači „dobri lekari”). ko ji su „naučili nešto lečiti i vračati, ko ji su od oca ili od deda naučili veštinu kako se režu kile, kako se vadi kamen iz bešike, kako se nameštaju iščašeni zglavci, ili kako se leče polomljene kosti ili ustreli i rane od mača ili koplja”.[3]
U kasnijem periodu, lečenje su obavljali lekari empirici (koji su svoje znanje i veštinu lečenja prenosili svojim sledbenicima). Lekari empirici, monasi ili lekari, pored lečenja, bavili i obučavanjem lekarskoj veštini onih koji su pomagali u lečenju i koji je trebalo da ih naslede.[3]
Organizacija rada uredi
O samom radu bolnice u manastirskom tipiku u delu koji je naslovljeno kao: O bolnici i rabotajučihih bolen“ (glava 40),[4] zapisano je:
... Zapovedamo, da se za bolnicu izabere ćelija, koja ima oblik bolnice i da se postave za lečenje i odmor i da im se dade bolničar (“rabotnik“) da ih poslužuje u svemu. Ako ne dao Bog mojim gresima, mnogi od njih padnu u bolest, tada im se dadu dva bolničara i jedna velika arula (mangalo), to jest ognjište od bakra skovano i pokretno na kome bi se bolesniku topio ukrop (melem), ili drugo što njima za utehu, i po mogućnosti za jelo i piće i za ostale potrebe treba...
Suprotstavljeni stavovi uredi
I dok većina istoričara medicine smatra da je bolnica u Hilandaru prva srpska bolnica koja je osnovana s kraja 12. veka, neki istoričari medicine trverde suprotno. Oni na osnovu povenje kraljice Jelene izdate 1314. godine i povelje kralja Uroša III,[5] smtraju da je u gradu Kotoru - koji je u srednjem veku bio u sastavu srpske države - pri benediktanskom manastiru Sv. Bogorodice Ratačke radila ... bolnica koja je služila kao sklonište za iznemogle i obolele od hroničnih bolesti... najverovatnoke osnovana pre one u Hilandaru.[6]
Izvori uredi
- ^ a b R. Katić: Nastanak srpske srednjovekovne medicine, Srpska akademija nauka i umetnosti, Beograd 1989.
- ^ a b V. Mihajlović Sveti Sava i začetak bolnica u Srbiji, Srpski arhiv za celokupno lekarstvo, Beograd, 1936,7,525-533.
- ^ a b v g „Manastir Hilandar. Istorija bolnice”. www.hilandar.info. Pristupljeno 2023-09-15.
- ^ D. Pavlović: Tipik Hilendarski, Srpska kraljevska akademija 1897. godine.
- ^ Đurić, M. V. (2006). Nekoliko detalja o sudbini povelje kralja Stefana dečanskog. Baština, 20-2, 323-329.
- ^ Budimir Pavlović MANASTIRSKE BOLNICE U SREDNJOVEKOVNOJ SRBIJI, Beograd, Srbija i Crna Gora Crkvene studije, Niš 1-2004, 381-388.
