Veliki Sempetar
Veliki Sempetar (Srpski Sempetar, rum. Sânpetru Mare) je naselje i sedište istoimene opštine, koja pripada okrugu Timiš u Rumuniji. Naselje je značajno po prisutnoj srpskoj nacionalnoj manjini u Rumuniji.
Veliki Sempetar Sânpetru Mare | |
|---|---|
 Veliki Sempetar krajem 19. veka | |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Rumunija |
| Okrug | Timiš |
| Opština | Veliki Sempetar |
| Stanovništvo | |
| — (2011) | 2.030 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 46° 02′ 48″ S; 20° 49′ 00″ I / 46.0467° S; 20.8167° I |
| Vremenska zona | UTC+2 (EET), leti UTC+3 (EEST) |
| Aps. visina | 89 m |
  Veliki Sempetar Veliki Sempetar na karti Rumunije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 307385 |
| Pozivni broj | 0256 |
| Registarska oznaka | TM |
Položaj naselja uredi
Selo Veliki Sempetar se nalazi u istočnom, rumunskom Banatu, između Temišvara i Arada. Selo je u Pomorišju. Selo je udaljeno oko 35 km od Temišvara na severozapad. Kroz mesto protiče rečica Aranka. Seoski atar je u ravničarskom delu Banata, blizu reke Moriš.
Istorija uredi
Prema "Rumunskoj enciklopediji" javlja se naselje u katoličkoj administraciji još 1333. godine. Tu je bila crkva i sveštenik. Od 1404. godine naseljavaju se Srbi i mesto vekovima ima srpski etnički karakter. Godine 1558. naselje se zove po srpski, Veliki Sveti Petar. Naselje se 1690. godine naziva Sveti Petar Srpski ili "Racsenpetar". Rumunski kolonisti iz Transilvanije stižu 1749. godine. Nastalo je novo naselje "Sanpetru Novi" 1796. godine kada su tu kolonizovani Nemci. U njemu je 1808. godine bilo 479 nemačkih stanovnika.
Selo posećuju monasi manastira Pećke patrijaršije 1660. i 1666. godine, i dobijaju prilog od srpskih stanovnika. Opis pravoslavne crkve zidane od pečene cigle postoji iz 1758. godine. Bogomolja je patosana ciglom, pokrivena šindrom, sa molovanim templom, zidanim tornjem sa dva zvona. Smatra se da je taj hram bio u zaseoku Zovnjak, gde je bilo i groblje okolo.
Sempeter je 1764. godine bio pravoslavna parohija u Čanadskom distriktu.[1] Po carskom revizoru Erleru 1774. godine "St. Peter" (Sveti Petar) je naselje u Moriškom okrugu, Čanadskog distrikta, naseljeno Srbima i Vlasima.[2] Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir u "Svetom Petru" su četiri sveštenika. Parosi, pop Aleksije Stepanović (rukop. 1757), pop Jovan Petrović (1766), pop Sava Popović (1779) i đakon Jovan Nikolajević bili su očigledno Srbi, a služili su se srpskim i rumunskim jezikom.[3] Mesnoj parohiji je gravitirao Perjamoš, kao tadašnja parohijska filijala.
Streljan je po presudi mađarskog aradskog suda 1. juna 1849. godine živopisac Jovan Subotić iz Sempetra.[4]
Biografije slavnih ljudi uzeo je kao prenumerant 1807. godine pop Jovan Petrović paroh mesni.[5] Isajlovićevu knjigu o istoriji trgovine kupili su meštani 1816. godine: Teodor Manojlović i njegov sin učenik Nikolaj.[6] Srpsku knjigu kupili su prvi ljudi Srpskog Svetog Petra 1846. godine. Bili su to: pop Simeon Putnik paroh, pop Pavel Pavlović paroh, Danijel Firićaski učitelj, Aron Mihajlović trgovac, Dimitrije Manojlović "staklar" i Eftimije Erdeljan krojač.[7] Vukov nemačko-srpski rečnik nabavio je 1872. godine u Srpskom Sv. Petru Paja Ivanović paroh mesni.[8]
Godine 1897. na drugi dan Uskrsa u Srpskom Sv. Petru izvelo je pozorišnu predstavu "Miloš Obilić", po Steriji, mesna Diletantska srpska omladina. Po priložnicima na zabavi koja je usledila, vidimo ko su tada vodeći ljudi tog mesta. Pominju se: organizator Lavrentije Mihajlović srpski narodni učitelj, te gosti Bogoljub Tatarović beležnik, Deži Ferh beležnik, Mladen Nikolić podbeležnik i Anton Higl rimokatolički sveštenik. Čist prihod od samo 10 f. poslat je kao prilog tog sela za Srpski učiteljski konvikt u Novom Sadu.[9]
Godine 1905. Srpski Sveti Petar je velika opština u Perjamoškom srezu. Ranije se mesto zvalo "Begovo". Tu živi 2.869 stanovnika u 561 domu. Srbi po svemu dominiraju; ima ih 2.163 pravoslavne duše (ili 75%) sa 376 kuća. Od srpskih javnih zdanja tu su pravoslavna crkva i narodna škola. Mesto je dobro povezano sa svetom, ima PTT infrastrukturu i željezničku stanicu.[10]
Stanovništvo uredi
Po poslednjem popisu iz 2002. godine selo Veliki Sempetar imalo je 2.102 stanovnika. Poslednjih decenija broj stanovnika opada.
Selo je nekada bilo višenarodno, što je i danas, ali su nekad jako malobrojni Rumuni postepeno postali većina. Mesni Srbi, nekada u većini, postali su manjina. Nacionalni sastav na pojedinim popisima bio je sledeći:
| Godina popisa | 1910. god. | 1992. god. | 2002. god. |
| Ukupno st. | 2.824 | 1.998 | 2.102 |
| Srbi | 2.016 (71,4%) | 741 (37,1%) | 525 (25,0%) |
| Rumuni | 107 (5,1%) | 1.039 (52,0%) | 1.460 (69,5%) |
| Nemci | 465 (16,5%) | 30 (1,5%) | 21 (1,0%) |
| ostali | 237 (8,4%) | 188 (9,4%) | 96 (4,6%) |
Religija uredi
Crkvene matrikule su zavedene krajem 18. veka: krštenih 1784, venčanih 1780. i umrlih 1787. godine. Sadašnja crkva posvećena prazniku Letnjem Sv. Nikoli, podignuta je 1779. godine od tvrdog materijala. Dograđena, uvećana je 1820. godine. Templo crkveni rezbarili su braća Janjić, a ikone je oslikao izgleda ikonopisac Nikola Aleksić. Ikonu "Bogorodica sa krinom" radio je 1843. godine Pavle Petrović. Neke ikone je naslikao paroh Ivan Aleksić između 1894—1900. godine. Velika reparacija izvršena je 1929. godine. U okviru radova očistio je ikonostas Nikola Stanković, a svod nad solejom molovao je Vasa Pomorišac. Poslednja reparacija, rad na krovu je iz 1996—1998. godine.[11]
Tražen je u Srpskom Sv. Petru 1895. godine parohijski pomoćnik - kapelan, u parohiji 4. klase.[12] Nikola Jovanović paroh i lokalni direktor školski u Sv. Petru je dobio od austrijskog cara "zlatni krst" za zasluge. Godine 1905. u mestu je srpska crkvena opština, skupština je redovna pod predsedništvom Miše Radivoja. crkveno-opštinski posed iznosi 36 kj. zemlje. Ima dve srpske pravoslavne parohije - druge i četvrte platežne klase. Nema parohijskog doma, ima dve parohijske sesije od 61 kj. zemlje. Sveštenici su tada: pop Miša Putnik rodom iz mesta, tu služi 25 godina i pop Milan Nikolajević koji je administrator parohije, premešten 1908. u Knez.[13]
Obrazovanje uredi
Osnovna škola u mestu postoji od 1740. godine. Iz raspisanog stečaja za upražnjeno mesto srpskog učitelja u mestu 1867. godine vide se učiteljska primanja: pored godišnje osnovne plate 144 f. ostalo su dopune u naturi, 60 požunskih merova žita, tri hvata drva, 50 funti soli, 12 funti sveća, jedno dvogodišnje svinjče, osam hvati slame, četiri lanca livade te stan sa baštom.[14] U jesen 1883. godine učiteljica Sofija Jekić podnela je ostavku. Zato je raspisan stečaj za novog učitelja.[15] Raspisan je stečaj za upražnjeno mesto srpskog učitelja 1895. godine. Radilo se o mesnoj četvororazrednoj veroispovednoj školi u Srpkom Sv. Petru. Ponuđena osnovna godišnja učiteljska plata je iznosila 360 f. u novcu sa drugim manjim prihodima i pogodnostima. Po podacima iz 1905. godine ona je srpska narodna, sa jednim zdanjem iz 1857. godine. Predsednik Školskog odbora i školski upravitelj je Jovan Lazić, perovođa učitelj, Marko Lovrenski školski staratelj. Učitelj je Simeon Putnik rodom iz mesta, koji služi šest godina u mestu. Učiteljica je Milica Stojšić rođ. Demetrović. Redovnu nastavu je u to vreme pratilo 205 đaka, a u poftornu išlo njih 46 učenika starijeg uzrasta.[13]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1905.
- ^ J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003. godine
- ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 8/2015.
- ^ Miloš Milojević: "Odlomci istorije Srba i srpskih jugoslovenskih zemalja...", Beograd 1875. godine
- ^ Nikolaj Šimić: "Ikonostas slavnih i hrabrih lic", Budim 1807. godine
- ^ Dimitrije Isajlović: "Istorija trgovine od početka sveta do naši dana", Budim 1816. godine
- ^ Nikolaj Petrović: "Groznij rastanak ili Milivoj i Aramola", Segedin 1846. godine
- ^ Vuk St. Karadžić: "Deutsch-serbisches Wörterbuch", Beč 1872. godine
- ^ "Zastava", Novi Sad 1897. godine
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kulturni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1895. godine
- ^ a b Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ "Školski list", Sombor 1867. godine
- ^ "Zastava", Novi Sad
Spoljašnje veze uredi
- Primăria Sânpetru-Mare Arhivirano na sajtu Wayback Machine (19. april 2019) (jezik: rumunski)
- Etnička slika naselja habzburškog dela Rumunije 1880-2002. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. oktobar 2022) (jezik: mađarski)
