Википедија

Vila sa konhama (Medijana)

Vila sa konhama ili Vila rustika je manja rimska vila iz 4. veka, u obliku konhe, koja je nakon istraživanja otkrivene u sastavu arheološkog lokaliteta Medijana, na 4 km istočno od centra Niša. Vila je značajna po vrednom mozaičkom podu koji je nakon istraživanja, podignut i naknadno konzerviran,[1] i predstavljen javnosti u sklopu Arheološkog parka Medijana, nakon zatrpavanja ostataka vile zbog izgradnje saobraćajnice Niš—Niška Banja.[2] Vila sa konhama kao i samo naselje (Medijana), nastala je na samom kraju 3. ili početkom 4. veka.[3][4][5]

Vila sa konhama
Mozaik iz južne konhe vile
MestoNiš  Srbija
Sagrađen4. vek
GraditeljKonstantin Veliki
Tip strukturepalata

Status i kategorija zaštite uredi

Zbog svog istorijskog i arheološkog značaja Vila sa konhama, kao i lokalitet na kome se nalazi je proglašen, 19. decembra 1981. godine, za „Kulturno dobro od izuzetnog značaja“ i pod brojem AN 22 uvedeno je u centralni registar spomenika kulture u Republici Srbiji. Kao osnov za upis u registar poslužilo je rešenje Zavoda za zaštitutu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS br.220/49 od 09. februara 1949. godine.[6]

Nadležni zavod koji vodi lokalni registar i brigu o ovom arheološkom lokalitetu je: Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš.

Stanje zaštite uredi

Vila je nakon istraživanja, zatrpana i nije bila dostupna javnosti, a mozaik je podignut sa njenog poda 1975. godine i zbog velikih dimenzija izložen je na otvorenom prostoru, zbog čega je pretrpao veća oštećenja.

Naknadnim konzervatorskim radovima, mozaik je revitalizovan i danas predstavljen javnosti u sklopu Arheološkog parka Medijana.[a]

Položaj uredi

Arheološki lokalitet vila sa konhama nalazi se u sklopu arheološkog parka Medijana, u niškoj gradskoj opštini Medijana, Srbija.

Medijana (kao jedno od najzančajnijih gradski naselja Naisa), je smeštena u jugoistočnom delu Niške kotline, izvan gusto naseljenog i urbanizovanog gradskog jezgra, istočno od centra Naisa na oko tri rimske milje.[b] Ona je imala najveću površinu meću naseljima u okolini Naisa, sa velikim brojem građevina, koje je odvajao široki mećuprostor, bašta i poljoprivrednog imanja.[3]

Vila sa konhama bila je u okviru naselje Medijana sa vilama i pratećom infrastrukturom razmeštenom na površini od približno 40 ha, značajno većoj od rimskog Naisa (koja zajedno sa tvrđavom, nije prevazilazila 20 do 25 ha), na prostranoj lesnoj zaravni, ili srednjem terasnom nivou rečne doline Nišave visokom 35 metara i južnim obroncima niške kotline.[7] Dosadašnjim istraživanjem utvrđeno je postojanje preko 80 objekata na ovom prostoru, a sama Medijana se prema procenama niških arheologa najverovatnije prostire i mnogo dalje nego što je to trenutna zona zaštite ovog arheološkog lokaliteta [v].

Vila sa konhama nalazila se na prostoru koji ograničava reka Nišava sa severne, podnožja brežuljaka Seličevice sa južne, vojni logor Nais u doba rimljana, a danas urbano jezgro Niša, se zapadne i Kutinska reka sa istočne strane. U blizini Medijane nalaze se termalni izvori, veoma lekovite radioaktivne, slabo zemno-alkalne vode Niške Banje, sa kojih su akvaduktom snabdevane terme ovog letnjikovca.[8]

Objekti na Medijani nisu bili razmeštani jedan uz drugi, već ih je delio široki međuprostor, sa baštama ili poljoprivrednim imanjima i šumama. Vila sa konhama nalazilo se jugozapadno od središta naselja-letnjikovca i današnje zgrade muzeja arheološkog parka Medijana.[7]

 
Položaj vila sa konhama (označeno br. 7), na mapi arheološkog parka Medijana.[9]

Istorija uredi

Medijana predstavlja naselje otvorenog tipa, izdužene osnove na površini od oko 80 hektara. (u periodu najvećeg uspona). U graditeljskom smislu na Medijani se mogu izdvojiti pojedine celine, koje se međusobno razlikuju prema dekoraciji, vremenu gradnje, organizaciji i funkciji.[10]

Tokom zemljanih radova na izgradnji druge trase auto-puta Niš—Niška banja 1975. godine, otkrivene su dve manje nekropole i nekoliko objekata. Među tim objektima bila je i vila sa konhama.[11][12] U momentu iskopavanja (1975) severni deo vile, po uzdužnoj osi građevine bio je presečen postojećim putem, tako da je istražens amo južni deo vile, koji je konstantovan unutar sondi 9 i 10, kao i na prostoru između njih. Arheološka istraživanja su pokazala da je vila bila ukopana u sloj broronzanodopskog naselja.[13]

Opis lokaliteta uredi

Objekat vile sa konhama, koji se datuje u 4. vek, ukupne je dužine 32,5 m, bio je orijentisan u pravcu istok - zapad, sa ulazom na istočnoj strani. Na osnovu istraženog dela utvrđeno je da vila imala triklinijum, dve kvadratne prostorije, hodnik (najverovatnije) i dvorište sa tremom (peristil). Sistem grejanj u vili nije pronađen, najverovatnije zbog sezonsko korišćenje objekta.[14]

Dvorište, hodnik i dve kvadratne prostorije vile imale su podnice od nabijene zemlje, dok je prostorija u zapadnom delu imala malterisan pod. Na osnovu potvrđenih ostataka dve konhe, na zapadnoj i južnoj strani, pretpostavlja se da je zapravo zapadna prostorija vile imala oblik trikonhosa, sa još jednom konhom koja se nalazila na severnoj strani. Južna konha je prvobitno imala pod od opeka, na koji je u kasnijoj fazi obnove vile postavljen mozaički pod, dok je pod u zapadnoj konhi bio popločansamo opekama.

Opis mozaika

Na podu vile otkriven je mozaički tepih površine 15 m² (5 h 3 m), izrađen u tehnici opustessellatum od kamenih kockica bele, crvene i oker boje, veličine od 0,5 h 1 do 2 h 2 sm.

Mozaička kompozicija sastavljena je od jedne polukružne zone u vidu mreže rombova,4 i dve okvirne zone. Spoljni okvir je traka sa motivom vinove loze, a unutrašnji okvir čini traka sa motivom nazubljenog niza.

Mozaik je podignut 1975. godine i naknadno konzerviran,[15] a zbog velikih dimenzija nije bio izložen unutar muzejske zgrade, već na otvorenom prostoru, zbog čega je pretrpao veća oštećenja.

Napomene uredi

  1. ^ Dekor mozaika je obrađen u skladu sa referentnim katalogom: C. Balmelle, M. Blanchard-Lemee, J. Christophe, J-P. Darmon, A-M. Guimier-Sorbets, H. Lavagne, R. Prudhomme, H. Stern,Le décor geometrique de la mosaїque romaineI, repertoire graphique et descriptif des compositions lineaires et isotropes, Paris 1985 (skraćeno: DECOR).
  2. ^ Prema spisima Antonija Marcelina, navodeći da su se carevi Valens i Valentijan susreli 365. godine u Medijani.
  3. ^ Prema izjavi Elene Vasić Petrović v.d. direktora Zavoda za zaštitu spomenika kulture Niš (2013)

Izvori uredi

  1. ^ C. Balmelle, M. Blanchard-Lemee, J. Christophe, J-P. Darmon, A-M. Guimier-Sorbets, H. Lavagne, R. Prudhomme, H. Stern, Le décor geometrique de la mosaїque romaine I, repertoire graphique et descriptif des compositions lineaires et isotropes, Paris 1985
  2. ^ M. Vasić, G. Milošević, N. Gavrilović Vitas, V. Crnoglavac, Konstantinova vila u Medijani, Niš, 2016.
  3. ^ a b Grupa autora (1983): Istorija Niša I - od najstarijih vremena do oslobođenja od Turaka 1878. godine, Gradina i Prosveta, Niš.
  4. ^ K. Jireček, Vojna cesta, Zbornik Konstantina Jirečeka I, 91­92.
  5. ^ Zirojević O. 1970 Carigradski drum od Beograda do Sofije, Zbornik Istorijskog muzeja Srbije 7, Beograd, 3-196.
  6. ^ Medijana, lokalitet Brzi Brod, Spomenici kulture u Srbiji
  7. ^ a b Ćirić J. Prilog istorijsko-geografskom proučavanju lokacija Niša, Niš, 1974.
  8. ^ Istorijski institut Beograd Istorija Niša I, Građevine i topografija u delu Niš u antičko doba. Niš, 1983.pp. 66–70
  9. ^ Petrović P., Medijana – rezidencija rimskih careva, Beograd (1994). str. 22.
  10. ^ M. Vasić, G. Milošević, N. Gavrilović Vitas, V. Crnoglavac, Konstantinova vila u Medijani, Niš, 2016. str.6.
  11. ^ Ljubica Zotović, Medijana, Niš – zaštitni radovi na trasi puta, Arheološki pregled 17, Beograd 1975, 75-77.
  12. ^ Slobodan Drča u Katalogu izložbe Medijana, Niš 1979, 11-26.
  13. ^ Petar Petrović, Medijana – rezidencija rimskih careva (Mediana – Residence of Roman Emperors), Beograd 1994.
  14. ^ M. Vasić, G. Milošević, N. Gavrilović Vitas, V. Crnoglavac, Konstantinova vila u Medijani, Niš, 2016. str. 38
  15. ^ Dokumentacija o obavljenim konzervatorskim radovima u Medijani, Projekat br. 451-04-52/2014-02.

Literatura uredi

  • M. Vasić, G. Milošević, N. Gavrilović Vitas, V. Crnoglavac, Konstantinova vila u Medijani, Niš, 2016.
  • Plemić, B. [2015]. Arheološki park Medijana - nedovoljno iskorišćen potencijal turizma Srbije. Turističko poslovanje, (15), 63-74.
  • Bratanić, R. (1938) Arheološka istraživanja u Brzom Brodu. Starinar, XIII: 199-204
  • Ćirić, J. (1974) Prilog istorijsko-geografskom proučavanju lokacija Niša. Niš
  • Ćirković, S. (2003) Spomenici kulture od izuzetnog značaja kao turistička vrednost Srbije. Glasnik Srpskog geografskog društva, vol. 83, br. 2, str. 71-86
  • Davidov, D., ur. (2004) Arheološko blago Niša, od neolita do srednjeg veka. Beograd, katalog izložbe

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Вила_са_конхама_(Медијана)&oldid=27493184”