Vodena kapija u Niškoj tvrđavi
Vodena kapija u Niškoj tvrđavi ili Jagodinmalska kapija bila je jedan je od četiri ulaza (izlaza), koji danas nije u funkciji jer je značajno oštećen i jednim delom zazidan, na utvrđenom zemljanom bedemu koji su Osmanlija (tokom rekonstrukcije i dogradnje stare Antičke tvrđave) izgradile u periodu od 1719—1723. godine.[1] Ime je dobila po pravcu puta koji je vodio na istok, ka Stambolu (danas Istanbulu gradu u Turskoj).
| Vodena kapija u Niškoj tvrđavi | |
|---|---|
 Ostaci Vodene kapija u Niškoj tvrđavi | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Niš |
| Opština | Crveni Krst |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | tvrđava |
| Vreme nastanka | 1719—1723. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture od velikog značaja |
| Vlasnik | Republika Srbija |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš |
| www | |
Status i kategorija zaštite uredi
Zbog svog istorijskog i arheološkog značaja Vodena kapija u Niškoj tvrđavi proglašena je, 23. decembra 1982. godine, za „Kulturno dobro od velikog značaja“ i pod brojem SK 289 uvedeno je u centralni registar spomenika kulture u Republici Srbiji. Kao osnov za upis u registar poslužilo je rešenje Zavoda za zaštitutu i naučno proučavanje spomenika kulture NRS br.671/48 od 6. maja 1948. godine.[2]
Nadležni zavod koji vodi mesni registar i brigu o ovom kulturnom dobru od velikog značaja je: Zavod za zaštitu spomenika kulture Niš.
Istorija uredi
Tvrđava Hisar u Nišu, građena je kao utvrđeni zemljani bedem, na kome se nalazilo sedam bastiona — tabija, udaljenih međusobno po 200 metara. Na južnoj strani Tvrđave nalazio se rov širok osam do deset stopa i ispunjen vodom iz reke Nišave.
U tvrđavu se moglo ući i iz nje izađin kroz četiri velike kapije, od kojih je ka zapadu vodio put ka Beogradu, severu put ka Vidinu, jugu put ka Stambolu i Solunu i jugoistoku, put ka gradskom naselju izvan zidina tvrđave — Jagodin mali.
Današnje utvrđenje artiljerijskog tipa podigle su Osmanlije u periodu od 1719. do 1723. godine na prostoru antičkog i ranog srednjovekovnog utvrđenja, kada je Sultanovom poveljom od 19. februara 1719. odlučeno „da se u Nišu izgradi jaka tvrđava”. U proleće 1719. godine otpočeli su radovi po projektu glavnog arhitekte Mehmed age i njegovog brata Mustafa age, glavnog organizatora radova. Prve godine gradnje, 1719. godine, angažovao je više desetina hiljada spahija iz deset sandžaka Rumelijskog beglerbegluka, a 1722. godine iz 14 sandžaka. Poslednje godine gradnje bedema, 1723, dovedeno je 40. majstora kamenorezaca iz Carigrada, a bedem je zidalo 400 zidara. Završetak radova obeležen je svečanostima i postavljanjem ploče sa zapisom na Stambol kapiji, juna 1723. godine.
Kao i svako artiljerijsko utvrđenje, današnja Niška tvrđava ima poligonalnu osnovu, sa sedam nejednakih strana i četiri velike kapije (Stambol vrata, Beogradska vrata, Vodena ili jagodinmalska vrata i Vidinska vrata), jednom malom kapijom (poterna vrata, „vratanca“ kojima se izlazi u gradske rovove) i osam bastionih terasa.
Sa bedemima dužine 2.100 m koji su široki 3 m, a visoki 8 m tvrđava zahvata površinu od 22 ha, 80 ari i 52 m².[3]
Konačni, današnji izgled, Niška tvrđava dobila je 1737. godine kada su Osmanlije u njoj naknadno dogradile još nekoliko objekata.
Položaj, prostranstvo i izgled objekta uredi
Vodena ili Jagodinmalska kapija u Niškoj tvrđavi, nalaze se na jugositočnom delu bedema Niške tvrđave, i nastavak je ulice koja se iz pravca tvrđave, preko drvenog mosta iznad kanala ispunjenog vodom, nastavljala, putem prema niškom naselju Jgodin-mala, koja i dans nosi taj naziv.[4] Sa spoljne strane kapija je bila je okružena rovom ispunjenim vodom reke Nišave, tako da se do njenog ulaza moglo doći samo preko mosta.
Vodena kapija jedna je od dve nedovoljno sačuvane kapije (od ukupno četiri iste namene) koja je van funkcije, i nije adekvatno prezentovana i prepuštena je zubu vremena.[5][6]
Izvori uredi
- ^ Simonović D. et al. (1995). Enciklopedija Niša: istorija. Niš, Gradina: Prosveta
- ^ Mirčetić D.Ž. (2002). Istorijski arhiv Niš 1948-1998. Niš: Vuk Karadžić
- ^ Milićević M. Đ. Kraljevina Srbija — novi krajevi Beograd 1884.
- ^ Milić D. et al. (1983). Istorija Niša 1: Od najstarijih vremena do oslobođenja od Turaka 1878 godine. Niš, Gradina: Prosveta
- ^ Grupa autora (2011). Leksikon grada Niša. Beograd
- ^ Đurović Lj., & Vučković N. (2013). Vodič Istorijskog arhiva Niš. Niš: Punta.
Literatura uredi
- Andrejević B. (1996). Spomenici Niša: zaštićena kulturna dobra od izuzetnog i velikog značaja. Niš: Prosveta
- Simonović D. et al. (1995). Enciklopedija Niša: istorija. Niš, Gradina: Prosveta
- Milić D. et al. (1983). Istorija Niša 1: Od najstarijih vremena do oslobođenja od Turaka 1978 godine. Niš, Gradina: Prosveta
- Grupa autora (2011). Leksikon grada Niša. Beograd
- Mirčetić D.Ž. (2002). Istorijski arhiv Niš 1948-1998. Niš: Vuk Karadžić
- Đurović Lj., & Vučković N. (2013). Vodič Istorijskog arhiva Niš. Niš: Punta.
