Gad
Gad (rum. Gad) je selo u opštini Gilad, koja pripada okrugu Timiš u Rumuniji. Naselje je značajno po prisutnoj srpskoj nacionalnoj manjini u Rumuniji.
| Gad rum. Gad | |
|---|---|
| Naselje | |
.JPG) | |
  Gad Lokacija u Rumuniji | |
| Koordinate: 45° 28′ 3″ N 20° 59′ 27″ E / 45.46750° S; 20.99083° I | |
| Zemlja |  Rumunija |
| Okrug | Timiš |
| Opština | Gilad |
| Nadmorska visina | 77 m (253 ft) |
| Stanovništvo (2013)[1] | |
| • Ukupno | 225 |
| Vremenska zona | Istočnoevropsko vreme (UTC+2) |
| • Leti (DST) | Istočnoevropsko letnje vreme (UTC+3) |
| Geokod | 677747 |
Položaj naselja uredi
Selo Gad (ili po srpskom Gaad) se nalazi u istočnom, rumunskom Banatu, na 20 km udaljenosti od Srbije. To je selo u okviru opštine Čakovo, u Timiškoj županiji.[2] Od Temišvara selo je udaljeno 43 km. Kroz naselje prolazi jedna mrtvaja reke Tamiša. Seoski atar je u ravničarskom delu Banata.
Istorija uredi
Po "Rumunskoj enciklopediji" selo se prvi put pominje 1332. godine u vezi sa papskim davanjima, i imalo je tada sveštenika. Ime se vezuje za starog slovenskog kneza Glada ili Gada.[3] Po srpskom izvoru iz 1905. godine, mesto je naselio "knjaz Gal" 1795. godine.[4] Srbi iz okoline smatraju da ime naselja potiče po nekom spahiji, ružnog lika ili biće pre - zbog njegovog držanja prema podanicima. Po popisu iz 1717. godine u mestu je zabeleženo 30 kuća. Gad je 1764. godine pravoslavna parohija u Čakovačkom protoprezviratu.[5] Tokom ratne 1788. godine austrijski car Jozef II je konačio u Fenju kod Petra Miloševog. U znak zahvalnosti poklonio mu je rasni trkaći konj. Rumuni, dotad u zajednici sa Srbima, su tek po odvajanju, 1929. godine podigli sebi crkvu. Od poslednjeg vlasnika sela Bele Gudenusa, ostao je plemićki "Gudenov dvorac", građen početkom 19. veka. Najviše stanovnika u Gadu je izbrojano 1941. godine - 1257, sa srpskom većinom.
Godine 1835. pominje se čak nekoliko "išpana" (nadzornika spahiluka) u Gadu, kao kupaca jedne srpske knjige. Bili su to: Luka Nikolić, Dimitrije Milošev, Daca Nikolić, Spasoje Petrović.
Srbi u Gaadu uredi
Po stanovništvu Gaada (po srpski) ono je bilo srpsko pravoslavno, kako su zapisali monasi manastira Pećke patrijaršije, tokom svraćanja radi skupljanja priloga 1660. i 1666. godine. Popisani su priložnici tada: Neda, Komlen Bogdanov, Jakša i Slavko. Po narodnom predanju (i mađarskim istoričarima) Srbi su se tu doselili iz Crne Gore i Hercegovine.[6]
Po carskom revizoru Erleru iz 1774. godine mesto je mešovito, sa srpskim i rumunskim stanovništvom, u Čakovačkom distriktu.[7] Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir u Gaadu je služio samo jedan sveštenik. Paroh pop Cveja Savić, rukopoložen 1782. godine znao je samo srpski jezik.[8]
Godine 1905. Gad je mala opština u Modoškom srezu. Tu živa tada 1127 stanovnika u 178 domova. Srbi su u većini ispred Nemaca, i ima ih 823 pravoslavne duše (ili 73%) sa 156 kuća. Od srpskih javnih zdanja tu su pravoslavna crkva i narodna škola. U neselju su za komunikaciju otvoreni pošta i telefon.[9]
Pravoslavni hram posvećen prazniku Aranđelovdanu ili Sv. Arhanđelu Mihailu, zidan je 1777. godine. Jedan istorijski izvor kaže da je ikonostas koji je radio rufet molerski, bio gotov još 1771. godine. U hramu čiji je ikonostas ostao nezavršen, postavljane su pojedinačne ikone, radovi kako starih zografa Nedeljka Popovića, tako i Danila Čolakovića i Vase Pomorišca (iz 1911). Kada je parohija bila udova tridesetih godina 19. veka opsluživao ju je pop Sofronije Popović iz Šurjana. Pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano i crkvene matične knjige krštenih se vode od 1779. godine, izuzev matice umrlih - od 1802, i venčanih 1804. godine. Paroh je 1846. godine bio pop Jovan Savić.[10] Crkvena opština postoji u mestu početkom 20. veka, skupština je bila redovna pod predsedništvom Svetozara Živojnovog. Crkva je tada u dobrom stanju, a paroh je pop Isidor Nikolić rodom iz Temišvara Fabrike, koji se tu nalazio već četiri godine. Parohija je najniže šeste platežne klase, ima parohijski dom a parohijska sesija iznosi 30 kj. Malo veći je crkeno-opštinski zemljišni posed od 34 kj. Svoju veru "pradedovsku" u Gadu je tada napustilo šest pravoslavnih Srba.[9]
Učitelj u mestu je tridesetih godina 19. veka Putić. Školsku decu gadsku koje je bilo 40, 1846. godine uči Maksim Nikolić. Po raspisanom stečaju za upražnjeno mesto narodnog učitelja iz 1901. godine, vidi se da mu je osnovna plata 600 k, a za držanje škole praznikom, još u naturi četiri lanca zemlje. Predsednik mesnog Školskog odbora bio je tada Ljubomir Malimarkov.[11] Predsednik Školskog odbora 1905. godine je Svetozar Živojnov, školski upravitelj Jovan Petrov, a školski staratelj Golub milošev. Škola ima jedno školsko zdanje i školski vrt. Učitelj je Jovan Simić rodom iz Srpske Crnje, služio je tek godinu i to kao privremen. Redovnu nastavu tada pohađa 67 đaka, a u nedeljnu školu ide sedam učenika starijeg uzrasta.[9] Novu školsku zgradu Srbi u Gadu gradili su 1906. godine.
Za Fond Sv. Save koji je osnovan radi podizanja crkve na beogradskom Vračaru, bilo je 1895. godine više prilagača. Paroh Sava Femić je skupio od parohijana 10 f. Uz njega koji je dao 2 f. se pominju tada: Tana Nikolin sa 3 f., Milan Popović učitelj, Jovan Popović predsednik crkvene opštine, Pijada i sin Luka Mošesko po 1 f. a najmanje - Pera i sin Svetozar Malimarkov. Pop Femić je još jednom sastavljao spisak priložnika, skupivši još 5 f. Ovog puta, iste godine to su bili: Samuilo Nestorović 2 f., Jovan Milošević 1 f., a ostali manje, Jova Milošev crkveni tutor, Đoka Milošev, Joca Petrović[12]
Po državnom šematizmu iz 1846. selo je jednu parohiju sa 915 pravoslavnih stanovnika, odnosno 195 bračnih parova. Drugi podatak iz 1867. pominje 896 Srba, da bi treći podatak iz 1876. godine konstatovao da mesto sada ima 975 žitelja. Po protoprezviterskom izveštaju sa kraja 1891. godine, u gadskoj pravoslavnoj parohiji je jedna crkva sa sveštenikom, a 672 pravoslavne duše žive u 155 srpskih domova.[13]
Stanovništvo uredi
U mestu je 1866. zabeleženo 996 pravoslavnih žitelja, od koji je bilo 715 stanovnika Srba, i 281 Rumuna.[14] Po poslednjem popisu iz 2002. godine selo Gad imalo je 190 stanovnika. Poslednjih decenija broj stanovništva opada.
Selo je nekada bilo pretežno naseljeno Srbima, ali su posle više kolonizacija rumunskog stanovništva i raseljavanjem mladih oni danas postali manjina. Nacionalni sastav na pojedinim popisima bio je sledeći:
| Godina popisa | 1910. god. | 1992. god. | 2002. god. |
| Ukupno st. | 1.141 | 225 | 190 |
| Srbi | 613 (53,7%) | 70 (31,1%) | 44 (23,2%) |
| Rumuni | 316 (27,7%) | 143 (63,6%) | 133 (70,0%) |
| Nemci | 101 (8,9%) | 2 (0,9%) | 6 (3,2%) |
| ostali | 111 (9,7%) | 5 (2,2%) | 7 (3,7%) |
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „Statistical Yearbook 2011” (PDF). Comisia Centrală pentru Recensământul Populaţiei şi Locuinţelor. Pristupljeno 2015-07-05.
- ^ Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kulturni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008. godine
- ^ Barany Agoston: "Torontal varmegye Hajdana", Buda 1845. godine
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci 1905.
- ^ Dušan Popović, S. Matić: "O Banatu i stanovništvu banatskom u 17. veku", Sremski Karlovci 1931.
- ^ J.J. Erler: "Banat", reprint, Pančevo 2003. godine
- ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 8/2015.
- ^ a b v Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1891. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1895. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1892. godine
- ^ "Srpski letopis", Novi Sad 1866. godine
Spoljašnje veze uredi
- Srbi u Rumuniji od ranog srednjeg veka do današnjeg vremena (srpski jezik)
- Etnička slika naselja habzburškog dela Rumunije 1880-2002. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. oktobar 2022) (mađarski jezik)
