Википедија

Geografija invaliditeta

Geografija invaliditeta je grana ljudske geografije koja se fokusira na osobe sa invaliditetom ili osobe sa invaliditetom i njihovo iskustvo.[1] Prema tome geografija invaliditeta istražuje doživljaje prostora i mesta osoba sa invaliditetom; kao široka istraživačka oblast u kojoj se geografija preklapa sa mnogim drugim disciplinama.[1]

Invaliditet se odnosi na osobe sa fizičkim i intelektualnim oštećenjima. Razlika između invaliditeta i oštećenja je u tome što je invaliditet ograničenje sposobnosti uzrokovano stvarnim smanjenjem funkcionisanja, odnosno oštećenjem, pojedinca.[2]

Opšte informacije uredi

Ono što je nedostajalo u deklaracijama i politici o osoba sa invaliditetom kao iu kasnijim razvojima istraživanja socioloških i socijalnih politika i napisima o invalidnosti i društvu, bila je geografska perspektiva ili shvatanje da društveni identitet i proces nisu nezavisni od prostornih ili geografskih tačaka.

Rani rad bihejvioralnih geografa napravio je neke prodore u pokazivanju značaja fizičkih barijera u uticaju na kretanje osoba sa invaliditetom i pružanje informacija i saveta o praktičnim načinima prevazilaženja izgrađenog okruženja sa preprekama.[3][4] Međutim, veliki deo ovog istraživanja je bio veoma deskriptivan u vezi sa svojim predmetom i težio je da se invalidnost tretira kao pitanje koje treba rešiti pribegavanje tehničkim rešenjima ili ishodima.[3][5]

Odnos prema tim istraživanjima se sve više menja i geografije invaliditeta danas sve više počinje da istražuju odnose između geografskog okruženja i složenih i fluidnih interakcija sa prirodom oštećenja pojedinca, pa se u tom smislu:

  • Uloga društva istražuje kao mehanizam za uključivanje ili marginalizaciju osoba sa invaliditetom.
  • Geografija invaliditeta se odnosi na pejzaž iskustva osoba sa invaliditetom, od urbanog do ruralnog i od mikroskale mobilnosti domaćinstava do pristupačnosti transportnih mreža širom gradova i zemalja.
  • Istraživanje obuhvata osobe sa vidljivim i nevidljivim invaliditetom; na primer, osoba u invalidskim kolicima kao i osoba sa psihijatrijskom bolešću.
  • U izgrađenom okruženju geografi proučavaju vidljive manifestacije prilagođavanja životne sredine, kao što su dostupnost rampi za invalidska kolica ili nedostatak istih.
  • Ovo istraživanje je prošireno na niz socioprostornih procesa koji okružuju pitanja invaliditeta; niz društvenih, političkih i kulturnih faktora; i složene interakcije između moći, prostora i materijalnosti.

Iako se u istraživanjima koristi termin invalidnost oni ima različita fluidna i promenljiva značenja u različitim kontekstima i često se osporava filozofskim pristupom istraživača.

Problemi i uticaji uredi

S obzirom na raznolikost i promenljivu prirodu invaliditeta i ukrštanje sa drugim disciplinama, od sociologije i kulturoloških studija do zdravstvenih nauka i nauke o rehabilitaciji, sveobuhvatan uvod u ovu oblast je problematičan. Ovo je dodatno komplikovano evoluirajućom i dinamičnom prirodom angažovanja geografa sa invaliditetom.

Pod uticajem socijalnog modela invaliditeta u geografiji, 1990-ih se pojavio jedan broj dela koja invalidnosti pristupaju na nov način. Teoretski, on se prvenstveno oslanja na istorijski materijalizam, poststrukturalizam i društveni konstruktivizam. Takva geografija invaliditeta gleda na iskustva ljudi sa fizičkim i mentalnim oštećenjima u kontekstu društvenih nejednakosti, socijalne pravde i odnosa moći.[6]

Društvo zasnovano na doktrini validizma, koje prihvata fizičku sposobnost kao normu i marginalizuje sve one koji se ne uklapaju u tu normu...počinje sa stavom da je društvo ono koje konstruiše ličnosti sa fizičkim i mentalne smetnje kao „invalide” na na osnovu toga što se ne uklapaju u standard "normalnost".[6]

Podaci iz istraživanja uredi

Geografija invaliditeta proučava iskustvo osoba sa invaliditetom i ispituje odnos između invaliditeta i prostora, u rasponu od pristupačnosti, mobilnosti i pejzaža, u smislu socio-ekonomskih, ekoloških i političkih perspektiva. Naučnik Hoksvort geografiju invaliditeta naziva „skupom diskurzivne i performativne prakse“, koja se više ukršta sa društvenim i kulturnim aspektima, umesto samo sa fizičkim oštećenjem.

Globalna distribucija invaliditeta

Prema svetskom izveštaju o invaliditetu koji je objavila Svetska zdravstvena organizacija, oko 15% svetske populacije, što je otprilike 1,14 milijardi ljudi, živi sa invaliditetom, od kojih 2—4% ima značajan invaliditet.[2] U Evropi i Americi, stopa invaliditeta je jedna od pet osoba.[2]

Glavni faktori koji dovode do invaliditeta

Kao neki glavni faktori koji dovode do rizika od stečenog invaliditeta, prema dosadašnjim istraživanjima su:

  • starost,
  • životna sredina,
  • pol i
  • pristup zdravstvenoj zaštiti.
Životna dob i invaliditet

Izveštaj je pokazao da postoji jaka korelacija između starosti i rizika od invaliditeta, jer stariji imaju tendenciju da imaju veći rizik od invaliditeta kao što su Alchajmerova bolst i kognitivnih oštećenja.[2] Postoji i globalna korelacija između invaliditeta i siromaštva zbog nedostatka sredstava i državnih ulaganja u medicinske usluge i nedostatka pristupa zdravstvenoj zaštiti. Neadekvatna infrastruktura i ulaganja mogu pogoršati stanje.

Životna sredina

U Australiji, istraživanje o invalidnosti koje je sproveo Australijski institut za zdravlje i dobrobit, Kanbera, pokazalo je snažnu korelaciju i veću verovatnoću da će ljudi koji pate od problema sa invaliditetom ili teškim invaliditetom, biti oni koji žive u ekonomski nepovoljnije područje ili ljudi u zajednici koji žive u njoj (socijalnim gradijentom koeficijenta korelacije invaliditeta). Verovatnoća teškog invaliditeta stanovništva koje živi u ugroženom području u Sidneju bila je 2,6% veća od populacije koja živi u ekonomski i socijalno najpovoljnijoj oblasti u Sidneju.[7]

Ova korelacija se takođe može videti u Sjedinjenim Američkim Državama, u kojima prema Godišnjem izveštaju o invalidnosti za 2017. koji je sproveo Institut za invalidnost/UCED Univerziteta u Nju Hempširu, distribucija osoba sa invaliditetom starosti od 18 do 64 godine koncentrisana je u jugoistočnim delovim Sjedinjenih Američkih Država, uključujući Džordžiju, Tenesi, Luizijanu i Arkanzas itd., koji su ujedno i ekonomski najnepovoljnija oblast u državi.

Na primer, Memfis, u Tenesiju, gradu sa stopom siromaštva od 26,2% , jedan je od gradova sa najgušćom populacijom sa invaliditetom, 12,6%-17,8% njegovog radnog stanovništva (uzrasta od 18 do 64 godine) koje živi sa invaliditetom.[8][9]

Polne razlike

Brojke pokazuju da je rizičnije da žene budu invalidi nego muškarci, bez obzira na godine starosti.[2]

U Evropi, prema Eurostatu, žene su 3% sklonije patenjama od dugotrajnog zdravstvenog problema, poteškoća u svakodnevnoj aktivnosti ili oboje u odnosu na muškaraca (u Evropi 2011. godine).[10]

Koncept pristupačnog turizma uredi

 
Jedna od turističkih destinacija pričagođena osobama sa invaliditetom

Koncept pristupačnog turizma jedan je od značajnih razvojnih projekt koji proizilaze iz razvoja geografije invaliditeta. Ideja koja stoji iza pristupačnog turizma teži ostvarivanju osnovnih ljudskih prava za osobe sa invaliditetom kako bi mogle da učestvuju u turizmu, i da omogući promociju najbolje prakse pristupačnosti u turizmu angažovanjem predstavnika međunarodnog turističkog sektora, kao i predstavnika osoba sa invaliditetom, ali i onih koji nisu vladine stranke da sarađuju u projektu.[11]

U jeku razvoja istraživanja invalidnosti, uz svest o potrebama turista, koncept i ideja pristupačnog turizma koji imaju za cilj da promovišu „turizam bez barijera“ postepeno su privukli pažnju ljudi, kao i publikaciju Svetske turističke organizacije.[11] UNVTO je od tada objavila niz informacija uključujući Priručnike o pristupačnom turizmu za zainteresovane strane u turizmu kako bi se osigurao kvalitet i kvantitet ponude dobrih pristupačnih turističkih praksi, kao i preporuke o pristupačnom turizmu za osobe sa invaliditetom.

Rezultati istraživanja geografije invaliditeta intrigiraju dalja proučavanja univerzumskog dizajna prostora u odnosu na mobilnost i pristupačnost, kao i unapređenje asistivnih tehnologija za suočavanje sa preprekama sa kojima se susreću osobe sa invaliditetom. Geografski model invaliditeta nastao je tokom istraživanja geografije invaliditeta.[11]

Prema Zajdajcu: „Poslednjih godina geografi su napravili značajne korake ka razumevanju prostornog razumevanja invaliditeta. Ovo istraživanje je predstavilo invaliditet kao karakteristiku populacije koja neminovno vodi ka marginalizaciji i prostornoj isključenosti iz inače normalnih društvenih arena i prostora unutar izgrađenog okruženja. Geografi su tvrdili da su tokom istraživanja o geografiji invaliditeta povezivali uzrok invaliditeta u smislu društvenog i prostornog okruženja i pomogli u promociji prihvatljivije rezolucije koja „obezbeđuje pristup lokacijama i puni obim života u društvu različitih stepena i vrste invaliditeta u obzir.”[11]

Zakon i politika diskriminacije uredi

U izveštaju SZO o preprekama koje onemogućavaju diskriminaciju osoba sa invaliditetom, stoji:

Uverenja i predrasude predstavljaju prepreke obrazovanju, zapošljavanju, zdravstvenoj zaštiti i društvenom učešću. Na primer, stavovi nastavnika, školskih administratora, druge dece, pa čak i članova porodice utiču na uključivanje dece sa smetnjama u razvoju u redovne škole. Zablude poslodavaca da su osobe sa invaliditetom manje produktivne od svojih kolega bez invaliditeta, a neznanje o dostupnim prilagođavanjima radnih aranžmana ograničava mogućnosti zapošljavanja.[2]

Zakon o diskriminaciji osoba sa invaliditetom doneti u mnogim zemljama sveta.. zabranjuje svaku direktnu ili indirektnu diskriminaciju prema osobi, bilo privremeno ili trajno onesposobljenoj, ili sa budućim potencijalom invaliditeta, u oblastima koje uključuju zapošljavanje, obrazovanje, pristup uslugama i javnim mestima i prava kupovine u za to namenjenim prostorijama.[12]

Vidi još uredi

Izvori uredi

  1. ^ a b „Geography of Disability”. obo (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-12-03. 
  2. ^ a b v g d đ World Health Organisation. "World Report on Disability".
  3. ^ a b Golledge, R. G. (1991). Tactual strip maps as navigational aids. Journal of Visual Impairment and Blindness 85, pp. 296– 301.
  4. ^ Golledge, R. G., and Timmermans, H. (1990). Applications of behavioural research on spatial problems. Progress in Human Geography 14, pp. 57– 99.
  5. ^ Golledge, R. G. (1993). Geography and the disabled: a survey with special reference to vision impaired and blind populations. Transactions of the Institute of British Geographers 18, pp. 63– 85.
  6. ^ a b Laura Šakaja: SLIJEPI I SLABOVIDNI U ZAGREBU – GEOGRAFSKA PERSPEKTIVA GEOGRAFSKI HORIZONT - BROJ 1/2018, 9-28
  7. ^ Louise, O'Rance (2009). The geography of disability and economic disadvantage in Australian capital cities. Australian Institute of Health and Welfare. Canberra: Australian Institute of Health and Welfare. ISBN 9781740249102. OCLC 319908376. 
  8. ^ Comen, Michael B. Sauter, Samuel Stebbins and Evan. „These are America's worst cities for crime, employment, housing costs”. USA TODAY (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-12-03. 
  9. ^ „2017 Disability Statistics Annual Report A Publication of the Rehabilitation Research and Training Center on Disability Statistics and Demographics” (PDF). Pristupljeno 3. 12. 2021. 
  10. ^ „Disability statistics - health”. 
  11. ^ a b v g Zajadacz, Alina (2015-01-01). „The Contribution Of The Geography Of Disability To The Development Of 'Accessible Tourism'”. Turyzm (na jeziku: engleski). 25 (1): 19—27. ISSN 0867-5856. doi:10.2478/tour-2014-0016  . Arhivirano iz originala 07. 11. 2018. g. Pristupljeno 03. 12. 2021. 
  12. ^ „Disability discrimination, Australian Human Rights Commission”. humanrights.gov.au. 

Literatura uredi

  • Barton, Len, ed. Disability and Society: Emerging Issues and Insights. Longman Sociology. London and New York: Longman, 1996.
  • Butler, Ruth, and Hester Parr, eds. Mind and Body Spaces: Geographies of Illness, Impairment, and Disability. Critical Geographies 1. New York and London: Routledge, 1999.
  • Chouinard, Vera. “Disability, Geography of.” In International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences. Vol. 6. Edited by Neil J. Smelser and Paul B. Baltes, 3701–3704. Amsterdam and New York: Elsevier, 2001.
  • Gleeson, Brendan. Geographies of Disability. New York and London: Routledge, 1999.
  • Jacobson, Dan. “Disability, Geography of.” In Encyclopedia of Human Geography. Edited by Barney Warf, 109–111. Thousand Oaks, CA, and London: SAGE, 2006.
  • Oliver, Michael. Understanding Disability: From Theory to Practice. 2d ed. New York: St. Martin’s, 2009.
  • Park, Deborah C., John P. Radford, and Michael H. Vickers. “Disability Studies in Human Geography.” Progress in Human Geography 22.2 (April 1998): 208–233.

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Географија_инвалидитета&oldid=26848977”