Gornje jezero
Gornje jezero (engl. Lake Superior) je jezero u SAD i Kanadi. Površina jezera iznosi 82.103 km² i ono je najveće[a] među Velikim jezerima u Severnoj Americi na granici SAD i Kanade.[5] Nalazi se na teritoriji američkih saveznih država Mičigen, Viskonsin i Minesota i kanadske pokrajine Ontario.[6] Najveće ostrvo u jezeru je ostrvo Ajl Rojal. Uz obalu jezera postoje 2 nacionalna parka i više zaštićenih rezervata prirode. Gornje jezero je poznato po niskoj temperaturi vode koja je u proseku 2-5 stepeni. Zapremina jezera je 12.100 km³, i po tome ono sadrži više vode nego sva ostala Velika jezera zajedno. Jedina slatkovodna jezera koja sadrže više vode su Bajkal i Tanganjika. Gornje jezero ima najbolji kvalitet voda od svih Velikih jezera, jer uz njegovu obalu ne postoji značajna industrija. U jezero se uliva više od 200 pritoka. Najveće među njima su reke Sent Luis, Vajt i Kaministikija. Jezero ističe u jezero Hjuron kroz reku Sent Meriz. Razlika u nivoima ova dva jezera je 8 m. Kaskadni vodopadi reke Sent Meriz danas su regulisani branama, kanalima i prevodnicama. U jeziku lokalnih indijanaca, plemena Čipiva, jezero se naziva Gičigami („velika voda“). Francuski istraživači iz 17. veka, koji su otkrili ovo jezero, dali su mu današnje ime (le lac supérieur).
| Gornje jezero | |
|---|---|
 | |
 | |
| Koordinate | 47° 46′ 03″ S; 87° 22′ 16″ Z / 47.7675° S; 87.371111° Z |
| Pritoke | Sent Luis, Vajt, Kaministikija |
| Otoke | Sent Meriz (ka jezeru Hjuron) |
| Zemlje basena |  SAD Kanada |
| Maks. dužina | 350 mi (560 km)[1] km |
| Maks. širina | 160 mi (260 km)[1] km |
| Površina | 31.700 sq mi (82.000 km2)[2] km2 |
| Pros. dubina | 483 ft (147 m)[2] m |
| Maks. dubina | 1.333 ft (406 m)[2][4] m |
| Zapremina | 2.900 cu mi (12.000 km3)[2] km3 |
| Dužina obale1 | 1.729 mi (2.783 km) plus 997 mi (1.605 km) za ostrva[3] km |
| Nad. visina | 174 m |
| Naselja | Dalut (SAD) Tander Bej (Kanada) |
  Gornje jezero | |
| Vodena površina na Vikimedijinoj ostavi | |
| 1 Shore length is not a well-defined measure. | |
Hidrografija uredi
Gornje jezero se uliva u jezero Hjuron preko reke St. Maris i prevodnice Su (prevodnica Su St. Mari). Ono je najveće slatkovodno jezero na svetu po površini i treće po zapremini, iza jezera Bajkal u Sibiru i jezera Tanganjika u istočnoj Africi. Kaspijsko more, iako veće od Gornjeg jezera po površini i po zapremini, je bočato. Iako je trenutno izolovano, praistorijski Kaspijsko more je više puta bilo povezano a zatim izolovano od Mediterana preko Crnog mora.
Gornje jezero ima površinu od 31.700 sq mi (82.103 km2),[2] što je otprilike veličina Južne Karoline ili Austrije. Ono ima maksimalnu dužinu od 350 mi (560 km; 300 nmi) i maksimalnu širinu od 160 mi (257 km; 139 nmi).[1] Njegova prosečna dubina je 80,5 fathoms (483 ft; 147 m) sa maksimalnom dubinom od 222,17 fathoms (1.333 ft; 406 m).[2][1][4] Gornje jezero sadrži 2.900 kubnih milja (12.100 km³) vode.[2] U Gornjem jezeru ima dovoljno vode da pokrije celu kopnenu masu Severne i Južne Amerike do dubine od 30 cm (12 in).[b] Obala jezera se proteže na 2.726 mi (4.387 km) (uključujući ostrva).[2] Jezero ima veoma mali odnos razvođa i površine od 1,55, što ukazuje na minimalan uticaj kopna.[9]
Dok temperatura površine Gornjeg jezera sezonski varira, temperatura ispod 110 fathoms (660 ft; 200 m) je skoro konstantna 4 °C (39 °F). Ova varijacija u temperaturi čini jezero sezonski stratifikovanim. Međutim, dva puta godišnje, vodeni stub dostiže ujednačenu temperaturu od 4 °C (39 °F) od vrha do dna, i vode u jezeru se temeljno mešaju. Ova karakteristika čini jezero dimiktičnim. Zbog svoje zapremine, Gornje jezero ima vreme zadržavanja od 191 godinu.[10][11]
Godišnje oluje na Gornjem jezeru redovno imaju visinu talasa preko 20 ft (6 m).[12] Zabeleženi su talasi od preko 30 ft (9 m).[13]
Napomene uredi
- ^ The Caspian Sea is the largest lake, but is saline, not freshwater.
- ^ North America (2.47×107 km²) and South America (1.78×107 km²) combined cover 4.26×107 km². Lake Superior's volume (1.20×104 km³) over 4.26×107 km² gives a depth of 0.282 m.
Reference uredi
- ^ a b v g „Great Lakes Atlas: Factsheet #1”. United States Environmental Protection Agency. 11. 4. 2011. Pristupljeno 10. 11. 2011.
- ^ a b v g d đ e ž „Great Lakes: Basic Information: Physical Facts”. United States Environmental Protection Agency. 25. 5. 2011. Arhivirano iz originala 29. 10. 2010. g. Pristupljeno 9. 11. 2011.
- ^ „Shorelines of the Great Lakes”. Michigan Department of Environmental Quality. Arhivirano iz originala 5. 4. 2015. g.
- ^ a b Wright, John W., ur. (2006). The New York Times Almanac
(2007 izd.). New York: Penguin Books. str. 64. ISBN 0-14-303820-6.
- ^ Bencomo, Phil (2015-10-06). „Just How Big is Lake Superior?”. Lake Superior Magazine (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-07-09.
- ^ Minnesota Sea Grant. „Superior Pursuit: Facts About the Greatest Great Lake”. University of Minnesota. Arhivirano iz originala 21. 7. 2017. g. Pristupljeno 9. 8. 2007.
- ^ Great Lakes Environmental Research Laboratory. „About Our Great Lakes: Tour”. National Oceanic and Atmospheric Administration. Arhivirano iz originala 7. 5. 2017. g. Pristupljeno 15. 12. 2017.
- ^ National Geophysical Data Center (1999). „Bathymetry of Lake Superior”. National Oceanic and Atmospheric Administration. Pristupljeno 23. 3. 2015.
(the general reference to NGDC because this lake was never published, compilation of Great Lakes Bathymetry at NGDC has been suspended). - ^ Urban, N. R. (2005). „Carbon cycling in Lake Superior”. Journal of Geophysical Research (na jeziku: engleski). 110 (C6): C06S90. ISSN 0148-0227. doi:10.1029/2003JC002230.
- ^ Minnesota Sea Grant. „Lake Superior”. University of Minnesota. Arhivirano iz originala 20. 2. 2007. g. Pristupljeno 9. 8. 2007.
- ^ Minnesota Sea Grant (15. 10. 2014). „Lake Superior's Natural Processes”. University of Minnesota. Arhivirano iz originala 22. 8. 2020. g. Pristupljeno 17. 11. 2015.
- ^ „The Fall Storm Season”. National Weather Service. Pristupljeno 25. 9. 2007.
- ^ Chisholm & Gutsche (1998), str. xiii.
Literatura uredi
- Wright, John W., ur. (2006). The New York Times Almanac (2007 izd.). New York: Penguin Books. str. 64. ISBN 0-14-303820-6.
- „America”. The Daily Mining Gazette. Houghton, Michigan. 8. 6. 1928.
- Burt, Williams A.; Hubbard, Bela (1846). Reports on the Mineral Region of Lake Superior. Buffalo: L. Danforth.
- „Cumberland”. Detroit Free Press. 29. 1. 1974.
- Grady, Wayne (2007). The Great Lakes: The Natural History of a Changing Region. Greystone Books.
- Great Lakes Environmental Research Laboratory (2006). „Great Lakes Sensitivity to Climatic Forcing: Hydrological Models”. National Oceanographic and Atmospheric Administration. Arhivirano iz originala 8. 8. 2010. g.
- Holdon, Thom (1977). „Reef of the Three C's”. The Nor'easter. sv. 2 br. 4. Duluth, MN: Lake Superior Marine Museum.
- ——— (1978). „Above and Below: Steamer America”. The Nor'easter. sv. 3 br. 3 & 4. Duluth, Minnesota: Lake Superior Marine Museum.
- Hyde, Charles K.; Mahan, Ann; Mahan, John (1995). The Northern Lights: Lighthouses of the Upper Great Lakes. Detroit: Wayne State University Press. ISBN 9780814325544.
- Langston, Nancy (2017). Sustaining Lake Superior: An Extraordinary Lake in a Changing World. New Haven, Connecticut: Yale University Press.
- LeMay, Konnie (30. 7. 2018). „Rockin' the Rift, The Billion-Year-Old Split that Made Us”. Lake Superior Magazine.
- Oleszewski, Wes (1998). Great Lakes Lighthouses, American and Canadian: A Comprehensive Directory/Guide to Great Lakes Lighthouses. Gwinn, Michigan: Avery Color Studios. ISBN 0-932212-98-0.
- Penrod, John (1998). Lighthouses of Michigan. Berrien Center, Michigan: Penrod/Hiawatha. ISBN 978-0-942618-78-5.
- Penrose, Laurie; Penrose, Bill (1999). A Traveler's Guide to 116 Michigan Lighthouses . Petoskey, Michigan: Friede Publications. ISBN 9780923756031.
- Ralph, Julian (1890). Lake Superior along the south shore. New York: Press of American Bank Note Company.
- Sims, P.K.; Carter, L.M.H., ur. (1996). Archean and Proterozoic Geology of the Lake Superior Region, U.S.A., 1993. Washington, DC: United States Geological Survey. Professional Paper 1556.
- Splake, T. Kilgore (1984). Superior Land Lights. Battle Creek, Michigan: Angst Productions.
- „S.S. George M. Cox Wrecked”. The Daily Mining Gazette. Houghton, Michigan. 28. 5. 1933.
- Stonehouse, Frederick (1974). Marquette Shipwrecks. Marquette, Michigan: Harboridge Press.
- ——— (1977). Isle Royale Shipwrecks. Marquette, Michigan: Avery Color Studios.
- United States Army Corps of Engineers (avgust 2007). „[Record Low Water Levels Expected on Lake Superior]”.
- Wagner, John L. (1998). Michigan Lighthouses: An Aerial Photographic Perspective. East Lansing, Michigan: John L. Wagner. ISBN 9781880311011.
- „Wreck of Sidewheel Steamer Cumberland”. Detroit Free Press. 29. 1. 1974.
- Wright, Larry; Wright, Patricia (2006). Great Lakes Lighthouses Encyclopedia. Erin: Boston Mills Press. ISBN 1-55046-399-3.
Spoljašnje veze uredi
- Lake Superior NOAA nautical chart #14961 online
- International Lake Superior Board of Control
- EPA's Great Lakes Atlas
- EPA's Great Lakes Atlas Factsheet #1
- Great Lakes Coast Watch
- Parks Canada - Lake Superior National Marine Conservation Area
- Minnesota Sea Grant Lake Superior Page Arhivirano avgust 14, 2007 na sajtu Wayback Machine
- Lake Superior Bathymetry Arhivirano januar 16, 2009 na sajtu Wayback Machine
- Lake Superior Trials
