Википедија

Građanska dvorana

Građanska dvorana je bila prva zgrada Srpskog narodnog pozorišta na Trifkovićevom trgu u Novom Sadu, koja se koristila od početka 1872. do marta 1892. godine, kada je naloženo njeno rušenje.

Istorijat i karakteristike

uredi

Angažovanje za pronalaženjem svog prostora i zidanje Građanske dvorane se vezuje za najranije početke rada Srpskog narodnog pozorišta, koje je osnovano 1861. godine. Prilikom osnivanja, pozorište nije imalo svoju zgradu, već je u tim ranim danima nastupalo kao putujuće pozorište.

U više navrata su podnošene molbe vlastima da se odobri zidanje jedne javne dvorane u kojoj bi se osim održavanja predstava, mogle priređivati i građanske zabave i eventualni sastanci povodom javnih predavanja. Takve dvorane su postojale svuda po Austrougarskoj u ono vreme[1] Ovi zahtevi su više puta odbijani, ali Društvo za SNP ponovo pokreće pitanje izgradnje sopstvene zgrade pred Magistratom 1868. godine. Ovog puta je zahtev odobren i 6. decembra 1871. je izdata dozvola za zidanje Građanske dvorane na praznom prostoru između Lebarskog sokaka i ulice Dobrog pastira (na današnjem Trifkovićevom trgu).[2] Gradnja je počela 1871, a prva predstava je u novom prostoru održana 13. januara 1872. godine.

U 3. broju lista Pozorište se navodi da su svest i snaga čestitih Novosađana učinile da se za kratko vreme, od tri meseca, za Novu godinu mogla otvoriti nova pozorišna zgrada. "Ni mećava, ni vejavica, koja nije dala otvoriti oka, nije mogla uzdržati sveta da ne dođe i da ne vidi svog pozorišta, koje već od dve godine nije video. Oduševljenje koje je tom prilikom ovladalo svetom, ne da se opisati."[3]

Projekat za izgradnju Građanske dvorane je izradio poznati novosadski graditelj iz Budimpešte Georg Molnar (Gyorgy Molnar, 1829-1899) razradivši planove i projekat Andreasa Paulika iz 1868. koji je predviđao izgradnju savremenog funkcionalno koncipiranog pozorišta. O izgledu Građanske dvorane svedoči projekat iz 1870. godine, koji se čuva u Arhivu Vojvodine.[2] Iako nema arhivskih izvora koji bi potvrdili u kojoj je meri projekat bio realizovan[1], po samom projektu, to je bila monumentalna jednospratna građevina izdužene osnove sa krstasto oblikovanom ulaznom partijom prema trgu i izgrađena je na severnom delu današnjeg Trifkovićevog trga uz Miletićevu ulicu. U visokom centralnom brodu je bilo formirano prostrano gledalište sa nevelikom galerijom i pozorišna bina, dok su u poprečnom traktu bili smešteni ulaz i foaje, galerijsko stepenište, prostorije za glumce i pomoćne prostorije. Glavnu fasadu, okrenutu ka ulici, krasio je trem sa udvojenim zabatom i nešto veći pravougaoni otvori kao i bogatija dekorativna plastika u odnosu na ostale fasade. Zidovi centralnog broda su bili oživljeni polukružnim prozorima i relativno skromnom profilacijom u zoni sokle i potkrovnog venca. Na tabli se nalazila tabla sa natpisom: Dvorana Srpskog narodnog pozorišta.[2]

Društvo za SNP otkupljuje zgradu

uredi

Godinu dana pošto je zgrada izgrađena, 1873. godine, Društvo za SNP donosi odluku da se dvorana otkupi na javnoj licitaciji ukoliko se deoničari odluče za prodaju zgrade i ako se može kupiti po ceni koja je Društvu pristupačna. Ovoj akciji se priključuju i građani tako da uz dobrovoljne priloge, Društvo za SNP uspeva da otkupi zgradu za 20 000 forinti. Najveći donatori su tom prilikom bili Danilo Manojlović (sa 5 000 forinti) i Gedeon Geca Dunđerski (sa 1 000 forinti).[1]

Dve decenije rada

uredi

Građanska dvorana je bila veoma značajna javna građevina pre svega kao okosnica kulturnih događanja u gradu. Srpsko narodno pozorište je tokom dve decenije rada u Građanskoj dvorani dalo izuzetan doprinos širenju srpske kulture i jačanju nacionalne svesti. Ovo je, shodno tadašnjoj politici, istovremeno doprinelo donošenju odluke Gradskog predstavništva Ministarstva da se koncesija Gradske skupštine na korišćenje zemljišta na 20 godina ne produži i da se zgrada sruši. Pozivajući se na legitimni kraj perioda zakupa zemljišta kao pravni temelj i zaključke policijskog i sanitarnog izveštaja, Skupština je 1890. godine zvanično odbila zahtev Društva za SNP za produženje ugovora o korišćenju zemljišta i zgrada je uz proteste građana, srušena u martu 1892. godine.[2]

Nova rešenja i sledeći koraci

uredi

Kontinuum u radu Srpskog narodnog pozorišta je ostvaren uz još jedno breme novih proboja koje je trebalo izneti. Građansku dvoranu je otkupio Lazar Dunđerski, srušio je i preneo materijal u dvorište svog Hotela „Carica Jelisaveta”, u kojem je ličnim sredstvima izgradio novu pozorišnu zgradu, Dunđerskovo pozorište. Ono je počelo sa radom 1895. godine. U međuvremenu je pozorišna trupa SNP-a tri godine gostovala po Vojvodini i u tom periodu odigrala 611 predstava u 28 mesta, doduše, uz samo 19 novih predstava, što je uslovljeno nedostatkom sopstvenog prostora i njenim stalnim turnejama.[4]

Reference

uredi
  1. ^ a b v Savković Nada N., Zdanja Srpskog narodnog pozorišta, Zbornik Matice srpske za scenske umetnosti i muziku 58, Novi Sad, 2018, str. 26-27
  2. ^ a b v g Šilić, Miroslav, Dubravka Đukanović i Mina Cvetković Pavkov, "Izbrisano pamćenje: vizuelne rekonstrukcije nestalog arhitektonskog nasleđa Novog Sada / Erased Memory: Visual Reconstruction of Disappeared Architectural Hereitage of Novi Sad, (katalog), Akademija umetnosti, Novi Sad 2018, str. 14-18
  3. ^ Grčić, Milenko. Srpsko narodno pozorište letimičan osvrt na rad mu za preko pedeset godina, Zagreb, Izdanje udruženja glumaca S. H. S., 1922, str.21
  4. ^ Tomandl, Mihovil. Srpsko pozorište u Vojvodini II. Novi Sad: Matica srpska, 1954, str. 60

Spoljašnje veze

uredi
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Грађанска_дворана&oldid=26858280”