Demir Kapija
Demir Kapija je grad u Povardarskoj Makedoniji, sedište istoimene opštine Demir Kapija, neposredno na ulazu Vardara u Demirkapijsku klisuru. U gradu živi 3275 stanovnika, od kojih su najbrojniji Makedonci.
Demir Kapija | |
|---|---|
 Pogled na Demir Kapiju | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Severna Makedonija |
| Opština | Demir Kapija |
| Stanovništvo | |
| — 2002. | 3275 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 41° 24′ 32″ S; 22° 14′ 37″ I / 41.408842531389446° S; 22.243617750439448° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 106 m |
  Demir Kapija Demir Kapija na karti Severne Makedonije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 1442 |
| Pozivni broj | 043 |
| Registarska oznaka | KA |
Glavna privredna grana u gradu i okolini je zemljoradnja, posebno uzgajanje vinove loze, žitarica, povrtarskih kultura (crvena paprika) i tako dalje. Od drugih privrednih grana zastupljene su vađenje peska i kamena za građevinarstvo. Demir Kapija je važna železnička stanica i nalazi se neposredno na međunarodnom auto-putu E-75.
Geografija
uredi
Reka Vardar je upravo kod Demir Kapije napravila sebi prolaz prema svom uviru u more u visokim kamenim stenama (do 220 m) — klisuru od 10 km koja počinje od Demir Kapije i završava kod mesta Udovo. Najuži deo klisure je na njenom severnom delu kod mesta Prosek. Nakon izlaska iz klisure Demir Kapija (Železna vrata), Vardar ulazi se u ravničarski kraj Solunske nizije. U kamenim stenama Demir Kapije nalazi se pećina Bela Voda sa svojom impresivnom dužinom od 955 m. Danas su kamene stene Demir Kapije postale atraktivne slobodnim penjačima.
Demir Kapija je poznata po izuzetno visokim letnjim temperaturama, rekordna temperatura od 45,7 °C zabeležena je 24. jula 2007. godine.
Istorija
uredi
U okolini Demir Kapije postojalo je naselje već za antičkih vremena, pod grčkim imenom: Stenae (klisura). Danas na tom mestu postoji arheološko nalaziše Prosek.
Za rimskih vremena naselje Stenae izraslo je u grad, smešten u ravnici na ušću rečice Bošave u Vardar, neposredno pre klisure Prosek[1]. Grad je bio prosperitetan jer su se u njegovoj blizini nalazili rudnici gvožđa i bakra.
Za vreme kasne antike stanovnici Stenae napustili su svoj grad, koji je privredno potpuno zamro i preselili se na novu lokaciju, na Markov Grad, visok kameni breg koji dominira ulazom u klisuru Prosek. Tu je izgrađeno utvrđenje velikog vojnog značaja, koje je trebalo da sprečava varvarske prodore u Egejsku Makedoniju.
Pred kraj 12. veka Vizantijsko carstvo je toliko oslabio da je to iskoristio strumički vlastelin Dobromir Hrs pa je priključio utvrđenje Prosek svom posedu (oko 1186. ?). 1201. godine Vizantija je povratila vlast nad utvrđenjem Prosek, godinu kasnije njime su ovladali Bugari. U 1207. godine Prosekom je vladao sevastokrator Strez, koji se odmetnuo od bugarske vlasti, na taj način je Prosek bio prestonica velike kneževine koja je obuhvatala celo Povardarje i Pelagoniju. Po Strezovoj smrti (oko 1215) Prosek je pao u ruke Latinskog carstva, pa pod Epirsku despotovinu (1216), zatim su njim vladali Vizantija i Srpsko carstvo.
Turci su Prosek zauzeli najverovatnije oko 1385. godine[1].
Utvrđenje je izgubilo značaj, a stanovnici se raselili. Umesto toga u neposrednoj okolini Proseka u 16. veku postoji prvi pisani trag o selu Demir Kapija.
Jugoslovenski kralj Aleksandar Karađorđević posedovao je veliko poljoprivredno imanje sa vinarijom od 150.000 litara i letnjikovac „Kraljica Marija“ u Demir Kapiji.[2] Za potrebe imanja 1928. godine otkupljeno je zemljište od 2700 hektara od tadašnjih turskih veleposednika Usni-bega i Mehmed bega. Jedan kilometar jugozapadno od imanja izgrađena je moderna ergela za uzgoj lipicanera (razgrađena je za vreme Drugog svetskog rata 1943. kad su konji prebačeni u ergelu Hostoun u Češkoj). 1947. godine posed je nacionalizovan i predat na upravljanje Poljoprivrednoj zadruzi Demir Kapija. Do 1995. posed je bio pod upravom tadašnjeg preduzeća VV Povardarje, a nakon stečaja 2002. godine posed je kupilo preduzeće Agropin.
Demir Kapija je počela brže da se razvija nakon izgradnje tadašnjeg Auto-puta Bratstvo-Jedinstvo 1970-ih, današnjeg evropskog putnog pravca E75, pored grada.
Stanovništvo
urediReference
uredi- ^ a b „Ivan Mikulčiќ: Srednjevekovni gradovi i tvrdini vo Makedonija”. Promacedonia.org. Pristupljeno 19. 2. 2012.
- ^ Šajn, Željko (4. 6. 2021). „Kraljica Marija u Severnoj Makedoniji”. Politika. Pristupljeno 9. 6. 2021.
- ^ Popis na naselenieto, domaќinstvata i stanovite vo Severna Makedonija, 2002: Definitivni podatoci
