Doktrina o prekidu

Doktrina o prekidu (engl. Doctrine of lapse), pravna ustanova po kojoj je Britanska istočnoindijska kompanija imala pravo da anektira svaku vazalnu državu čiji bi vladar umro bez direktnog (biološkog) naslednika.

Istorija

Od osvajanja Bengala posle bitke kod Plesija (1757), Britanska istočnoindijska kompanija je ratovima i pregovorima sa lokalnim vladarima postepeno širila svoju vlast u Indiji. Do 1849. oko polovina Indije nalazila se u direktnom posedu Kompanije (provincije Bengal, Madras i Bombaj), dok je ostatak zauzimalo oko 600 vazalnih kneževina. Vazalne kneževine su formalno bile nezavisne, ali su njihovi vladari (hinduističke radže i maharadže ili muslimanski nabobi) u potpunosti zavisili od Kompanije, kojoj su plaćali redovan godišnji danak i davali vojnu pomoć. Uz to, na svakom dvoru bili su stalno prisutni činovnici Kompanije (sa zvanjem kontrolora, komesara ili rezidenta), čiji su saveti poštovani kao naredbe. Uprkos tome, unutrašnja politika vazalnih država bila je u rukama starih dinastija i njihovih vazala (talukdara i zemindara), čija je vlast uživala tradicionalni ugled i podršku lokalnog stanovništva.

Ovaj sistem pružio je Istočnoindijskoj kompaniji gotovo čitav vek relativnog mira, prosperiteta i političke stabilnosti. Međutim, dolaskom Lorda Dolhausija na mesto generalnog guvernera Indije (1848-1856) započeo je ambiciozan i skup projekat modernizacije i javnih radova, pre svega izgradnja telegrafske mreže i ̟železnice u Indiji, koji je zahtevao znatno povećanje prihoda. U odgovor, Lord Dolhausi je počeo dosledno da sprovodi Doktrinu o prekidu, koja je postojala od ranije, ali se primenjivala sasvim retko. Tako je od 1848. do 1856. Istočnoindijska Kompanija anektirala 10 vazalnih država i konfiskovala njihove prihode.

Posledice

Ova serija aneksija dotadašnjih vernih britanskih saveznika izazvala je veliko nezadovoljstvo i nesigurnost kod lokalnog stanovništva i vlastele, kako u anektiranim državama tako i u preostalim vazalnim kneževinama. U anektiranim državama, britanska vojska i administracija zamenile su dotadašnju lokalnu vojsku i upravu, čime su hiljade indijskih vojnika, činovnika i dvorana ostale bez posla, dok su prihodi lokalne vlastele i građana znatno smanjeni ukidanjem vladarskog dvora i službi vezanih za njega. U ostalim državama javila se nesigurnost, naročito među vladarima koji nisu imali dece, već samo usvojene naslednike, što je u Indiji bio vekovni običaj koji su britanske vlasti odbijale da poštuju. Najveće nezadovoljstvo izazvala je aneksija države Aud, čiji su vladari generacijama bili najverniji britanski saveznici u severnoj Indiji, koja je konfiskovana 1856. pod izgovorom lošeg upravljanja, iako je njen vladar bio veran britanski saveznik i imao naslednike. Ova politika dala je teške posledice tokom Indijskog ustanka 1857, kada su u anektiranim državama Aud i Džansi desetine hiljada stanovnika ustali protiv britanske vlasti, predvođeni članovima bivših dinastija. Ovaj ustanak najzad je doveo do propasti Istočnoindijske Kompanije i pretvaranja Indije u britansku koloniju.

Literatura

• Engels, Fridrih (1960). Izabrana vojna dela. 2. Beograd: Vojno delo. 

• Marks, Karl; Engels, Fridrih; Lenjin, Vladimir Iljič (1975). Nacionalno pitanje. Sarajevo: Svjetlost. COBISS.SR 37681671. 
• Majumdar, R. C. (1957). The Sepoy Mutiny and the revolt of 1857 [Pobuna sepoja i ustanak 1857, napisao R. Č. Madžumdar]. Calcutta: K.L. Mukhopadhyay. 
• Frey, James (2020). Indian Rebellion, 1857–1859ː A Short History with Documents [Indijska pobuna 1857-1859, kratka istorija sa dokumentina, napisao Džems Frej]. Indianapolis/Cambridge: Hackett Publishing Company, Inc. ISBN 978-1-62466-947-7. 
• Outram, James (1860). Lieutant-General Sir James OUTRAM'S CAMPAIGN IN INDIA, 1857-1858 [Kampanja generala ser Džemsa Utrama u Indiji 1857-58]. London: Smith, Elder and Co.