Evangelistička crkva u Vrbasu
Evangelistička crkva u Vrbasu se nalazi, zajedno sa reformatorskom crkvom, u samom centru grada. Ove dve crkve spadaju u nemačku zaostavštinu i predstavljaju svojevrsni simbol Vrbasa.
| Evangelistička crkva u Vrbasu | |
|---|---|
 Evangelistička crkva u Vrbasu | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Vrbas |
| Opština | Vrbas |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 1816–1820. |
Proglašena je za spomenik kulture Republike Srbije decembra 2022. godine.[1]
Na mestu sadašnje crkve, odmah po doseljenju Nemaca u Vrbas, 1785. godine, sagrađena je bogomolja od drveta. Bogomolja se protezala pravcem istok – zapad, bila je duga 16 hvati i široka 4 hvata.[2] (1 hvat = 189 cm)
Bogomolja je prvobitno sagrađena od drvenih greda i dasaka. Već 1794. godine je bila u veoma lošem stanju, tako da su podignuti zidovi od „cigala” pravljenih od osušenog blata i iznova je urađen krov od trske. Godine 1809. je krov propao a oko 1820. je bogomolja bila sasvim srušena.
Odluka o izgradnji velike crkve doneta je 1816. godine i radovi su trajali do 1820. godine.[3]
Crkva je izvedena kao jednobrodna građevina sa glavnim portalom orijentisanim ka severoistoku iznad koga se uzdiže visoki zvonik. Osnova crkve je podeljena na četiri traveja sa polukružnom apsidom na jugozapadnoj strani. Čeonom fasadom dominira masovni rizalit nad kojim se nalazi zvonik. Glavni portal je flankiran, odnosno utvrđen na bokovima, polustubovima. Iznad portala se nalazi široka trifora (prozorski otvor podeljen na tri dela) ispod koje je izveden lučno istureni balistradni niz. Visoka sokla je obrađena u formi pseudorustike a od dekorativnih elemenata na fasadi su vegetabilni motivi i karakterističan klasicistički motiv vaze. Venac koji deli nižu zonu rizalita od zone zvonika, duboko je isturen i bogato profilisan. Na samom zvoniku su sve četiri fasade dekorisane dvojnim pilastrima a kapa zvonika je izvedena u duhu tradicije baroknih crkava, ali sa vidljivim klasicističkim uticajem i opšivena limom. Crkva poseduje stilske karakteristike klasicizma što je tipično za objekte podignute u prvim decenijama 19. veka.[4]
Na glavnom portalu sa frontalne strane crkve nalaze se dva natpisa. Jedan je na latinskom a drugi na nemačkom jeziku. Latinski natpis je hronostih, odnosno, velika slova brojčanom vrednošću u zbiru označavaju godinu gradnje, 1820. lat. Deo psaLLe eVangeLII Werbasz pIa CarMIna–soLI, — „Sagradila evangelička crkvena opština Novi Vrbas 1820.” Ispod natpisa na latinskom, ispisano je gotskim slovima: nem. Fürchtet Gott, ehret den König, habt die Brüder lieb – „Bojta se Boga, poštujte kralja, volite svoju braću”
Godine 1837. sazidan je veliki kor na stubovima i postavljene su orgulje. Orgulje je izradio Štefan Breht koji je uradio i satove na tornjevima i evangelističke i reformatorske crkve. Obe crkve su imale sat na tornju sa mehanizmima povezanim podzemnim putem. Reformatski crkveni toranj je otkucavao četvrt sata a evangelistički pun sat.[3] Iste 1837. godine je izgrađena i parohijska kuća.
Na svešteničkom mestu je u vrema zidanja crkve bio Johan Skulteti i njegovo službovanje je trajalo 33 godine. Nakon njegove smrti, 1849. godine, svešteničko mesto je preuzeo Johan Jakob Beker. Beker se posvetio opremanju i ukrašavanju unutrašnjosti crkve. Apatinski majstor Johan Krig je 1855. obavio radove na mermerizaciji i pozlaćivanju. Od budimpeštanskog slikara Karla Jakobeja je 1855. godine kupljena slika za oltar koja prikazuje kako Isus spasava apostola Petra na uzburkanom moru, pružajući mu ruku. Ova slika je oko devedeset godina stajala na oltaru crkve.[2]
Godine 1862. je dovršen toranj i crkva je dobila tipičan barokni izgled. Početkom 20. veka na svodu crkve je Jožef Pehan oslikao fresku Lutera na sudu u Vormsu.[3]
Crkva je dugo godina bila van funkcije, zapuštena i u veoma lošem stanju. Trenutno se izvode radovi na obnovi crkve, finansirani od strane Vlade Mađarske.[5]
Reference uredi
- ^ Serbia, RTS, Radio televizija Srbije, Radio Television of. „Šest crkava u Srbiji proglašeno za spomenike kulture”. www.rts.rs. Pristupljeno 2022-12-31.
- ^ a b Loc, Fridrih (2014). Knjiga o Vrbasu. Čelarevo: Kulturni centar Vrbasa, Muzejska zbirka. str. 99. ISBN 978-86-88271-11-0.
- ^ a b v Grgurović, Vesna (2017). Gradski muzej Vrbas, Vodič. Petrovaradin: Kulturni centar Vrbasa, Gradski muzej. str. 79. ISBN 978-86-88271-20-2.
- ^ Nedović, Ljubinka (22. februar 2018). „Regionalni list Bačka press”.
- ^ „Evangelička crkva u Vrbasu uskoro u novom ruhu”.