Željezara Nikšić

Željezara Nikšić je bila crnogorska fabrika za proizvodnju gvožđa i čelika. Osnovana je odlukom Vlade SFRJ dana 16. decembra 1950. godine. Godine 2022. fabriku kupuje Elektroprivreda Crne Gore koja na njenoj imovini osniva novu firmu „EPCG - Željezara”. Novoosnovana firma se okreće solarnoj industriji, umjesto proizvodnje i prerade čelika što je bila osnovna djelatnost nikšićke Željezare od svog osnivanja.

Željezara Nikšić
Vrsta	d.o.o.
Delatnost	proizvodnja i prerada čelika
Osnovano	16. decembar 1950.
Sedište	Nikšić, Crna Gora
Proizvodi	Ravno valjani proizvodi od čelika

Istorijat

Proizvodnja u Željezari je počela 8. decembra 1956. godine puštanjem u rad prvog izgrađenog pogona Hladne valjaonice. Do 1992. godine Željezara nosi ime poznatog revolucionara i državnika Borisa Kidriča.

U periodu od 1975. - 1982. godine izvršena je opsežna rekonstrukcija, modernizacija i proširenje kapaciteta fabrike i ona je u suštini značila izgradnju nove Željezare sa kapacitetom od 380 hiljada tona sirovog čelika i 310 hiljada tona gotove robe. U ovom periodu izgrađene su elektrolučne peći, postrojenje za livenje gredica, i savremene Bluming i Kombinovana valjaonica. Oprema instalirana tokom ove modernizacije fabrike bila je savremena i omogućavala je Željezari da bude proizvođač skoro svih vrsta kvalitetnih čelika, potrebnih industriji tadašnje države SFRJ. Konačno zaokruženje proizvodnog programa i kapaciteta završeno je 1992. godine kada je pušten u rad pogon Kovačnica, na koji način je proširen kvalitetni i dimenzioni asortiman gotovih proizvoda.

Osamdesete godine 20. vijeka su period pune afirmacije Željezare Nikšić. Pored isporuka za domaće tržište u tom periodu Željezara godišnje plasira oko 50 hiljada tona čelika i za inostrano tržište, to jest oko 20 odsto svoje ukupne realizacije. Maksimalan broj radnika koji je bio zaposlen u Željezari je 7.300. Firma je od svog osnivanja rešavala i stambena pitanja radnika i to putem izgradnje i dodjele 3.114 stanova, kao i dodjele 2.861 kredita za stambene namjene. U Željezari je od osnivanja radilo preko 21 hiljada radnika.

Rekordna proizvodnja je ostvarena 1987. godine kada je proizvedeno 291.000 tona sirovog čelika i 244.100 tona robe.

Organizacija rada Željezare

Organizacija Željezare je od svog osnivanja stalno usklađivana sa zahtjevima procesa rada, pa je dolazilo do njenih čestih promjena - objedinjavanja, pripajanja ili prestanka rada određenih pogona i ekonomskih radnih jedinica.

Pogoni Željezare i njihov početak rada:

• Hladna valjaonica (1956)
• Čeličana (1957)
• Tokarija valjaka (1957)
• Teška valjaonica (1957)
• Valjaonica lima (1957)
• Sitna valjaonica (1959)
• Livnica (1960)
• Srednja valjaonica (1960)
• Vučionica čelika (1961)
• Bluming valjaonica (1978)
• Kombinovana valjaonica (1982)
• Kovačnica (1992)

Transformacijom i podjelom imovine društvenog preduzeća Željezara, 1993. godine organizovana je Holding kompanija Željezara Nikšić. Pored Željezare kao krovnog preduzeća, u sastavu Holding kompanije osnovana su dioničarska društva kao samostalni subjekti: Radvent, Institut za crnu metalurgiju (ICM), Inženjering, Promont, MMK Standard, Valjaonica HVT, Livnica i Centar tehničkih gasova (CTG).

Privatizacija

Devedesetih godina prošlog vijeka raspadom bivše Jugoslavije i uvođenjem sankcija Željezara gubi značajan dio tržišta čime počinje otežan period njenog poslovanja. Rukovodstvo fabrike je problem pokušavalo da riješi na razne načine, davanjem kapaciteta Željezare u zakup, ugovorima o poslovnoj saradnji i privatizacijom.

• Od marta 2002. do decembra 2002. godine Željezarom je po ugovoru o zakupu upravljala firma „Rusmont Steel”.
• Od oktobra 2003. do jula 2004. Željezarom upravlja firma „Neksan” po ugovoru o poslovnoj saradnji.
• Jula 2004. firma ”Midland Resources Holding Ltd.” je izvršila privatizaciju Željezare i bila je njen vlasnik do novembra 2005. godine.
• Nova privatizacija je izvršena u novembru 2006. od strane firme ”MN Specialty Steels” koja je trajala do 2011. godine.
• Godine 2012. Željezaru privatizuje turska firma ”Toscelik Special Steel” koja ostaje njen vlasnik do 2022. godine.
• U decembru 2022. godine Željezaru kupuje Elektroprivreda Crne Gore koja na njenoj imovini osniva novu firmu „EPCG - Željezara” za proizvodnju solarne energije.

Ostale aktivnosti

Informisanje

Javno informisanje u Željezari o svim značajnim zbivanjima iz života i rada preduzeća počelo je 1961. godine izlaskom prvog broja lista "Bilten", koje 1966. godine mijenja naziv u "Naša Riječ". Od 1962. godine do kraja devedestih radila je i razglasna stanica kao dopuna novinama za dnevno informisanje.

Kultura

Već nakon izgradnje fabrike radnici su osnovali kulturno - zabavne organizacije pod okriljem Željezare:

• Kulturno umjetničko društvo "Čelik" sa folklornom, muzičkom i dramskom sekcijom.
• Biblioteku sa preko 10.000 knjiga
• Literalnu sekciju "Čelik"
• Književni klub "Mirko Banjević"
• Foto - kino klub
• Likovnu galeriju Željezare

Sport

Godine 1957. Željezara osniva Radničko sportsko društvo "Čelik" koje se narednih godina širilo osnivanjem klubova u raznim sportovima:

• 1957. godine osnovan Atletski klub, Šahovski klub, Planinarsko-smučarska sekcija i Streljački klub.
• 1957. godine osnovan Fudbalski klub "Čelik".
• 1960. godine osnovani rukometni, odbojkaški i stonoteniserski klubovi.
• 1962. godine osnovan kajakaško-veslački klub.
• 1966. godine osnovan kuglaški klub.
• 1980. godine osnovan Klub za sportove na vodi i ronioce.
• 1989. godine počinje sa radom teniska sekcija.

Privatizacijom Željezare većina sportskih klubova i kulturnih organizacija su ugašene, a njihov manji broj je nastavio sa radom izvan Željezare. List "Naša Riječ" je prestao da izlazi.

Ostalo

U sklopu fabrike je poslovala interna banka Željezare za bankarske potrebe radnika, Medicina rada koja je omogućavala zdravstvene preglede radnicima, a u Igalu je Željezara imala u većinskom vlasništvu hotel „Metalurg”. Bioskopska sala je bila u sklopu radne jedinice Sindčel. Nakon privatizacije sve ove jedinice Željezare su ugašene ili rasprodate.

Zanimljivosti

• Kopanje temelja za izgradnju Željezare je bilo veoma otežano zbog tvrdog terena („sige”), tako da su se svi radovi morali izvoditi ručno uz prethodno miniranje, iako je dubina iskopa bila 5 metara.
• Izgradnja svih građevinskih objekata Željezare povjerena je Građevinskom preduzeću „Crna Gora” koje je tada i formirano.
• Najveća nesreća u Željezari dogodila se 12. jula 1963. godine kada je poginulo 7 radnika Čeličane.
• Predsjednik SFRJ Josip Broz Tito je dva puta posjetio Željezaru Nikšić. Prvi put 1959. godine, a drugi put 1969. godine.
• Godine 1976. odlivena su postolja za most „Gazela” u Beogradu i za most na Maloj rijeci na pruzi Beograd - Bar.
• Željezara "Boris Kidrič" je bila osnivač dvije fabrike koje su poslovale u njenom sastavu van opštine Nikšić, i to Fabrike mašinskih djelova - Rožaje i Fabrike elektroda Plužine.
• Najveća havarija desila se na postrojenju u Čeličani 7. februara 1980. godine kada je došlo do eksplozije u elektrolučnoj peći od 60 tona.
• U krugu Željezare je postojalo 6 restorana i 3 bifea, a u Nikšiću i bližoj okolini Željezara je bila vlasnik 7 prodavnica prehrane i jedne prodavnice tehničke robe.
• Svjetski šahovski prvak Anatolij Karpov je gostovao u Nikšiću 1975. godine gdje je odigrao simultanku sa šahistima „Čelika”.