Zlatica (Sokolovac)
Zlatica (rum. Zlatiţa) je naselje u opštini Sokolovac, koja pripada okrugu Karaš-Severin u Rumuniji. Naselje je značajno po prisutnoj srpskoj nacionalnoj manjini u Rumuniji.
Zlatica Zlatița | |
|---|---|
| Administrativni podaci | |
| Država |  Rumunija |
| Okrug | Karaš-Severin |
| Opština | Sokolovac |
| Stanovništvo | |
| — (2011) | 595 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 44° 51′ 53″ S; 21° 28′ 09″ I / 44.864722° S; 21.469167° I |
| Vremenska zona | UTC+2 (EET), leti UTC+3 (EEST) |
| Aps. visina | 94 m |
  Zlatica Zlatica na karti Rumunije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 327445 |
| Pozivni broj | 0255 |
| Registarska oznaka | CS |
Selo Zlatica je blizu srpskoh pravoslavnih manastira Kusić i Zlatica.
Položaj naselja uredi
Zlatica se nalazi na reci Neri, blizu njenog ušća u Dunav, u rumunskom delu Banata (kod mesnih Srba ovaj njegov deo poznat je i kao Poljadija). Ime sela i manastira verovatno potiče od reke Nere, koja je nazivana "zlatni potok" ili "zlatica". Položeno je na samoj srpsko-rumunskoj granici, a 14 km udaljeno od Bazjaša. Naspram sela nalazi se selo Kusić u belocrkvanskoj opštini, u Srbiji.
Istorija uredi
Zlatica je kao naseljeno mesto zapisana 1367. godine. Vekovima je bilo prnjavor istoimenog manastira, koji je zadužbina Sv. Save. Po "Rumunskoj enciklopediji" 1717. godine tu su popisane 32 kuće. Po carskom revizoru Erleru iz 1774. godine, mesto je navedeno kao "Slatiza", graničarskog karaktera sa preovlađujućim vlaškim (rumunskim) stanovništvom.[1] Mesto je 1783. godine imalo 93 doma sa 597 duša. Njegovih 15 domova sa 89 duša bili su manastirski prnjavorci. Selo Zlatica je bilo čitav vek u 13-om ili Srpsko-banatskom puku, sa sedištem u Beloj Crkvi. Vojne vlasti su 1769. godine to selo preoteli od manastira Zlatice. Manastirska zemlja je podeljena militarskim selima Zlatica i Sokolovac. Ostalo je kao manastirski "prnjavor", seoce od 17 manastiru najbližih domova.
Srpska veroispovedna škola radila je 1886. godine. Pravoslavna crkva Sv. Georgija podignuta je 1870. godine. Drvena ikonostasna pregrada je oslikana tek 1943. godine od strane Vajna Hepela iz Belobreške.[2]
Zlatica je 1905. godine bila mala opština, sa 248 domova, od kojih su 140 srpski. Srbi su uvek bili u većini, u mestu. Bilo je tu 1.268 stanovnika, od kojih Srba 889, a Rumuna i Roma 379. U mestu su bili od javnih zdanja: srpska pravoslavna crkva, jedna srpska veroispovedna i jedna državna komunalna škola.[3]
Stanovništvo uredi
Po poslednjem popisu iz 2002. godine selo Zlatica imalo je 723 stanovnika.[4] Poslednjih decenija broj stanovnika opada.
Selo je od davnina bilo višenarodno. Mesni Srbi su nekad bili većina, ali poslednjih decenija njihov udeo u ukupnom stanovništvu opada, pa su sada većina Rumuni. U selu živi i manja zajednica Čeha. Nacionalni sastav na pojedinim popisima bio je sledeći:
| Godina popisa | 1910. god. | 1992. god. | 2002. god. |
| Ukupno st. | 1.361 | 768 | 723 |
| Srbi | 764 (56,1%) | 342 (44,5%) | 253 (35,0%) |
| Rumuni | 450 (33,1%) | 268 (34,9%) | 340 (47,0%) |
| Česi | 122 (9,0%) | 143 (18,6%) | 103 (14,2%) |
| ostali | 25 (1,8%) | 15 (2,0%) | 27 (3,7%) |
Religija uredi
Za vreme banatske vojne granice u mestu je bio sveštenik, ali ne i pravi hram, pa su za bogosluženja vernici išli u obližnje manastirske crkve Zlatice ili Kusića. Manastir Zlatica je 1850. godine sklopio ugovor o obradi zemlje sa prnjavorcima, koji je 1901. godine bio na snazi, a na štetu manastira. Manastir je dobio parnice protiv svojih prnjavoraca tokom 1906. godine. U selu je u to vreme aktuelan problem otuđenog "neprikosnovenog fonda" tamošnje crkvene opštine. Mesna, crkvena opština tužila je 1907. godine mesnu, političku opštinu, zbog otuđenog fonda, da bi se ovaj vratio nameni, izdržavanju srpskog pravoslavnog sveštenika. Zlatička politička opština je međutim htela da se od tog fonda izdržava i veroispovedna škola. Godine 1906. izaslanik eparhije vršačke je podneo predlog o "adfiliranju" sela Zlatice - manastiru, i da se veroispovedna škola otvori u manastiru. Jeromonah S.V. je bio 1907. godine administrator parohije u selu Zlatici. Iste godine se pominje tu u istom svojstvu i jeromonah Ishirion Gađanski, iz manastira Zlatice. Eparhija je ponudila da finansijski podrži tamošnju crkvenu opštinu, samo ako stalnog paroha bude izabrala.
Godine 1905. Zlatica ima srpsku crkvenu opštinu, skupština je redovna, pod predsedništvom Žive Mandžula. Crkva je tada u "trošnom stanju", a templo ne oslikan. Ima srpsko pravoslavno groblje, a crkveno-opštinski posed iznosi 34 kj. zemlje. Parohija je šeste platežne klase, ima parohijski dom, a parohijska sesija je od 34 kj. zemlje. Paroh je Stevan Ljuba, rođen 1839. godine.[5]
Po državnom šematizmu pravoslavnog klira u Ugarskoj iz 1846. godine, Zlatica je nova parohija sa 360 pravoslavaca. U bogomolji posvećenoj Sv. velikomučeniku Georgiju, služio je kao sveštenik 1846. godine pop Pavel Radonić. Pravoslavno parohijsko zvanje je osnovano 1850. godine. Temelji nove crkve su udareni 1869. godine. Srpska pravoslavna crkva u Zlatici podignuta je 1870. godine, takođe posvećena Sv. velikomučeniku Georgiju - prazniku Đurđevdanu. Osvećenje je svečano obavljeno 1874. godine. Ikonostas je bio drvena pregrada, (a sada je ozidan) a na njemu su ikone Franca Vajnhepela iz Belobreške, nastale 1943. godine. U hramu ima i ikona nepoznatih slikara iz 19. veka.[6] Čišćenje ikonostasa i molovanje zidnih površina je obavio 1986-1987. godine Nikola Šuh. Rezbarene dveri na ikonostasu su rad Josifa Bosioka. Temeljna opravka hrama obavljena je 2001. godine. Novi celokupan ikonostasni i zidni ukras, uradio je slikar Radenko Jakšić iz Srbije, a platio Nenad Vuletić, rodom Zlatičanin. Na tornju su dva zvona, od kojih je ono manje doneto iz manastira Kusića.[7]
Crkveni popisi pokazuju da je sredinom 19. veka mesto raslo. Tako je 1847. godine bilo 860 pravoslavaca, a 1867. godine već 937 na broju.[8] Drugi mitropolijski podatak iz 1865. godine govori o jednoj parohiji u mestu, sa platežnom 5-om klasom, i brojem pravoslavnih duša - 920. Godine 1932. u Zlatici je bilo 773 pravoslavna stanovnika.
Obrazovanje uredi
Bio je 1809. godine mesni učitelj Jovan Kornja, pretplatnik jedne srpske filozofske knjige.[9] U narodnoj veroispovednoj školi u Zlatici, 1846. godine, bilo je 70 učenika, kojima je predavao učitelj Života Marković. On se 1844. godine javlja kao prenumerant popularne knjige. Jula 1880. godine otvoren je stečaj za učitelja u Zlatici. Nužno je bilo znanje srpskog i mađarskog jezika, a godišnja osnovna plata je iznosila 300 f. i pride - 12 fati ogrevnog drveta i stan. Srpska narodna škola je osnovana 1886. godine, ima jedno zdanje sa jednom dvoranom, u kojoj su 1905. godine smeštena sva četiri razreda. Godine 1894. kao lep primer, novine su isticale selo Zlaticu kod Bele Crkve, gde je veroispovedni karakter zadržala tamošnja mala škola, izdržavajući se iz sopstvene zaklade.[10] Za izdržavanje narodne škole u selu Zlatici, tražena je pomoć od eparhijske vlasti. Godine 1902. se konstatuje da su u vršačkoj eparhiji samo 14 škola zadržale veroispovedni karakter. To su bile one opštine koje su pre pripadale Temišvarskoj i Krašovskoj županiji i Zlatica, koja je bila pre u graničarskoj, srpsko-banatskoj regimenti. Upravni odbor Krašovsko-severinske županije tražio je 1907. godine da se veroispovedna škola u Zlatici ukine. Vlasti su težile da je zatvore jer je veroispovedna, iako ona kao takva postoji od pre 1871. godine. U zlatičkoj školi normalno je bilo da ima jednu učiteljsku snagu. Od 1907. godine je u srpskoj veroispovednoj školi u Zlatici, učiteljica Olga Gedremenac, rodom iz Dete. Redovnu nastavu prati svih 57 upisanih zlatičkih đaka. Škola je postala komunalna 1907. godine, a rade supružnici: učitelj Dimitrije Erdeljan i učiteljica Olga Erdeljan rođ. Gedremac.[11] Učitelj Ivan Stamoran sa službom u Zlatici 1936. godine, ušao je u Nadzorni odbor Saveza srpskih crkvenih pevačkih društava u Rumuniji. Između dva rata učiteljica u Zlatici je bila Nevenka Dečermić.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ J.J. Erler: "Banat", reprint, Pančevo 2003. godine
- ^ Vukica Popović: "Srpski spomenici u Rumuniji", Subotica 1996.
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ „Recensământul Populaţiei şi al Locuinţelor”. Arhivirano iz originala 2012-09-18. g. Pristupljeno 2011-12-08.
- ^ Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ Miloš Popović: "Versko-crkveni život Srba u Banatu", Zrenjanin 2001. godine.
- ^ Srevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kulturni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008. godine
- ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1872. godine
- ^ "Logika upotrebiteljnaja", Budim 1809.
- ^ "Školski list", Sombor 1894. godine
- ^ Mita Kosovac, navedeno delo
Spoljašnje veze uredi
- Primăria Socol Arhivirano na sajtu Wayback Machine (27. mart 2019) (jezik: rumunski)
- Etnička slika naselja habzburškog dela Rumunije 1880-2002. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. oktobar 2022) (jezik: mađarski)
