Informisanost pacijenta

Glavni članak: Medicinska etika

Informisanost pacijenta jedan je od standarda etičkog ponašanja, koje se očekuje od lekara i drugih medicinskih radnika u njihovom svakodnevnom radu sa pacijentima. Time medicinska struka dokazuje da poštujući pravo pacijenta i njegovu autonomiju, koja omogućava svakom korisniku zdravstvenih usluga, da na osnovu dobijenih informacija slobodno bira svoga lekara, da prihvati ili odbije savet, i da donosi sopstvene odluke o medicinskom tretmanu i procedurama.

Dobra informisanost pacijenta jedan je od bitnih činilaca uspešnog lečenja

Po pitanju međusobne informisanosti, odnos lekar - pacijent je izuzetno važan, ali često i složen proces. Bez obzira na brzi tehnološki razvoj i nove dileme i pitanja koji se stavljaju pred lekara, bazična vrednost toga odnosa zasnovana je na međusobnoj komunikaciji i razmeni informacija, koja se nije se promenila od Hipokratovog perioda. Pacijent se uvek nada da će biti izlečen, ili da će mu biti smanjenjene patnje i to želi da čuje od lekara, a lekar očekuje da će u međusobnom odnosu sa pacijentom uspostavi korektn dijagnozu i adekvatan tretman.

Osnovne postavke

Autonomija pacijenta, kao jedan je od osnovnih postulata medicinske etike, omogućava mu da na osnovu ličnih saznanja, donose sopstvenu odluku u vezi sa medicinskim tretmanom Da bi tu odluku doneo pacijentu moraju biti dostupne sve relevantne informacije o svom stanju, i svim opcijama tlečenja. U tom cilju lekari pomažu pacijentu u donošenju odluke, pravovremenim i istinitim informacijama: o prirodi njegove bolesti, njenim mogućim posledicama, mogućem uzroku bolesti i dostupnom lečenju, kao i o mogućim poztivnim i/ili lošim učincima ili rizicima lečenja.

Savet za nacionalno zdravlje i medicinska istraživanja Australije (National Health and Medical Research Council) shvatajući značaj informisanosti pacijenta u junu 1993. godine, formulisao je opšte preporuke za lekare u obezbeđivanju svih relevantih informacija pacijentu.

• Informacije treba da budu ponuđene u formi i maniru koji pomaže pacijentu da razume problem i dostupne opcije tretmana na način koji odgovaraju pacijentovoj ličnosti, očekivanjima, strahovima, verovanjima, vrednostima, kulturnom nasleđu te okolnostima u kojima se pacijent nalazi.
• Lekari treba da pacijentu daju savet, koji nikako ne bi trebalo da bude u obliku prinude, a pacijent je slobodan da taj savet prihvati ili odbije.
• Pacijente treba ohrabrivati da donose svoje sopstvene odluke.
• Pacijenti treba biti iskreni i pošteni u davanju informacija o svom zdravlju, a lekari ih treba da ohrabruju u tome.

Kako lekaru nije u mogućnosti da uvek obezbedi kompletnu informaciju ili predvidi sve mogućnosti ishoda lečenja ili verovatnoće pojave rizika, veoma je važano sa pacijentom ostvariti otvoren i iskren odnos bez obostranog prećutkivanja (između pacijenta i lekara). Svaki od njih poseduje različite informacije i mišljenja o istovetnim problemima koji su važni za donošenje odluke o pacijentovom zdravlju, odnosno izlečenju bolesti.

Međusobna razmena informacija i konsultacija između lekara i pacijenata često se odvija u širokom dijapazonu okolnosti, ponekad i u uslovima ograničenog vremena, koje ponekad nisu idealni za kvalitetnu razmenu informacija. Kako je pacijent taj koji je bolestan ili povređen, kod njega kao i kod njegove rodbine često se javlja stanja anksioznosti ili straha. Zbog navedenih, kao i drugih razloga, lekar ili drugi zdravstveni radnik mora imati u vidu da pacijent može imati poteškoće u razumevanju i shvatanju lekarske informacije. Zato je veoma važno da se svi zdravstveni radnici tokom davanja informacija imaju strpljenja i da u izražavanju koriste jednostavan (narodni) jezik oslobođen od stručnih ili latinski reči (iz svakodnevnog medicinskih žargona).

Informacije koje treba dati pacijentu

Zdravstveni radnici bi u procesu informisanja obavezno trebalo da obave razgovor sa pacijentima o sledećim pitanjima: 1. Moguća ili verovatna priroda bolesti

2. Koji pristup se predlaže u ispitivanju, dijagnozi i terapiji:

• Ko će izvoditi tretman
• Očekivane koristi, od terapije ili intervencije
• Propratne pojave i rizici tretmana,
• Da li je intervencija konvencionalna ili eksperimentalna,

3. Druge mogućnosti za ispitivanje, dijagnozu i tretman

4. Stepen nesigurnosti bilo koje dijagnoze do koje se dođe, kao i nivo nesigurnosti o konačnim rezultatima terapije

5. Moguće posledice ukoliko se ne izaberu predložene dijagnostičke procedure i intervencije, ili ukoliko se uopšte ne sprovede ispitivanje i terapija

6. Ostale značajne i dugoročne fizičke, emocionalne, mentalne, socijalne, seksualne ili druge posledice koje mogu biti pridružene preporučenim intervencijama;

7. Vreme koje je potrebno za lečenje, cena koštanja i obim novčanog učešća pacijent u participaciji troškova.

Značaj komunikacione veštine lekara za dobru informisanost pacijenta

Dobre komunikacijske sposobnosti koje lekar treba da poseduje od posbenog su značaja, ne samo za uspešnu međusobnu informisanost već i za dobar odnos lekar-pacijent. Tradicionalno razmišljanje da je posedovanje dobrih komunikacionih veština, u ličnosti pojedinca, pogrešno je. Danas je prihvaćeno mišljenje da je komunikacija u odnosima sa drugim klinička veština koja može biti naučena.

Za neke lekare kažemo da su „dobri“ ili da su „loši“ u kontaktu sa pacijentom, uglavnom zbog loše ostvarenih komunikacija, koje mogu nastati:

• Zbog nedostataka treninga u komunikacionim sposobnostima, prevnstveno izazvanih neadekvatnom ulogom nastavnika u toku treninga i lošeg uzora
• Zbog nedostataka, u samom lekaru, koja se ogleda u nesposobnosti lekara da uspostavi dobru komunikaciju sa pacijentima
• Zbog nedostataka vremena provedenog u ordinaciji ili kliničkoj praksi
• Zbog nesvesne napetosti i smanjene pažnje, najčešće zbog nerešenih emocionalnih i psihičkih problema samog lekara
• Zbog neadekvatne prakse u obavljanju i rukovođenju poslovima.

Lekari kliničke prakse bi trebalo da razviju sposobnost, ako je već ne poseduju, da kroz dobru komunikaciju sa pacijentom informacije o ozbiljnosti bolesti prenesu sa osećajem mere i suptilnost, pogotovo kada su suočeni sa fatalnim oboljenjima.

Uzdržavanje od informacija

Uzdržavanje od davanja informacija pacijentu, u mediicinskoj etici i medicinsskom pravu ograničeno je samo u veoma malom broju situacija:

• Ako lekar proceni da pacijentovo fizičko ili psihičko zdravlje može ozbiljno biti ugroženo davanjem informacija.
• Ukoliko pacijent da pravo lekaru da sam donosi odluke ili ne želi da primi ponuđenu informaciju. Čak i u tim slučajevima lekar je dužan da pacijentu da osnovne informacije o bolesti i predloženim intervencijom.
• U urgentnim stanjima pacijenta, kada je intervenciju potrebna hitno obaviti, ne može se pružiti informacija pacijentu, zbog ograničenog vremena potrebno za delovanje u svrhu spasavanja ljudskog života ili sprečavanjaa ozbiljnih povreda.

Suprotstavljeni stavovi

„ Zagovornici doslednog poštovanja principa informisane saglasnosti, iznose da je to i etički i pravno zasnovana obaveza lekara. Ističu se razni argumenti u prilog ove teze. Tako se, na primer, navodi da se pacijentovo pravo na samoodređenje u odnosu na svoje telo ne sme žrtvovati nikakvih medicinskim ciljevima. Kaže se da načelo čestitosti mora da vlada u odnosu između lekara i pacijenta, a on zahteva, između ostalog, obostrano iznošenje pune istine. Navode se istraživanja koja pokazuju da su štete od potpunog informisanja predimenzionirane od lekara, a da su koristi veće. Ističe se da je saradnja pacijenta u lečenju bolja, da se bol i patnja lakše podnose i da je oporavak posle operacije brži. Iznosi se da najrazornije na čoveka deluje strah od nepoznatog, od onoga što se samo pretpostavlja. Poteže se i argument da lekari često izbegavaju saopštiti istinu pacijentu koji boluje od teške i neizlečive bolesti, zato što sami nisu u stanju suočiti se sa smrću. I, najzad, ono najvažnije, skrivanje istine od pacijenta onemogućava njegovo razumno odlučivanje o onome što je njegovo neprikosnoveno pravo. ”

Ko treba i da li treba sa istinom, uvek da upozna pacijenta?

Pacijent ima pravo da bude informisan istinito o svojoj bolesti,mada se postavlja pitanje možda on ima pravo i da to ne zna. Zato se postavlja pitanje ko bi trebalo da kaže pacijentu istinu o ozbiljnosti njegove bolesti? Najbolje je da to učini porodični lekar u koga pacijent ima najviše poverenja i to najbolje u prisustvu članova porodice.

Međutim, često se dešava da pacijent tu informaciju dobije od lekara koji mu je donekle „stranac“ - u bolnici. U takvim slučajevima mora se voditi računa da se pacijentu ne priđe na hladan i samo profesionalan način.

Nikada ne treba ubiti nadu i, bez obzira koliko prognoza bila infaustna, uvek treba proceniti da li dati pacijentu drugu mogućnost:

„ ...jer u prirodi stvari uvek kada zatvorimo vrata iza nas pred nama su i duga vrata koja treba otvoriti i videti šta se nalazi iza njih. ”

Spoljašnje veze

• Zakon o pravima pacijenata R. Srbije

.

Molimo Vas, obratite pažnju na važno upozorenje u vezi sa temama iz oblasti medicine (zdravlja).