Iranske religije

Iranske religije su religije koje potiču iz Velikog Irana.

Pozadina

Verovanja, aktivnosti i kulturni događaji starih Iranaca u drevnom Iranu su složena pitanja. Drevni Iranci su kombinacija nekoliko Arijevaca i nearijskih plemena. Arijevci, ili drevni Iranci, obožavali su prirodne elemente kao što su sunce, sunčeva svetlost i grmljavina, ali su na kraju svoju pažnju preusmerili uglavnom na jednog boga, istovremeno priznajući i druge. Iranski drevni prorok Zoroaster (Zaratustra) reformisao je iranska verska uverenja u oblik henoteizma. Gate, himne Zoroasterove Aveste, donele su monoteističke ideje u Persiju, dok se preko Jašta i Jasne pominju politeizam i ranija verovanja. Vede i Avesta poslužile su istraživačima kao važan izvor u otkrivanju ranoarijskih verovanja i ideja.

Stari vek

• protoindoiranska religija: različita verovanja i prakse iz kojih su nastale kasnije autohtone religije iranskih naroda. Ova religija je takođe uticala na razvoj indijskih religija.
• Skitska religija: Religija Skita i preteča modernog asijanizma.
• drevna iranska religija: drevna religija iranskih naroda pre zoroastrizma.
• Zoroastrizam: današnji krovni termin za starosedelačko verovanje i praksu iranskih naroda. Iako je današnji zoroastrizam monolitan, nastavak elitnog oblika Sasanidskog carstva, u antici je imao nekoliko varijanti ili denominacija, koje su se pomalo razlikovale po lokaciji, etničkoj pripadnosti i istorijskom periodu. Nekada je imao veliku populaciju i veliku raznolikost.
• Zurvanizam: Do kasnog Ahemenidskog carstva, zoroastrizam je takođe bio poznat i kao zurvanizam (zurvanitski zoroastrizam), monistički dualizam.
• Mitraizam: Tajanstvena religija usredsređena na protozoroastrijskog persijskog boga Mitru koja se praktikovala u Rimskom carstvu otprilike od 1. do 4. veka ne.
• Manihejstvo: diteistički gnosticizam iz 3. veka na koji je mogao uticati mandeizam. Manihejci su verovali u „Oca veličine“ (aramejski: Abbā dəRabbūṯā, persijski: pīd ī wuzurgīh) i posmatrali su Ga kao najvišeg božanstvo (svetlosti).
• Mazdakizam: protosocijalistički gnosticizam s kraja 5. ili početka 6. veka koji je težio da ukine privatno vlasništvo.
• Jazdanizam

Srednji vek

Neke religije su nastale sinkretizmom islama i lokalnog zoroastrizma.

• U ranom islamskom periodu razvoj persijskog misticizma, tradicionalnog tumačenja postojanja, života i ljubavi sa perso-islamskim sufijskim monoteizmom pojavio se kao njegov praktični aspekt. Ovaj razvoj je verovao u direktnu percepciju duhovne istine (Boga), kroz mistične prakse zasnovane na božanskoj ljubavi.
• Huramiti, verski i politički pokret iz 9. veka zasnovan na učenjima Sunpada (Sinbada) iz 8. veka, koji je propovedao sinkretizam šiitskog islama i zoroastrizma. Pod Babakom Horamdinom, pokret je tražio preraspodelu privatnog bogatstva i ukidanje islama.
• Behafaridijanci, kultni pokret iz 8. veka oko proroka Behafarida. Iako se smatra da taj pokret koren vuče iz zoroastrizma, Behafarid i njegovi sledbenici pogubljeni su pod optužbom (koju su podneli zoroastrijanci) za nanošenje štete i zoroastrizmu i islamu.
• Jarsanizam, verski red jazdanizma, za koji se veruje da je osnovan u 16. veku. Jazdanizam je objavio veru u Boga koji se manifestuje kao jedan primarni i pet sekundarnih avatara koji zajedno sa Bogom čine Svetu sedmorku.
• Jazdanizam
• Jezidizam

Savremene religije

• Asijanizam / Uatsdin, oživljavanje osetske etničke religije.
• Rošanija pokret, skup monoteističkih učenja Pir Rošana koje je njegov narod sledio.
• Babizam, monoteistička religija sredinom 19. veka koju je osnovao Bab, a koji je bio prethodnik bahai vere.
• Bahai vera (bahaizam, bahajstvo), monoteistička religija u nastajanju koju je osnovao Bahaula, perzijski izgnanik iz 19. veka.

Bibliografija

• Alessandro Bausani, Religion in Iran: From Zoroaster to Bahaullah, Bibliotheca Persica, 2000
• Richard Foltz, Religions of Iran: From Prehistory to the Present, London: Oneworld, 2013.