Islam u Baškortostanu

Treća monoteistička religija, islam, pojavila se na teritoriji Baškortostana još u 7. veku nove ere.

Istorijski pregled

Sufijska džamija

Od 7. veka

Prodor islama na teritorije Baškortostana omogućili su trgovački i ekonomski odnosi sa muslimanskim zemljama, koji su sklapani tokom 8. i 9. veka. Prvim islamskim arheološkim spomenikom na Uralu smatra se grob Levašovskog u Išimbajskom regionu, Baškortostan. Tokom iskopavanja, pronađena su tri srebrna dirhama i jedan zlatni dinar arapskog Halifata iz 706. i 712. godine, a skelet je pronađen sa rukama pored tela, a njegova glava je okrenuta ka zapadu, što ukazuje na ranomuslimanske pogrebne običaje. Postoje dokazi da je muslimanski prorok Muhamed u VII veku poslao jednog od svojih sledbenika na Ural. O ovome svedoče u svojim spisima istoričari Hisametdin bin Šarifudin i Tadžudin Jalsigul el Baškordi, koji su takođe zabeležili o prvom predstavniku baškirskog naroda koji je primio islam. Turski teolog Osman Nuri Topbaš i poglavica sufijskog reda Nakšabandija Šejh Muhamed Nazim el Hakani pominju imena tri ashaba (sledbenika) koji su poslati u Baškortostan.

Od 10. veka

Mauzolej Husein-bega. XIV vek

Kulturni i ekonomsko-trgovinski odnosi sa zemljama centralne Azije pomogli su širenje učenja hanefitskog mezheba (verske škole) po celom Baškortostanu. Velika rasprostranjenost islama među Baškirima je poslužilo kao povod za njegovo imenovanje za državnu religiju na teritoriji Povolške Bugarske tokom 922, koja je obuhvatala zapadni deo teritorije Baškortostana. Međutim, prema Frenku Alenu, „najvažnija u nizu brojnih i drevnih legendi o islamizaciji Baškira je ta, da se grad Bulgar ne pojavljuje u spisima, a islamizacija se pripisuje misionarima iz Buhare, Bagdada i Anadolije“. Glavnu ulogu u preobraćenju Baškira u islam tokom ranih faza imali su sufijski misionari bratstava Jasavija i Nakšbandija, koji su stigli do južnog Urala iz urbanih centara Centralne Azije, pre svega iz Buhare. Baškiri iz plemena Sart veruju da su u 14. veku na baškortsku teritoriju došli misionari među kojima je bio uzbečki mula Sejid bin Kujden, a sa sobom je doveo oko 200 verskih učenjaka, koji su se mešali sa Baškirima i time osnovali pleme Sart. Ovaj događaj je omogućio dominantan uticaj „lokalnog islama“ među Baškirima, koji kombinuje elemente sunitskog islama hanefitske škole i sufijskih običaja.

Iz 13. veka potiču zemni ostaci Šejha Muhameda Ramadana el Auša, zakopane na planini Auštau (sada u Učalinskom okrugu Baškortostana), a iz 14. veka mošti Husein-bega, „prvog baškirskog imama“. Brat iz monaškog Reda Minorita, Jovan Ugarin koji je živeo u Baškiriji sa Vilijamom Englezom „6 godina bez prekida“, u svom pismu generalu, iz 1320. godine, rekao je: „Um vladara Baskardije i većine njegove porodice, potpuno je zatrovan Saracenskim obmanama“.

Od 14. veka

Kao deo teritorije Baškortostanske muslimanske Zlatne Horde, Kazanskog i sibirskog kanata, Nogajska horda je takođe imala korist od daljeg jačanja islama kod Baškira. Sa Uzbek-Kanom na vlasti (1312-1342), Islam je postao zvanična religija hanstva Zlatne Horde. Tokom njegove vladavine, Baškirima su poslati muslimanski misionari koji su obučavani u Bulgaru. U dolinama baškortostanskih reka - Beli, Uršaka, Demos, Čermasana, Ika mogu se naći grobovi više od 20 muslimanskih misionara.

Jedan od glavnih uslova pristupanja Baškortostana u sastav Rusije je bilo očuvanje slobode veroispovesti i tradicionalnih običaja Baškira. Prekršaji ugovora od strane carske vlasti (prinuđeno pokrštavanje i dr) su u više navrata dovodili do dizanja baškirskih ustanaka. Na primer, ustanak pod vođstvom Sajid-Batira (Safar Kana) na kraju 17. veka poprimio je oblik džihada.

Od 18. veka

Medresa «Galija»

Istoričar V. N. Vitevski govori o postojanju baškirskog glavnog svetilišta - Azijevske džamije koja je „tokom svih nemira služila kao baškirsko savetodavno mesto“. U proleće 1736. godine, džamija je uništena od strane odreda smrti I. K. Kirilova tokom suzbijanja baškirskih ustanaka.

U periodu od 17. do 18. veka, muslimanski običaji i vrednosti su od ključnog značaja u životu Baškira, njihovih porodica i bračnih i međuljudskih odnosa. Istovremeno, razvija se po Baškortostanu muslimansko obrazovanje, otvaraju se nove medrese i mektebi. Tokom 1788. godine, carske vlasti u Ufi su osnovale Orenburško muslimansko spiritualno udruženje, koje je upravljalo muslimanima. U isto vreme jača ugled islama i zvaničnog muslimanskog sveštenstva u Ural-Volgi. Do kraja 19. veka u pokrajini Ufa je živelo oko 2 hiljade članova muslimanskog sveštenstva. Građani su obeležavali muslimanske svetkovine, rituale i tradiciju hodočašća do svetih mesta. Potreba da se živi u skladu sa muslimanskim obredima i normama života doprinela je razvoju pisanja arapskim pismom, kao i izgradnji džamija.

Krajem 19. veka javlja se intenzivno reformističko i tradicionalističko raspoloženje među muslimanima. Tradicionalistička reakcija (kadimizam) bila je izražena u obliku žalbi konzervativnih mula da će se povući u okvire verske zajednice i ignorisati procese ruske modernizacije. Reformistički pokret (džadidizam) koji se javio među pripadnicima intelektualne elite i progresivnih mula, u cilju očuvanja islama kao ideološkog sistema, on je pokušao da modernizuje muslimansku zajednicu kroz modernizaciju njene privrede, sekularizacije kulture i organizaciju društvenog i političkog života. Istovremeno su ubrzani procesi marginalizacije baškirskog društva i osiromašenja znatnog dela stanovništva. Javlja se išanizam - degradirani sufizam je izgubio filozofske, etičke osnove, ali je zadržao običaje i oblike društvenih odnosa. Išanizam su uveli u region bratstva Nakšabandija - Mudžadidija, a njihova karakteristična osobina bila je ljubav prema ritualima i ritualno obožavanje dogmi. Mnogi od tih šejhova, osim verskih i nastavnih aktivnosti, bavili su se biznisom, politikom, postali veliki zemljoposednici. To jest, sufizam je uklonjen iz sistema moralnog samousavršavanja, dok je ritualni oblik ostao.

Etnografske ekspedicije tokom 1893, 1894. i 1896. godine na području Baškortostana u svakom selu se nalazila džamija. Od 1913-1915 godine postojalo je 1579 muslimanskih osnovnih škola (mekteba) u pokrajini Ufa, gde je studirala 91.000 studenata (šakirda), od kojih je bilo 18.000 devojčica. U XIX veku po Baškortostanu se širi jedna vrsta sufizma, struja klasične islamske filozofije - išanizam. Odlike išanizma, zastupljenog kod bratstva Nakšabandija i Mudžadida, bile su obaveznost obreda i rituala, kao i obožavanje dogmi. Centri islamskog obrazovanja su medrese: Galija, Gusmanija, Rasulija, Sterlibaševske medrese, Husejnija i drugih, a neke od njih su uvele niz novih nastavnih metoda.

Galerija

• 
  Džamija el Fatiha
• 
  Džamija Lala Tulipan
• 
  Džamija Imam Zejn el Išan
• 
  Husein-begova džamija
• 
  Salavat džamija