Korisnik:CrniBombarder!!!/Narodi

Tekst koji se nalazi ispod je preuzet sa multimedijalnog CeDea „Kosovo i Metohija,Lice Evrope“ izdatog juna 2006.godine.

Da bi se ovaj tekst mogao uključiti u Vikipediju neophodno ga je prepričati i povezati vikivezama.

Ukoliko se neko prihvati prepričavanja vezivanja celokupnog teksta,zamolio bih ga da napomenu o tome ostavi na početku stranice(ispod ove napomene),da se ne bi radio isti posao dva puta. Crni Bombarder!!! (†) 08:16, 20. septembar 2006. (CEST)

Narodi i etnokulturne grupe

Albanci

Pominju se prvi put u današnjoj Albaniji u XII veku. Poreklo još nerazjašnjeno. Danas zastarela teorija ih je videla kao prežitak klasičnog balkanskog stanovništva (Ilira), što su arheologija, lingvistika i genetika opovrgle. Druga teorija zastupa njihovo preseljavanje sa Kavkaza u Južnu Italiju i Albaniju u XII veku. Genetska istraživanja pokazuju bliskoistočno poreklo, sa udelom asimilovanih Slovena i drugih Balkanaca. Većina Albanaca živi u matičnoj domovini Albaniji, dok na Kosovu čine većinu stanovništva, jer su u drugoj polovini XX v. brojčano prevagnuli. Ima ih u Makedoniji, Grčkoj, Crnoj Gori i dijaspori. Većina Albanaca su danas muslimani (suniti i bektaši), a deo ih je i pravoslavnih, katolika i ateista. Karakteristična albanska materijalna kultura na Kosovu i Metohiji, većinom iz XIX v., jesu kule, mala porodična utvrđenja raširena naročito u Metohiji, kao i novije džamije, podizane po sprovedenoj islamizaciji i albanizaciji. Albanci govore albanskim, zasebnim indoevropskim jezikom, koji se sastoji u praksi od dva dijalekta (geg i tosk) koji imaju u istorijskim slojevima uticaje grčkog, romanskog i slovenskog. Danas pišu latinicom, a prethodno su koristili i ćirilicu, grčko pismo i dve sopstvene abecede. Zanimljivo je, u slučaju da su kavkaske teorije o drevnim Albancima i Srbima tačne, da bi to značilo da su bili susedi i u praistoriji.

Srbi

Balkanski Srbi su južnoslovenski narod nastanjen prvenstveno u zemljama bivše Jugoslavije i okolnim zemljama. Verovatno najstariji i najrašireniji slovenski etnonim. Prvi put se spominju kod Plinija i Ptolomeja na prelazu u novu eru, ali na Kavkazu. Po pisanim izvorima, Sloveni su navodno naselili Balkansko poluostrvo u VI v., međutim nova arheološka i genetska istraživanja pokazuju za Srbe drugačije, možda starije balkansko poreklo. Postoji još nekoliko sekundarnih hipoteza porekla, uključujući i sarmatsku. Po sadašnjem stanju nauke, ovo pitanje još nije blizu svog razrešenja. U XX v. je definitivno završena podela po verskom ključu, tako da su katolički Srbi ušli u korpus nove hrvatske nacije, a islamski Srbi delimično unutar novijeg, tzv. bošnjačkog korpusa. Na Kosovu i Metohiji se, po današnjim arheološkim saznanjima, nalaze najkasnije od VI v., mada ozbiljnija istraživanja pokrajine tek slede.

Goranci

Goranci su Srbi islamizovani u većinom u XIX v., a govore starosrpskim dijalektom koji je prelazni oblik ka severozapadnom makedonskom. Gora je najrasprostranjenija od pet šarplaninskih župa. Nalazi se u kosovsko-metohijskoj oblasti oko gornjeg toka Ljume, između tetovske i prizrensko-metohijske kotline. Goranaca ima i u Albaniji i Makedoniji, kao i u brojnom rasejanju.

Muslimani („Bošnjaci“)

Južnoslovenska etnokulturna grupa, srpskog jezika. Poreklom Srbi islamske vere, ali po verskom ključu od 1974. postaju i zasebna politička nacija, koja se posle Dejtonskog sporazuma 1995. sve više samonaziva i Bošnjaci. Mada su Južni Sloveni imali intenzivne kontakte još sa ranim islamom u Maloj Aziji, pre turskih osvajanja na Balkanskom Poluostrvu muslimana nije bilo u znatnijem broju. U toku turske vladavine (1353-1912) njihov broj se uvećao islamizacijom balkanskog domorodačkog stanovništva. Samo neznatnim delom poreklom su od neslovenskih kolonista iz Prednje Azije; većinom su potomci poislamljenih Srba i delom Hrvata.

Hrvati

Balkanski Hrvati su južnoslovenski narod, većinom rimokatolici, nastanjen prvenstveno u bivšoj Jugoslaviji i okolnim zemljama. Kao i su slučaju Srba (sa kojima su u višestrukoj simbiozi), u pitanju je takođe stari etnonim, još nerazjašnjenog porekla, sa nekoliko etnogenetičkih teorija. Današnji standardni jezik im je isti kao srpski, mada se u Dalmaciji i Zagorju (Hrvatska) održavaju i originalne starohrvatske čakavske i kajkavske varijante. Današnji Kosovski Hrvati (Janjevci) su prežitak srednjevekovnih kolonija katoličkih Srba iz Dubrovnika, u moderna vremena deklarisanih kao Hrvati po verskom ključu. Međutim, mora se naglasiti da je nekih grupa izvornih starih Hrvata bilo na Južnom Balkanu i u ranom srednjem veku, kao što pokazuje toponomija Kosova i Grčke, te arheološke osobine Koman-Kruje kulture u Albaniji (kraj VII -IX vek, moguća tzv. „Crvena Hrvatska“).

Cincari

Jezički su srodni Vlasima i današnjim Rumunima, pravoslavni hrišćani. Žive na Južnom Balkanu, uglavnom severnoj Grčkoj, Albaniji, Makedoniji i kao emigrantska zajednica u Rumuniji (Dobrudža). Jedna teorija porekla je da je u pitanju romanizovano balkansko stanovništvo, mada nije isključeno na osnovu novih podataka da je u pitanju protoromanska grupa došla na Balkan u praistoriji sa Jadrana.

Jevreji

Jevrejsko prisustvo u pokrajini je dobro dokumentovano još sa pojavom Rimskog carstva na ovim prostorima. Nakon genocida u II sv. ratu i rata NATO-Jugoslavija 1999. skoro da ih više nema na Kosovu i Metohiji.

Romi

Heterogena etnička grupa, koja živi uglavnom u severnim i istočnim delovima Evrope, zapadnoj Aziji i Latinskoj Americi. Veruje se na osnovu najnovijih genetskih istraživanja da zaista potiču sa severnog dela Indijskog poluostrva. Počeli su da emigriraju u Evropu i severnu Afriku pre jednog milenijuma. Govore romski, indoevropski jezik, srodan klasičnom sanskritu. Pored svojih glavnih dijalekata, danas većina Roma govori jezikom države u kojoj žive, asimilirajući se tako sa dominantnim stanovništvom. Uglavnom su nomadi i danas, što uslovljava i način života.

Aškalije

Etnička manjina na Kosovu i Metohiji. Njihovo poreklo je diskutabilno. Po nekima oni su albanizovani Romi, dok drugi smatraju da su potomci Turaka ili Egipćana, dok im je kultura i albanska i romska. Postoji i teorija da su da su potekli od tzv. balkanskih Palestinaca. Ime izvode od Aškalona u Izraelu.

Turci

Matična država im je danas Turska, ali su brojno zastupljeni i na teritoriji Bugarske, Kipra i drugim zemljama bivšeg Otomanskog carstva.

Prema kineskim srednjevekovnim izvorima prva poznata turska država osnovana je 552. g. i vrlo brzo se proširila na teritorije Centralne Azije.

Pripadaju velikoj evroazijskoj altajskoj lingvističkoj grupi. Zauzimanjem prostora bivšeg Vizantijskog carstva i asimilacijom postali su kroz istoriju mediteranski pa i evropski narod.

Čerkezi

Srodni su, opšte gledano, narodima severozapadnog Kavkaza: Adihima, nestalim Ubima, Čečenima i narodima Dagestana. Otomansko carstvo ih je naseljavalo na raznim mestima u Evroaziji i Africi. Pretežno muslimani.

Sasi (Saksonci)

Nemački narod unutar indoevropske grupe, koji je u Srednjem veku naseljavan u Srpskom kraljevstvu, naročito kao rudari. Potpuno asimilovani u Srbe tokom srednjeg veka. Samo neki porodični običaji (zaštitnik sv. Martin) i antropološki tip ukazuju na ovu vezu.

Demografska istorija Kosova i Metohije

Istorijski i arheološki izvori srednjeg veka su dovoljno bogati da znamo etničku sliku Kosova i Metohiju. Ovde skraćeno dajemo demografsku sliku koja je počela da se menja sa turskom okupacijom.

XIV vek (srpsko carstvo)

Dečanska Povelja iz 1330. sadrži detaljan popis domaćinstava i sela unutar Metohije i severozapadne Albanije: 3 od 89 naselja su Albanska, ostali su nealbansko stanovništvo, apsolutnom većinom Srbi.

Od 2.666 zemljoradničkih domaćinstava sa kućama i gospodarskim zgradama, i 2.166 domaćinstava koja su se bavila stočarstvom, sa kućama i ispasištima, 44 su zabeležena kao Albanska (1,8%). Ostala su sva srpska.

XV vek (turska okupacija)

Prema turskim tefterima iz 1455. teritorija pod kontrolom Brankovićeve dinastije (što pokriva oko 80% sadašnje teritorije Kosova), zabeleženo je 480 sela. Od toga 13.693 odrasla muškarca, 1285 domaćinstava, 14.087 glava porodica (od toga 480 udovica i 13. 607 odraslih muškaraca).

Etnički: 12,985 srpskih domaćinstava u 480 sela i gradova, 75 vlaških u 34 sela, 46 albanskih unutar 23 sela, 17 bugarskih u 10 sela, 5 grčkih u Lauši, Vučitrn; 1 Jevrejsko u Vučitrnu, 1 Hrvatsko

Prema popisu iz 1487:

Vučitrnski okrug: 16,729 hrišćanskih domaćinstava (412 u Prištini i Vučitrnu), 117 muslimanskih (94 u Prištini, 83 u seoskom području)

Ipek: 68% Slovena, 121 hrišćansko domaćinstvo, 33 muslimanska

Suho Grlo, Metohija: 131 hrišćansko domaćinstvo od toga 52% su Sloveni Donja Klina: 50% Sloveni; Dečani: 64% Sloveni. Seoska područja: 6.124 hrišćanskih domaćinstava (99%), 55 muslimanskih (1%)

XVII-XVIII vek

Tokom rata između Otomanskog carstva i Habzburške monarhije 1683-1699, veliki deo Srba Kosova i Metohije je otišao na sever, ka užoj Srbiji i tadašnjoj Mađarskoj i Austriji. Kao posledica ovoga prostor u pokrajini je počeo da popunjava veliki broj muslimanskih Albanaca iz viših delova (Malesi), uglavnom u Metohiji. Ovaj proces se nastavio i tokom XVIII veka.

XIX vek

Podaci iz XIX v. su u dosta slučajeva protivurečni, ponekad je brojčana prednost davana Srbima, ponekad Albancima. Otomanske statistike se uglavnom smatraju nepouzdanim, obzirom da daju pregled po religiji, radije nego po narodnosti.

Studija austrijskog lekara iz 1838. Jozefa Milera je pokazala da je Metohija najvećim delom srpska. Miler je dao podatke za tri grada, Prizren, Peć i Đakovicu, što samo ugrubo pokriva teritoriju Metohije.

Od 195.000 stanovnika: 73,572 Pravoslavnih srba 38%, 5.120 katoličkih Albanaca 3%, 2.308 ostalih ne-muslimana (Janjevci itd); 114.000 Muslimana (58%), od kojih 38.000 Srba (19%), 76.000 Albanaca (39%)

Peć: 11.050 Srba, 500 Albanaca; Prizren: 16.800 Srba, 6.150 Albanaca; Đakovica: Većinsko stanovništvo je albansko, okruženo srpskim gradovima

Mapa koju je objavio francuski geograf G. Ležan iz 1861, pokazuje da Albanci žive na 57% današnje pokrajine, dok slična karta koju su objavili 1867. britanski putnici G. M. Mekenzi i I. P. Irbi, pokazuje nešto manje. Ove mape nisu pokazatelji koje je stanovništvo preovladavalo.

Jedna studija iz 1871. koju je uradi austrijski pukovnik Petar Kukulj za unutrašnje potrebe mađarske vojske pokazuje sledeće stanje: od 500.000 stanovnika: 318. 000 su Srbi (64%), 161.000 Albanaca (32%), 10.000 Roma i Čerkeza, 2.000 Turaka

Miloš S. Milojević koji je proputovao ceo region između 1871-1877 je ostavio svedočanstvo koje pokazuje da su Srbi činili većinu populacije, i bili dominantno stanovništvo u svim gradovima, dok su Albanci bili manjina i naseljavali uglavnom seoske delove. Prema njegovim podacima Albanci su činili većinsko stanovništvo isključivo unutar južne Drenice (muslimanski Albanci) i predela Đakovice (katolički Albanci), dok su u gradovima bili uglavnom Srbi. Zabeležio je takođe nekoliko turskih, romskih i čerkeskih naselja.

Procenjeno je da je oko 400.000 Srba proterano iz Kosovskog vilajeta između 1876-1901., naročito tokom Tursko-grčkog rata 1897.

Mape koje su objavili nemački istoričar Kipert, J. Han, i austrijski konzul K. Saks, pokazuju da Albanci žive na većini teritorije današnje pokrajine, međutim ne pokazuju koja je populacija u većini. Prema njima predeo Kosovske Mitrovice i Kosovog Polja naseljen je uglavnom Srbima, a većina teritorije zapadnog i istočnog dela je naseljen uglavnom muslimanskim Albancima. Prema ovoj statistici objavljenoj 1899: 182.650 Albanaca (47.88%), 166.700 Srba (43.70%)

XX vek

Britanski novinar H. Brejlsford procenio je da dve trećine populacije čine kosovski Albanci, dok jednu trećinu predstavljaju Srbi. Najnaseljeniji zapadni gradovi su Đakovica i Peć koji imaju između 20.000 i 25.000 albanskih domaćinstava, prema oko 5.000 srpskih.

Karta Alfreda Steda objavljena 1909. pokazuje da približno sličan broj Albanaca i Srba živi na ovoj teritoriji.

Nemački naučnik Gustav Vajgand je dao sledeću statističku analizu, na osnovu predratnog stanja iz 1912: Priština (opština): 67% Albanci, 30% Srbi; Prizren: 63% Albanci, 36% Srbi; Vučitrn: 90% Albanci, 10% Srbi; Uroševac: 70% Albanci, 30% Srbi; Gnjilane: 75% Albanci, 23% Srbi; K. Mitrovica: 60% Srbi 40% Albanci; Metohija sa Đakovicom je definisana kao skoro isključivo albanska.

Otomansko carstvo je sprovelo još jedno istraživanje, malo pre pada 1912: Srbi hrišćani 415.300; Srbi muslimani 236.420; Albanci 106.270; Turci (i Čerkezi i Juruci) 39.050; Romi 12.380; Jevreji 1.750; Cincari 1.170; Grka 20

Etnička slika je naglo promenjena tokom XX v.

Balkanski ratovi i period između dva rata:

Od 1921. od 439.010 stanovnika, 280.440 (64. 1%) su Albanci.

Turska i Jugoslavija su 1938. potpisale sporazum o iseljavanju oko 200.000 muslimana (Turaka i Albanaca) u Tursku. Iz logističkih razloga, Turska se kasnije povukla iz sporazuma, te se samo 4.000 osoba preselilo.

Srpske vlasti su u par navrata između 1922. i 1938. pokušale program rekolonizacije pokrajine pravoslavnim srpskim življem. Nekih 10.000 porodica je tada naseljeno većinom u severnom Kosovu, Kosovu Polju i duž reke Lab.

Popisi i drugi izvori variraju o etničkoj slici, tako da od 552,064 stanovnika Albancima se pripisuje između 40 i 62 odsto.

1941-1945.

U drugom svetskom ratu se zbog nasilja desetine hiljada nealbanskog stanovništva iseljava u užu Srbiju ili Crnu Goru, a albanskog doseljava iz Albanija

1945-1965.

Titova komunistička vlast zabranjuje povratak iseljenih lica na Kosovo i Metohiju, ali nove bezbednosne mere usporavaju nova iseljavanja.

1965-1971.

Iseljavanje i nasilje se ponovo pojačavaju. Službeni podaci su bili nepouzdani, sakrivani i falsifikovani. Useljavanje iz Albanije se pojačava. Slika popisa 1971: ukupno 1.243,693 stanovnika. 916,168 Albanci (73.7%); 228.264 Srbi (18.4%); 31.555 Crnogorci (2.5%); 26.000 srpskih muslimana (2.1%); 14.593 Roma (1.2%); 12.244 Turci (1.0%); 8.000 Hrvata (0.7%); 920 Jugosloveni (0.1%)

1981.

1.584, 558 ukupno stanovništvo od toga: 1.226,736 Albanci (77.42%); 209.498 Srbi (13. 2%); 27.028 Crnogorci (1. 7%); 2.676 Jugosloveni (0. 2%)

1991.

Popis 1991. je bojkotovala većina Albanaca, manji broj Roma i muslimana.

359.346 ukupan zbir stanovništva: 194,190 Srba (10%); 20,365 Crnogorci (1%); 9,091 Albanci; 57,758 Muslimani; 44,307 Romi; 10,445 Turci; 8,062 Hrvati (Janjevci, Letničani); 3,457 Jugosloveni

2000. (protektorat UN)

Grube procene, nakon ratova i etničkih čišćenja: 88% Albanaca (1.584,000 – 1.733,600); 7% Srba (126.000 – 140.000); 3% muslimana i Bošnjaka (54-60.000); 2% Roma (36—40.000); 1% Turaka (18—20.000)

2006.

Pokrajina tek treba da obavi zvanične popise. Važno je reći da se procene statističkih ustanova u Prištini i Beogradu drastično razlikuju oko današnjeg broja i strukture stanovništva (prištinska procena 1,800,000 do 2,000,000, a beogradska samo 1,378,980 ljudi). Sedam godina posle dolaska snaga NATO-a i UN-a, prognanih nealbanaca i dalje ima najmanje 250.000 van pokrajine, a iseljavanje i skromni povratak paralelno traju.