Kulturni centar Reks

Kulturni centar Reks je nezavisna, nevladina i neprofitna organizacija u administrativnom i organizacionom okviru Fonda B92. Centar je istraživanja, izvođenja i afirmacije savremene kulturne produkcije i za promociju vrednosti demokratskog društva i kulture. U okviru Centra, osmišljeno je i organizovano nekoliko stotina projekata angažovanog filma, nove muzike, debatnog programa, alternativnog pozorišta, vizuelnih umetnosti i savremenog plesa.^[1] Član je mreže nezavisnih kulturnih centara Evrope i koalicije punktova za kreativno unapređenje i primenu novih medija - Kičma kulturne Evrope (engl. ECB - European Cultural Backbone).|^[2]^[3]

Istorija

Kulturni centar Reks je osnovan 1994. godine. Osnivač je radio televizija B92, koji je u dosadašnjem razvoju Centra pomagao besplatnim ustupanjem zajedničkih službi (računovodstvo, pravna služba), te emitovanjem radijskih i tv spotova, kao i ostale kulturne institucije i umetničke inicijative.^[4]

Period septembar 1994 - april 1999.

Kulturni centar Reks je osnovan u septembru 1994. godine, pod nazivom Cinema Rex - kulturni centar B92, odnosno Kuća za urbanu kulturu, savremenu umetnost i građanske inicijative. Nalazio se u okviru zgrade na adresi Jevrejska 16, u delu Beograda, pod imenom Dorćol. Zgrada izgrađena 1927. godine za potrebe dva jevrejska dobrotvorna društva^[5], i korišćena u različite svrhe, početkom devedesetih dobila je ime "Bioskop REKS", za vreme snimanja jednog urbanog filma. Radio B92 je u leto 1994. godine, iznajmio deo zgrade, uz zadržavanje imena ispisanog na fasadi, u cilju stvaranja novog kulturnog centra. Tokom 1998. godine, Kulturni Centar Reks je ostvario preko 300 različitih programa i više od 20 programa organizovanih u većim gradovima Srbije. Tokom prvog perioda postojanja, REKS je pružao uslove za realizovanje novih i prezentaciju postojećih projekata domaće produkcije iz oblasti pozorišnih i likovnih umetnosti, muzike, filma, videa, novih medija, uz organizovanje radionica, promocija i diskusija. Stvorena je i mreža intezivne saradnje sa domaćim ali i kolegama iz republika bivše Jugoslavije, ali i inostranstva. U ovom periodu, pozicioniran je i kao Evropska kuća umetnosti i kulture i postao član mreže TEH (engl. TEH - Trans Europe Halles) nezavisnih kulturnih centara Evrope^[6], i jedan od osnivača mreže European Cultural Backbone.^[2]^[7]

CyberRex - April - jun 1999. godine

Dom dve jevrejske humanitarne organizacije u periodu do Drugog svetskog rata, od devedesetih do 2018. godine sedište programa Kulturnog centra Reks i Fonda B92

Tokom NATO bombardovanja SR Jugoslavije, ekipa koja je radila u Cinema Rex-u, ostala je na okupu i prešla u digitalni prostor. Napravljen je veb sajt, koji je nazvan Sajber Reks (engl. Cyber Rex), a sam server je iz praktičnih i bezbedonosnih razloga postavljen na serveru organizacije V2 ( hol. V2 Organisatie) u Roterdamu.

Sajber Reks je nastavio promociju i podržavanje kulture urbanog Beograda kroz vizuelne umestnosti, film, video, fotografije, muziku, zvuk, stripove, izdavaštvo, kompjutersku, veb i net umetnost.

Nastavljena je saradnja u okviru Mreže nezavisnih kulturnih centara Evrope i Kičme kulturne Evrope. Po podacima, sajt je u junu 1999. imao u proseku 822 uspešna pristupa dnevno.

Period do decembra 2000. godine

Članak iz 1998. godine o (p)ostanku Kulturnog centra Reks

Odmah nakon NATO bombardovanja, počelo se sa intezivnom realizacijom programa i projekata u različitim prostorima u Beogradu, posebno na producijskom planu. Pored rada uživo, u nesmanjenom obimu se rad odvijao i na prostoru interneta. Najveći problem u početku ovog perioda je bio nedostatak adekvatnog prostora i nemogućnost povratka u stari prostor u Jevrejskoj ulici. Do početka 2000. godine rađeno je iz male kancelarije u opštini Vračar, a nakon 5. oktobra 2000. godine, Radio B92^[4] je vraćen izvornim vlasnicima, a time je i prostor u Jevrejskoj 16 vraćen Reksu. Sve što je bilo ostavljeno u starom prostoru je odneto u skladište u Košutnjaku, ali je uskoro sve vraćeno. Novi-stari REKS otvorio je film Ivana Markova "Srpska turneja 99" i tradicionalni "Sajam" .

Selidba iz prostora u Jevrejskoj 16.

Prema rešenju Agencije za restituciju, 2016. godine, Jevrejskoj opštini u Beogradu je vraćen prostor u Jevrejskoj 16 kao kompenzacija za neke od prostora koji su nacionalizovani posle Drugog svetskog rata, a koje država nije mogla da vrati Jevrejskoj zajednici.

Nakon tog rešenja, Fond B92 i Reks su nastavili da prostor iznajmljuju od Jevrejske opštine, ali je početkom decembra 2017. godine, zakupodavac otkazao ugovor, te su se i Fond B92 i Reks morali u potpunosti iseliti iz dugogodišnjih prostorija u privremene prostorije u Hilandarskoj ulici u Beogradu. Nakon godinu dana, nova lokacija Kulturnog centra Reks je na opštini Vračar.^[8]^[9]

Programi i projekti Kulturnog Centra Reks

Polazeći od stanovništva da su Beogradu kao prestonici, potrebna mnoga mesta na kojima mogu da se razviju umetnički potencijali, od samih početaka Kulturni Centar Reks je obezbeđivao uslove za realizovanje novih i prezentaciju postojećih projekata domaće produkcije iz oblasti pozorišnih i likovnih umetnosti, muzike, filma, videa, novih medija, organizovane su radionice, promocije i diskusije. U samoj organizaciji Kulturnog centra Reksa održano je nekoliko programa i projekata, a još više u koprodukciji sa mnogim umetničkim grupama i pojedincima.

Govorni program Kulturnog Centra Reks^[10]

Jednogodišnji ciklus govornih programa Kulturnog centra Reks se odvija kroz seriju prezentacija, diskusija ali i perfomansi koje markiraju razne teme kulturne i političke scene u Republici Srbiji i okruženju. Sastoji se iz serije prezentacija iz ciklusa Gde su bili, šta su radili, nekoliko višednevnih akcija pod zajedničkim okvirom Kafe novi društveni odnosi, zatim serije prezentacija ili predavanja na teme Moj omiljeni umetnik i Malo verovatna misija.

Program demokratizacije i decentralizacije kulturne i umetničke produkcije

Pod nazivom Program demokratizacije i decentralizacije kulturne i umetničke produkcije objedinjuje nekoliko projekata i aktivnosti koje se zasnivaju na zajedničkim principima i metodologijama:

Fluks (Flux)^[11]
KEF (Sajam kratke elektronske forme)^[12]
Checking Point^[13]
BIBLIOTOK^[14]
Fun Art - Čista ljubav^[15]

Program je usmeren na revalorizaciju i reorganizaciju postojećih obrazaca i procedura kulturne produkcije, umetničkih i estetskih kanona i sa njima povezanih socijalnih kategorizacija ili segregacija.

Projekat: Fašizam - muzealizacija i edukacija danas^[16]

Trenutna lokacija Kulturnog centra Reks, na opštini Vračar

Projekat Fašizam: muzealizacija i edukacija danas zamišljen je kao platforma za aktivističku, teorijsku i umetničku praksu koja se bavi analizom i razumevanjem savremenih pojava post- i neofašističkih ideologija, politika i praksi. Kao glavni orijentir u sagledavanju stanja razumevanja i objašnjavanja istorijskih i aktuelnih fašizama i sklonih ili srodnih ideoloških i političkih pozicija, fokusirane su aktuelne edukativne i muzeološke prakse u Republici Srbiji, regionu i svetu. Cilj projekta je bio pregled, dokumentacija i kritička analiza aktuelnih nacionalnih, regionalnih i nekih tipskih evropskih praksi muzealizacije i istorizacije fašizma kao i oficijelne edukacije o oblicima fašističkih ideologija i pokreta kroz istoriju i u savremeno doba.

Bibliotok

Projekat Bibliotok služi za upoznavanje šire publike sa publicistikom iz oblasti savremene umetnosti, teorije kulture, književnosti, stripa, studija roda ili problematike manjinskih grupa.

Čeking Point

Eksperimentalni izlagački program, u okviru koga se u holu Kulturnog centra Reks izlažu radovi i projekti kojima umetnici i umetnice kao i autori, odnosno autorke drugih profesionalnih opredeljenja istražuju ili usvajaju nove stvaralačke koncepte ili nove produkcijske metode.

Flux ispod nas

U okviru projekta Flux ispod nas, u delu grada Beograda - Kaluđerici se izrađuje mapa postojeće kanalizacione mreže. Radne verzije karte postavljene su u holu Mesne zajednice Kaluđerica, kao i u prostorijama nekoliko mesnih odbora političkih stranaka, radi daljeg dopunjavanja podacima, kao i ispravljanja ili komentarisanja već unesenih.

Projekti i programi organizovani u prostoru KC Reks

Kulturni centar Reks od samih početaka podržava mlade umetničke forme, razvija praksu nezavisnih umetničkih inicijativa, predstavlja i platformu za razmenu i saradnju uz preplitanje različitih grana umetnosti i kulture i interaktivnih vidova njihovog izraza.

Vizuelne umetnosti


Naziv projekta	Vremenski period	Opis
Art Vrt	Septembar-oktobar 1994. godine	Prvi projekat Cinema Rex-a, izložba 24 umetnika kojima je rečeno da reaguju na prostor koji vide.
Nemoguće		Projekat umetnika iz Beograda i Amsterdama
Kontra Dibidon		Gostovanje predstavnika slovenačke alternativne scene.
Scene pogleda		Deo prve godišnje izložbe Soroš centra za savremenu umetnost.
Jevreji na Dorćolu između dva svetska rata - Priča o komšijama kojih više nema-	10. januar - 10. februar 1997. godine	Angažovani pristup kulturnim i društveno-istorijskim pitanjima kroz dokumenta o nekoliko zgrada koje su podigli beogradski Jevreji u kojima su bile smeštene njihove institucije - prikazan je njihov život i rad, verovanja i slavlja, ali i holokaust i skoro potpuno uništenje beogradskih Jevreja od strane Nemaca i srpskih kvislinga.
Pogled na zid	1994-1996	Na zidu kancelarije glavnog i odgovornog urednika Radija B92 smenjivale su se izložbe (uglavnom) beogradskih umetnika, na svakih 15-20 dana.
Prisutnosti	od 23. oktobra 1996. godine	Svaka treća sreda u mesecu je bila posvećena nekom umetniku ili umetničkoj grupi čije je prisustvo na izvestan način uticalo na izgeld i razvoj beogradske (jugoslovenske) likovne scene.
Čitajte ljudi		Izložba preko 100 listova i časopisa o Romima i na romskom koji su štampani između 1988. i 1998. godine u okviru obeležavanja Svetskog dana Roma
'XER		Susret autora stripova i fanzina bivše Jugoslavije - izložba autorskog stripa iz Slovenije, Makedonije, Bosne i Hercegovine i SRJ.
Sajam opravdane zloupotrebe i propalih pokušaja		Autor: Nebojša Milikić.

Izvođačke umetnosti - predstave i perfomansi

Na samom početku, izvođene su predstave i radionice najeminentijih predstavnika savremenig pozorišta: Dah teatar, Plavo pozorište, Ister Teatar, Omen, Kraft teatar, ako i brojnih gostiju iz inostranstva: Marija Krtolica, Kejt Ver (engl. Kate Weare), Keti Randels (engl. Kathy Randels), Džimi Tarner (engl. Jimmy Turner), Džasmin Goder (engl. Yasmeen Godder), Majkl Luk Sesoni (engl. Michael Luke Cecconi), Delvina Driskol (engl. Delvine Driscol), italijanske grupe Teatar Specchi e memorie, Alister O'Luglin, Miranda Henderson, Marsel Bozonet, Min Tanaka itd. U saradnji sa studentima Fakulteta muzičke umetnosti u Beogradu, Kulturni centar Reks je bio organizator i producent savremenih izvođenja klasičnih muzičkih komada. U okviru Kulturnog centra Reks, organizovana je i alternativna pozorišna produkcija "Slike iz života dorćolskih Jevreja", kao i "Zima ili snovi ili putovanje u svim pravcima" - muzička strip predstava Pozorišta šešira kao i mnoge druge.

Filmski i video programi

Na početku svog postojanja, Cinema Rex je počeo sa prikazivanjem alternativne i niskobudžetne video produkcije. Najznačajniji deo ovog programa zauzimala je filmska i video produkcija B92: "Vidimo se u čitulji" ali i mnoge druge:


Filmovi i video produkcije	Datum prikazivanja	Opis
Vidimo se u čitulji		Studija o beogradskom podzemlju, kriminalcima, film o raspadu morala i nepostojanju etike
Vukovar 1991.		Epizoda TV serijala "Slike i reči mreže" - pokušaj prikazivanja kako je Televiza Srbije obaveštavala građane i građanke Srbije o događajima u Vukovaru tokom jeseni 1991. godine
Istočno od Pariza, nizvodno od Beča (trilogija)		Prati se život Roma Jašara Džemalova i njegove porodice od 1990. do 1995. godine.
Geto: Tajni život grada.		Jednog jutra, rok muzičar (vodič), kreće u šetnju. U svom rodnom gradu, Beogradu, otkriva tri nivoa,tri realnosti.
Približno Srbi		Film Lazara Stojanovića, o Romima koji nastoje da budu Srbi ili nešto barem približno, kako sami kažu.
Drugi Dnevnik		Prilozi koji su nastajali u momentima kada se ratna propaganda na državnoj televiziji u Srbiji, prešavši granicu realnog, pretvorila u apsurd i crni humor.
Dijalog - Kosovo '98		Kada zvaničnog državnog dijaloga o budućnosti Kosova i pored raznih sporazumma još uvek nije došlo, dva srpska i dva albanska studenta, na poziv radija B92 sela su za isti sto u jednom prištinskom kafiću.

U okviru Cinema Rex-a, organizovan je i Internacionalni festival filma i videa "Kad bi 6 bilo 9" (engl. If 6 was 9), uz produkciju iz bivših jugoslovenskih republika kao i određene produkcije iz inostranstva.

Nakon NATO bombardovanja, organizovane su odvojene premijere filmova "Ćibu Ćiba" Olivere Miloš Todorović, kao i "Žrtva geografije " (engl. Victim of Geography) Daga Obrija (engl. Doug Aubrey).

Nakon 5. oktobra 2000. godine i povratka u stari prostor, predstavljen je film Ivana Markova - "Srpska turneja "99" .

Festival Slobodna Zona

Slobodna zona je filmski festival osnovan 2005. godine sa idejom da se kroz popularizaciju angažovane kinematografije, koja nije deo uobičajenog bioskopskog repertoara, otvori prostor za promociju, promišljanje i razumevanje aktuelnih društvenih pojava i problema u svetu, zemlji i regionu.

Na prvom festivalu 2005. godine – u jednoj bioskopskoj sali, prikazano je 20 dokumentarnih, igranih i kratkometražnih angažovanih filmova iz celog sveta nagrađenih na prestižnim svetskim festivalima. Na programu Slobodne zone prikazuje se u proseku 30 do 40 celovečernjih igranih i dokumentarnih filmova.

Festival se od 2013. godine organizuje istovremeno u tri grada (Beograd, Novi Sad i Niš), a projekcije se prikazuju u 10 bioskopskih sala. Svečano otvaranje festivala održava se u velikoj sali Sava centra pred više hiljada gledalaca.^[17]

Muzika

U prostoru Kulturnog centra Reks organizovani su koncerti domaće rok, pop i tehno muzike: Eva Braun, Jarboli, Bukvar bukvar, Kanda Kodža i Nebojša, Tehno matinei na kojima su nastupali domaći i strani DDž-ejevi, itd. U okviru međunarodnog festivala nove muzike, REKS je bio u organizaciji predstavljanja domaće i strane nove i eksperimentalne muzike.

Festival Ring Ring

Festival Ring Ring je gostujući festival nove muzike, koji se održava svake godine u Beogradu. Godine 2020. - te je obeležio 25. godina boravka u Beogradu i smatra se najdugovečnijim festivalom "drugačije" muzike. ^[18] ^[19]

Bez Buke

Bez Buke! je noviji koncept muzičkog festivala u produkciji Kulturnog centra Reks, koji omogućava prisniji odnos sa publikom, u konceptu dnevne sobe. Kroz ovaj koncept, promoviše se i alternativna muzička scena Srbije i manji, nekomercijalni bendovi.

Multimedija

Predstavljani su projekti koji su uključivali autore različitih profila. Posebna pažnja je bila posvećena domaćoj kompjuterskoj demo sceni: Creative Tech Week, Demo Scene Party, Scene Strike, Update, gde su se predstavlje muzika, kompjuterska grafika, demo radovi, animiranje i video radovi. Promocija ove scene je doprinela otvaranjem laboratorije za nove medije CyberREX^[20]

Govorni programi

Posebna istanca u radu Kulturnog centra Reks jesu tribinski programi o aktuelnim temama društvenog i političkog života kao što su:

Diskusija Udruženja Bosanaca "Istočna Slavonija - Zapadna Slavonija, izazovi normalizacije"
Okrugli sto u organizaciji grupe 484 - Međunarodni dan borbe protiv fašizma i antisemitizma.
Tribina "Manjinska prava na Balkanu"
Tribina povodom Međunarodnog dana ženskih prava - "Ženski pokret menja društvo - naše priče".
Informisanje na romskom jeziku
Romi kao inspiracija umetnika
Položaj Roma u evropskim zemljama "Kuda ide romski narod" .
Debata o institucionalnom tretmatu rada "Cigani i psi" Zorana Todorovića

Uz tribine, organizovani su i razgovori sa autorima knjiga i filmova, kao i promocije domaćih i stranih izdanja časopisa i knjiga, ali i stripova.