Kuća izdavača i knjižara Gece Kona u Beogradu
Kuća izdavača i knjižara Gece Kona u Beogradu se nalazi u Knez Mihailovoj ulici 12 i ima status spomenika kulture od 1979. godine. [1]
| Kuća izdavača i knjižara Gece Kona u Beogradu | |
|---|---|
 Kuća izdavača i knjižara Gece Kona u Beogradu | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Beograd |
| Opština | Stari grad |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 1928. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| beogradskonasledje | |
Izgled zgrade uredi
Zgrada je sagrađen 1928. godine za braću Petra i Milovana Matića, prema projektu arhitekte Radoslava Todorovića. Zgrada je prvobitno podignuta kao trospratna, a dogradnjom četvrtog sprata, tridesetih godina prošlog veka, visinski je usklađena sa susednim objektom na parceli u Čika Ljubinoj ulici broj 1. Fasada zgrade oblikovana je u akademskom stilu sa elementima romantizma na balkonima. Sve do 1990. godine, kada je rekonstruisana, sadašnja knjižara izdavačkog preduzeća „Prosveta” koja nosi ime „Geca Kon”, čuvala je svoj prvobitni izgled.[2]
Godine 2009. kuća je ponovo utvrđena za spomenik kulture. Tada su utvrđene i mere zaštite ovog objekta:[2]
- očuvanje autentične namene lokala u prizemlju u funkciji knjižarske delatnosti;
- očuvanje enterijera u meri u kojoj je to moguće, vraćanjem autentičnih elemenata koji nedostaju;
- funkcionalnu dispoziciju prostora knjižare rešavati u funkciji izložbenog i prodajnog prostora. U prostoru knjižare obezbediti i memorijalno mesto sa akcentom na ličnost i delo Gece Kona;
- očuvanje izgleda, horizontalne i vertikalne regulacije objekta;
- ažurno praćenje stanja objekta;
- zabrana postavljanja klima uređaja na uličnu fasadu;
- zabrana radova koji mogu ugroziti statičku stabilnost spomenika kulture;
- instaliranje gromobranskih uređaja i uređaja za zaštitu od požara.
Posle obnavljanja knjižara je otvorena u februaru 2021.[3][4] Tokom obnove knjižari je vraćen izgled enterijera i izloga kakav je imala za vreme života Gece Kona.[5]
Prva knjižara u Beogradu uredi
Geca Kon je 1932. godine otkupio kuću od prvobitnih vlasnika i otvorio u njoj knjižaru pod nazivom „Izdavačka knjižarnica Gece Kona“, koja je postala jedna od najbolje snabdevenih trgovina te vrste na Balkanu. Pod tim imenom radila je do pred kraj Drugog svetskog rata.[6]
Geca Kon je doživeo sudbinu mnogih beogradskih Jevreja — 1941. godine on i cela njegova porodica stradali su u holokaustu. Datum i mesto smrti Gece Kona, kao ni mesto gde je sahranjen nisu poznati.
Krajem 1941. nemačke vlasti su, prethodno konfiskujući celokupnu imovinu Gece Kona, prodale „Izdavačko preduzeće Geca Kon” izdavačkoj kući „Jugoistok” za 24 miliona dinara, dok su za komesara „Jugoistoka“ postavile Adolfa Mostbeka, nekadašnjeg predstavnika bečke firme „Urban & Schwarzenberg” za Hrvatsku i Srbiju. Po nalogu upravnika Nacionalne biblioteke u Beču Paula Hajsla Mostbek 1942. godine prebacuje preko šest hiljada novih knjiga iz magacina izdavačke kuće Gece Kona u Nacionalnu biblioteku u Beč, a takođe i u Narodnu biblioteku u Berlinu, Minhenu, Breslau i Lajpcigu. Do avgusta 1943. na ovaj način odneto je ukupno 7500 knjiga na srpskom jeziku, koje su bile Konovo vlasništvo.[7]
Posle oslobođenja Beograda, 1944. godine, Vlada Narodne republike Srbije donela je odluku da se „Izdavačka knjižarnica Gece Kona” (za vreme rata i okupacije vlasništvo izdavačke kuće „Jugoistok”), kao i njegova porodična kuća u Dobračinoj 30, gde su se nalazili štamparija i magacin knjiga,[8] nacionalizuju. Tako su ove zgrade prešle u vlasništvo novog preduzeća „Prosveta”, koje je preuzelo i sva izdanja Gece Kona. Naredne godine vlasti su konfiskovale svu preostalu imovinu i predale je u posed novoosnovanom preduzeću.[9]
Kuća je proglašena za spomenik kulture kao mesto koje se vezuje za ličnost i delovanje Gece Kona, jednog od najznačajnijih kulturnih i prosvetnih poslenika i mesto okupljanja vodećih intelektualaca toga vremena, predstavlja važno svedočanstvo uspona kulturnog i društvenog života Beograda između dva svetska rata.[2]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Zavod za zaštitu spomenika kulture Beograd
- ^ a b v „Odluka o utvrđivanju kuće izdavača i knjižara Gece Kona u Beogradu za spomenik kulture”. Službeni glasnik RS. Pravno-informacionog sistema RS. 6. 2. 2009. Pristupljeno 12. 10. 2018.
- ^ Bogutović, D; Matović, D (20. 2. 2021). „U ponedeljak se otvara obnovljena kultna beogradska knjižara u Knez Mihailovoj ulici”. Večernje novosti. Pristupljeno 21. 2. 2021.
- ^ „KROZ SLAVOLUK OD KNJIGA: Svečano otvorena renovirana najstarija srpska knjižara "Geca Kon" u Knez Mihailovoj ulici”. Večernje novosti. 24. 2. 2021. Pristupljeno 26. 2. 2021.
- ^ „Geca Kon – Rekonstrukcija u duhu zlatnog perioda kultne knjižare”. Gradnja (na jeziku: srpski). 2021-08-06. Pristupljeno 2021-08-06.
- ^ Knjižara Gece Kona - Spomenik kulture
- ^ Čolić, Milan. „Izdavac Geca Kon I Naslednici”. EL MUNDO SEFARAD. Pristupljeno 12. 10. 2018.
- ^ Stefanović 2017, str. 149.
- ^ Radojičić, Ivan. „Geca Kon (2): Žrtva bezumnog rata”. 011Info. Pristupljeno 12. 10. 2018.
Literatura uredi
- Stefanović, Nenad Novak (2017). Vodič kroz ljubavnu istoriju Beograda. Beograd: Laguna. str. 135—149. ISBN 978-86-521-2484-8.COBISS.SR 233678604
