Manastir Vinča
Manastir Vinča, sa poslednjom crkvom posvećenoj Uspenju Presvete Bogorodice, je bio manastir Srpske pravoslavne crkve. Dobio je naziv po istoimenom selu kod Beograda, u čijoj se blizini nalazio.
Prošlost uredi
Manastir Vinča ima dva perioda svog postojanja. Najpre se zvao Vavedenjski, a nakon obnove postojao je kratko, tek dve decenije kao Uspenski. Zatim je nastupio dug period od skoro tri veka, od kada su tu samo ruševine manastirske svetinje - manastirište.[1]
Stari Vavedenjski manastir uredi
Kod Vinče kod ušća Bolečke reke u Dunav, se nekad nalazio pravoslavni manastir posvećen Sv. Vavedenju Bogorodice, koji je podigao despot Stevan Lazarević u svoje vreme. Taj manastir je bio na "glasu" u 15. veku i kod njega je bilo nekadašnje selo Oršljan (ili Ošljane).[2] Po predanju banatski manastir Vojlovica bio je (pre obnove 1404. godine) metoh tog starog manastira u Vinči. Vavedenjski manastir se spominje u turskim defterima iz 1528-1530. godine i 1560. godine. Te 1560. godine u manastiru je samo jedan kaluđer Rafail. Manastir se pominje i 1572. godine. U drugoj polovini 16. veka manastirom je upravljao iguman Vasilije i tada je manastir poznat po prepisivačkoj delatnosti.[3] Vinčanski manastir je opusteo prvi put 1595. godine, da bio je obnovljen 1611. godine od strane patrijarha Makarija Sokolovića. Tada je iguman bio Diomidije, koji se pominje u vezi jednog prepisanog Panagirika. Po drugi put manastir je ponovo napušten između 1683-1699. godine, kada se manastirsko bratstvo preselio u fruškogorski manastir Kuveždin. Celo manastirsko zdanje je do 1700. godine sasvim sravljeno sa zemljom.
Po oslobođenju Banata i Srbije javila se volja za obnovom manastira. Monah Grk Pajsije poreklom sa ostrva Krfa[4] je učinio korake ka njegovom ponovnom podizanju. Pajsije je 1727. godine stigao iz Kijeva u Beograd, i sa sobom doneo ikonu Bogorodice Vladimirske. Takvu ikonu je po hrišćanskom predanju naslikao Sv. apostol Luka, a njenu kopiju su izradili ikonopisci Pečerskog manastira kod Kijeva.[5]
Godine 1724. sveštenici Kiril i Rafail skupljali su po narodu priloge za obnovu crkve manastira Vinče. Mitropolit beogradski Mojsej Petrović je te godine, 6. novembra svojom rukom napisao pismo narodu u mitropoliji o njihovoj misiji.[6] Na mestu starog manastira sa crkvom posvećenom vavedenju Presvete Bogorodice, uskoro je (1728) podignut novi manastir Nova Vinča, sada posvećen Uspenju Presvete Bogorodice (Velikoj Gospojini). Kao datum za svečano polaganje ikone Bogorodice (koju je doneo Pajsije) u crkvu od dasaka, određen je 2. jul 1729. godine.
Novi Uspenski manastir uredi
Obnovljeni manastir je 1724. godine dobio svoj pečet, izgraviran, napravljen od mesinga.[7] Godine 1730. tu su zamonašena tri kaluđera, a 1733. godine u bratstvu su bila još četiri iskušenika. Prema popisu obavljenom 29. avgusta 1733. godine od strane egzarha Maksima, manastir kod Vinče je bio sa sedam kaluđera (i iskušenika), i po tome bio najbrojniji od svih 13 manastira u Beogradskoj eparhiji. Bratstvo manastirsko su činili tada: Pajsije Grk, jerođakon Jelinacki (iz Poljske), kaluđer Kiril (iz Albanije), Stefan (iz Bukurešta), jerođakon Spiridon i monasi: Georgije i Simeon.[8] U manastiru Bezdinu se čuva bakrorez ikone sa predstavom Sv. Trojice donet iz manastira Vinče, koji je 1734. godine urađen troškom Hadži Gavrila Rajkovića. Na crkveno-narodnom saboru u Karlovcima održanom 1735. godine učestvovao je i iguman Vinče, Pajsije. Manastir je imao svoju sluge i najamnike koji su radili na imanju i bavili se stokom, vinogradarstvom, pčelarstvom i ribolovom na Dunavu.
Manastirski kompleks čini li su tridesetih godina 18. veka ekonomski objekti: stari bunar, trpezarija, kuhinja, štale, podrum, mešaonica i pčelar. Pored male drvene bogomolje i nove zvonare počela je izgradnja nove crkve od tesanog kamena i opeke (završena 1733).
Za vreme austrijsko-turskog rata 1737-1739. godine izbrojani su poslednji dani manastira Vinče. Godine 1739. bratstvo sa "jednom kočijom i tri konja natovarenom najvažnijim (odežde, knjige, brojne relikvije poput Bogorodice Vinčanske, starim zvonom i drugim) trajno su napustili obitavalište. Predahnuli bežeći preko Dunava u obližnjem manastiru Vojlovici, zatim nastavili do Slankamena i Kanjiže,[9] da bi se trajno nastanili u banatskom manastiru Bezdinu kod Arada. Monaška bratstva Vinče i Bezdina su se spojila, pod upravom igumana (dotad vinčanskog) Teodosija Veselinovića. Čudotvorna isceljujuća ikona Bogorodica Vladimirska, prozvana Vinčanska sa se počela nazivati Bezdinskom. Našla je svoje mesto na Bogorodičinim tronu manastirskog hrama Bezdina.
Manastirsko zdanje u Vinči je opet (po treći put) do temelja razrušeno od strane Turaka tokom 1740. godine. Ruševine manastirske su kod starog groblja u Vinči, na potesu "Đakova strana". Sačuvalo se iz porušenog vinčanskog manastira (nađeno u temeljima) samo: ručna kadionica iz 1594. godine, aer i nekoliko krstova.[10]
Manastirska škola uredi
Manastir Vinča je za vreme Austrijske uprave u Srbiji (1717-1739) imao srpsku osnovnu školu. U njoj je decu 1729. godine učio "daskal" (učitelj) Sergije. Taj učitelj se obučavao u Novom Sadu i Beogradu - kod daskala Stevana.[11] Godine 1733. manastirska škola je izgledala: Ćelija u kojoj se osmoro dece obučavalo sagrađena je od drveta, duvari su joj opleteni šibljem pa ravno blatom oblepljeni i obeljeni. Jedan prozor i taj hartijom zalepljen, i u njoj ne beše ništa drugo do jedan krevet, na njemu jedno ćebe i jastuk. Učenici su morali ili stojati ili sedeti na podu dok je učitelj Georgije sedeo na postelji.
Reference uredi
- ^ Slobodan Mileusnić: "Vodič kroz manastire u Srbiji", Beograd 2007.
- ^ "Beogradske opštinske novine", Beograd 1. juna 1939.
- ^ "Beogradske opštinske novine", Beograd 1. mart 1933.
- ^ Leontije Pavlović: "Kultovi lica kod Srba i Makedonaca...", Beograd 1965.
- ^ „Istorija manastira u Vinči”. U.N.U. | Omladinska organizacija (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-01-29.
- ^ "Srpski sion", Sremski Karlovci,
- ^ "Glasnik Istorijskog društva u Novom Sadu", Novi Sad 1931.
- ^ https://unalignedart.weebly.com/exoblog/vinca-grk-pajsije-i-marija-terezija,
- ^ Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Manastir Bezdin", Temišvar 1999.
- ^ www.Pravoslavna-Srbija.com
- ^ "Beogradske opštinske novine", Beograd, 1. februar 1930.
