Manastir Drenovac (Bečkerek)
Manastir Drenovac srpski pravoslavni manastir koji je postojao do 18. veka, u okolini Velikog Bečkereka (današnjeg Zrenjanina) u Banatu.
Istorija uredi
Lokacija uredi
U okolini starog srpskog sela Martinice (današnje Lukićevo) bio je nekad pravoslavni manastir Drenovac najverovatnije na rečici Petri, gde je sada sveta "perleska" Vodica. To mesto se može videti na kartama iz 18. i 19. veka.
Ali postoji i starija teza da se manastir nalazio u selu Gradnoj ulici, uz Veliki Bečkerek. Na mestu Vavedenjskog pravoslavnog hrama, gde su sada stari ogromni brest i kapela posvećena prepodobnom Rafailu Banatskom, koji se tu upokojio i sahranjen je.
Zrenjaninski prota Miloš Popović je čini se razrešio nedoumice. Utvrdio je da su u isto vreme (1666) postojali i Vavedenjska crkva u Velikom Bečkereku (po tradiciji "manastir") i negde van grada na pustari sa vodom manastir Drenovac.[1] Pri Vavedenjskom hramu služili su 1666. godine, pop Gavrilo, pop Zaharije, te monahinje Jelisaveta i Eufrosinija. Po protinom mišljenju manastir je oko 1700. godine bio "preseljen", iz okoline u sam grad, baš tu kod gradnuličke Vavedenjske crkve.
Osnivanje uredi
Kada je srpski despot Đurađ Branković nakon smrti ujaka despota Stefana Lazarevića 1427. godine nasledio njegove posede, dobio je na upravu mesta Bečej i Bečkerek. Na tim dobrima (u Banatu) dobio je despot Đurađ odobrenje od pape Nikole (1447—1455) da može In regno Hungarie, podići devet manastira za srpske pravoslavne kaluđere - Kalogeros Grekos. Po mađarskom istoričaru Jeneu Sentklaraju polovinom 15. veka podigao je srpski despot i pravoslavni manastir Drenovac.
Ne zna se da li ga je podigao srpski despot Đurađ Branković ili hilandarski monasi, s obzirom da to bio njihov metoh.[2] Ostaje pitanje gde se nalazio hilandarski metoh. Da li je stari manastir Drenovac (lociran van grada) ili je to postao tek kao "novi" - u Gradnoj ulici (u Bečkereku sa dvema monahinjama još 1666)?
Nastao je banatski Drenovac po Radoslavu Grujiću, u vreme despota Vuka Brankovića[3] krajem 15. veka ili po drugom izvoru, početkom 16. veka.[4] U njemu je bio postojao razvijen kult svetogorskog monaha Rafaila Banatskog.
Trajanje uredi
Napad na srpskog vojvodu Miloša Belmuževića komandanta srpske konjice, izveli su kod manastira (u Potisju) smederevski Turci.[5] Smatralo se da je kod manastira tada poginuo Milošev sin Vuk, na praznik Uspenije presvete Bogorodice.
Godine 1573, veliki vezir Mehmed paša Sokolović poklonio je manastiru Drenovcu kod Bečkereka, 11 bivola i 250 koza. To ukazuje da se manastir nalazio van grada, na pašnjaku i rečici, okružen šumom.
Bio je metoh svetogorskog srpskog manastira Hilandara. Tu su navraćali i duže i ili kraće boravili svetogorski kaluđeri. Od obnove Pećke patrijaršije 1557. godine pominje se više eparhija u Banatu. Manastir Drenovac je bilo sedište "bečkerečkih" episkopa: Teodora Tivadorovića (ili Docijana) (1594), Visariona (1609) i Mihaila (1687).
U leto 1628. (ili 1626?) godine tu je boravio pećki patrijarh srpski Pajsije.[6] Manastir Drenovac su 1666. godine posetili kaluđeri srpskog manastira Pećke patrijaršije. Zatekli su tu igumana i tri monaha, koji su bili priložnici. Iguman Makarije je pisao (platio) sebi proskomodiju, jeromonah Jeftimije isto, monah Danil isto, a monah Arsenije je pisao za sebe (platio za) 80 liturgija.[7]
Premeštanje u Bečkerek uredi
Manastir Drenovac je postojao oko 250 godina; od osnivanja oko 1450. godine pa do "gašenja života" i rušenja oko 1700. godine. Ne zna se kojem su svetitelju bio manastir i njegova crkva bili posvećeni. Pretpostavke su dve: Uspenje Presvete Bogorodice (28. avgust) ili Letnji Sv. Nikola (22. maj). Iz srušenog manastira Drenovca, preneti su u Bečkerek: mala "Časna trpeza sa takođe malim ikonostasom" i to u hram Uspenja Presvete Bogorodice. Svete stvari nisu prenete u Vavedenjeski hram (gde je u porti ustanovljen manastir), nego u drugi Uspenski, jer je prvi bio pred rušenjem.[8] Na dan letnjeg Sv. Nikole pred tom manastirskom časnom trpezom, se služi Sv. liturgija. Sv. Nikola je bila krsna slava zadužbinara manastira Drenovca, porodice Brankovića.
Patrijarh srpski Arsenije III Čarnojević pri preuređenju pravoslavne crkve u austrijskoj carevini, preporučio je caru Leopoldu I 1690. godine da potvrdi postavljanje Isaije Đakovića za episkopa temišvarskog. On je administrirao bečkerečku eparhiju 1692-1702. godine. Postojalo je tada šest pravoslavnih eparhija u Banatu. Spojene su u to vreme eparhije Bečkerečka i Temišvarska, u jednu Temišvarsku. Sedište te eparhije Temišvarske bilo je u manastiru Drenovcu, jer je Temišvar još bio pod Turcima. Prefekt Segedina je 4. marta 1693. godine ustupio Đakoviću u Bečkereku:[9] šumu Čontiku pored mosta i vodenicu na Begeju; a što je potvrdio i car Leopold I 4. marta 1695. godine. Godine 1696, zbog turskih nasilja i zuluma vladika Isaija se povlači iz manastira, a uskoro i samo bratstvo odlazi. Turci su svetinju opljačkali i razrušili. Kaluđeri iz Drenovca su se skrasili tek tada u Gradnoj ulici uz grad Bečkerek, kod Vavedenjskog hrama, oko kojeg se nalazila drevna brestova šuma. Hilandarski monasi podižu sa istočne strane crkve svoj dom sa dve kaluđerske ćelije, od nepečene cigle pokriven daskama i trskom. Zato se taj bečkerečkih hram u narodu prozvao "Manastirska crkva", u Manastirskoj ulici.
Tu je 1758. godine još uvek manastir, u kojem boravi jeromonah Epifanije Grigorijević, rodom iz Bečeja. Taj bivši sveštenik udovac, prešao iz Mošorina gde je bio paroh, i zakaluđerio se u tom sada "gradskom" manastiru.[10]
Rafailo Banatski uredi
Prepodobni Rafailo Banatski je rođen negde u okolini, i u manastiru Drenovcu je zamonašen i živeo isposničkim životom. Boravio je izvesno vreme u manastiru Hilandaru, pa se vratio u Bečkerek, jer je manastir Drenovac bio razrušen. Navodno je bio poslat u Banat u hilandarski metoh zvani Bakaboš,[11] koji se nalazio negde jugoistočno od grada Bečkereka. Odatle je prešao kod Vavedenjskog hrama u tada selo Gradnu ulicu. Starca Rafaila je krasio dar isceliteljstva, i tu pored Vavedenjske crkve je lečio bolne posetioce. Kada je umro početkom 17. veka sahranjen je jugoistočno od gradnuličkog hrama. Nad njegovim grobom je krajem 18. veka podignuta kapela od pečene cigle, koja i danas postoji. Rafailo Banatski je kanonizovan i proglašen za svetitelja "ravnog Banata".
Sveta Vodica na Petri (1875) uredi
Na mestu nekadašnjeg manastira Drenovca, sada se nalazi Sveta Vodica sa kapelom, blizu sela Stajićeva. Vodička kapela je posvećena Sv. Panteliji (a Vukica Popović smatra - letnjem Sv. Arhanđelu), a izgrađena je 1875. godine na (uz) starom prometnom drumu, koji je vodio od Perleza ka Orlovatu. Podignuto je to zidano zdanje na rečici (potoku) Petri nastojanjem ratara iz Perleza Luke Đurđeva[12] a troškom vernika iz Perleza i okolnih sela. U podu kapele iskopan je bunar, koji je pokrivan poklopcem. Pored crkvice-kapele, u kojoj su stare pojedinačne kućne ikone i svećnjaci, nalazila se još jedna manja kućica, u kojoj su noćivali vernici i bolesnici, kao i visoki drveni krst, o kojem su vezivane marame i peškiri.
Po predanju zemljište oko Vodice na Petri, bilo je nekad orlovatsko. Nakon jedne epidemije kuge i velikog pomora, prodato je to mesto Perlezu.[13] Devedesetih godina 20. veka vlasnik zemlje bila je Poljoprivredna zadruga "Polet" iz Perleza, čija je teška mahanizacija dosta narušila izgled okoline Vodice i uništila brojne tragove.
Vukica Popović kustos Narodnog muzeja u Zrenjaninu je u svom članku 1996. godine[14], ustvrdila da se manastir Drenovac nalazio baš tu gde je Sveta Vodica. Sa njom se složio i dobro upućeni stari zrenjaninski prota Miloš Popović. Iste godine arheološka ekipa iz Zrenjanina predvođena arheologom Nadom Benjocki je tražeći tragove manastira, prvo otkrila fragmentovan sarmatski i srednjovekovni (tipičan za 11-13. vek) arheološki materijal. Sledećih 1997-1998. godine nastavljena su opsežnija istraživanja, koja su dala rezultat. Na dubini od 0,60 metara kopanjem sondi, otkriveni su temelji male jednostavne, jednobrodne bogomolje, sa apsidom na istoku. Temelji crkveni su građeni kombinacijom srednjovekovne i rimske opeke, lomljenog kamena i kreča, širine 0,80 metara. Objekat - crkva sa dimenzijama 10,8 h 6 metara, sa apsidom na istoku, orijentacije zapad-istok, mogla je pripadati manastiru. Južno od temelja konstatovani su grobovi, a potom i u unutrašnjosti crkve. Naknadnim kopanjem 1998. godine, otkriveno je čak 69 celih grobova (grobnih mesta) i još mnogo nekompletnih skeleta. Mnogobrojni grobovi su obrazovali pravilne redove, ali nisu nađena nadgrobna obeležja, izuzev na dva mesta - cigle velikog formata. Leševi odraslih i dečji, poneki osakaćeni (bez glave ili ruke) su polagani u grobove, samo sa daskama ispod, u pravcu zapad-istok, sa glavom na zapadu.[15] U stara vremena su groblja bila uobičajena oko bogomolja. Groblje oko temelja crkve, moglo je pripadati manastirskom prnjavoru.
Reference uredi
- ^ Miloš Popović: "Versko-crkveni život Srba u Banatu", Zrenjanin 2001.
- ^ Dobrivoj Nikolić: "Srbi u Banatu", Beograd 1941.
- ^ "Pregled crkvenih spomenika kroz povesnicu srpskog naroda", Beograd 1950.
- ^ Mihailo Maletić: "Vojvodina: znamenitosti i lepote", Novi Sad 1968.
- ^ Zoran Kolundžija: "Vojvodina: Od najstarijih vremena do Velike seobe", Novi Sad 2008.
- ^ Feliks Mileker, navedeno delo
- ^ Dušan Popović: "Banat i stanovništvo Banata u 17. veku", Sremski Karlovci 1931.
- ^ Miloš Popović, navedeno delo
- ^ Feliks Mileker: "istorija varoši Veliki Bečkerek 1333-1918. godine", reprint, Zrenjanin 2011.
- ^ Aleksandar Stanojlović: "Petrovgrad", monografija grada, Petrovgrad 1938.
- ^ Nikola Šlajh: "Monografija grada Velikog Bečkereka", Zrenjanin 2018.
- ^ "Seoske crkve i groblja u Vojvodini", monografija PČESE, Novi Sad 15/2000.
- ^ "Orao, prve orlovatske novine", Orlovat 1/1998.
- ^ "Glasnik muzeja Banata", Pančevo 7/1996.
- ^ "Glasnik Muzeja Banata", Pančevo 9/10. 2000.