Manastir Zlatica
Manastir Zlatica pripada Eparhiji temišvarskoj Srpske pravoslavne crkve kod sela Prnjavor u Rumuniji, na području opštine Sokolovac, na samom početku Đerdapske klisure (ili „Banatska klisura“ kao je mesni Srbi zovu), na 14 kilometara od Bazjaša, u dolini reke Nere, na području Poljadije.[1]
| Manastir Zlatica | |
|---|---|
| Osnovni podaci | |
| Jurisdikcija | SPC |
| Osnivanje | 13. vek |
| Osnivač | Sveti Sava |
| Mesto | Prnjavor |
| Država |  Rumunija |
Prošlost manastira uredi
Ime je taj opštežiteljni manastir dobio po "Zlatnom potoku",[2] koji je (noseći zrnca zlata) proticao blizu manastira. Prvi pisani podaci o manastiru potiču iz 1367. godine. Veruje se da ga je osnovao Sveti Sava 1225. godine.[3] Po manastirskom predanju Sv. Sava je za prvog igumana postavio jeromonaha Joanikija[4], a manastir snadbeo zemlju, šume, livade i vinograde za izdržavanje, i gramatu sa svojim potpisom, u kojoj su bili navedeni svi srpski vladari do tada. Obližnje selo Zlatica dugo je bilo manastirski prnjavor. Tokom svoje istorije manastir je više puta goreo. Tako ga 1552. godine Turci "sažegoše i opleniše". Smerni monasi i bogoljubiv narod našao je snage i načina da ga obnovi. Ali 1716. godine Turci ga povlačeći se, opet spale. Pritom su stare kaluđere posekli, a mlade zarobili i odveli u roblje. Trojica monaha su nekako uspela da se spasu.
Oko 1760-1770. godine Jovan Georgijević bivši episkop vršački, koji se istakao brojnim zadužbinama, podiže i manastir Zlaticu sa crkvom, iz temelja. Stara crkva je bila živopisana, ali je i veoma trošna, sklona padu. U poslednjem turskom ratu 1788. godine manastir je po treći put spaljen i razoren od strane Turaka. Kada je 1738. godine umro vladika vršački Maksim Nestorović, po njegovom testamentu se videlo, da je opredelio manastiru Zlatici 75 f. Revnosnim nastojanjem vladike vršačkog Josifa plemenitog Šakabentei obilnim prilozima Srba - manastir je po treći put "vaskrsao". Međutim Mađari su tokom svoje "revolucije" 1848-1849. godine manastir iz obesti znatno oštetili. Kaluđeri su sa dragocenostima utočište našli u manastiru Bazjašu, gde je uglavnom bio jedan monah da ga pazi. Zato je austrijski car da bi se odužio Srbima za podaničku vernost tokom rata, poklonio 12.000 f. za obnovu banatskog manastira. Srpski patrijarh Josif je od priloga skupljenih po Rusiji, odvojio 5000 f. za manastirsku gradnju. Kod te poslednje obnove, naročitu revnost je pokazao vladika vršački Emilijan Kengelac. Godine 1861. monaške ćelije su već bile izgrađene i pokrivene, a 28. maja te godine su temelji manastirske crkve "udareni" i osvećeni. Čin osvećenja temelja obavio je lično vladika Kengelac sa "činodejstvujušćim" sveštenstvo. Komadant Srpsko-banatske regimente pukovnik Aleksije Kukuljević Sakcinski i njegovi oficiri su bili prisutni. U temelje hrama ugrađene su dve spomenice, napisane na srpskom i slovenskom jezika. To je urađeno, zato da ako bi to potomcima nekad došlo u ruke, da znaju "šta je i kako bilo za života njihovih predaka".[5]
Prema opisu iz 1757. godine u manastiru postoji hram posvećen Sv. srpskim prosvetiteljima Sv. Simeonu i Sv. Savi. Nekad je manastir bio zbog toga metoh manastira Mileševe. Posle odlaska Turaka, naseljeni su Srbi oko manastira, i nikao je prnjavor istog imena. Manastirski prnjavor selo Zlatica je 1717. godine imala 32 kuće.[6] Kada je obrazovana banatska vojna granica, vojne vlasti su 1769. godine selo oduzele manastiru, i od njega načinili graničarsku štaciju. Samo 17 najbliže položenih kuća tog sela Zlatice, ostao je da bude manastirski prnjavor. Manastirska zemlja je oduzeta, i data graničarima Zlatice i Sokolovca da je obrađuju. Manastirska uprava se 1799. godine "pogodila" sa nekim seljanima Rumunima iz manastirskog prnjavora, o obradi manastirske zemlje. Sačinjen je ugovor na 50 godine, po kojem bi ti seljani radili zemlju i davali desetak manastiru, a manastirsko bratstvo da plaća porez. Međutim kada je 1811. godine pravljena gruntovnica u Vojnoj granici, ta zemlja je greškom upisana kao vlasništvo seljana koji su je zakupili. Spoljašnje gledano ništa se nije promenilo, uslovi su poštovani. Po isteku tog ugovora, potpisali su novi, isto na 50 godina, Patrijarh Rajačić i Generalna (vojna) komanda. Po ugovoru iz 1850. godine, svakoj zadruzi prnjavorskoj (18 porodica) dato je na 50 godina, na korišćenje: po 4 lanca sejaće zemlje, lanac kućnog placa, prostor za izlaz, pola lanca vinograda, vrbak manastirski za pašu i još jedno manje parče, pod uslovom da ovi daju manastiru desetak i vrše potrebnu rabotu 30 dana godišnje. Kada su počeli deobe crkvene Srba i Rumuna, rumunski agitatori su podbunili zakupce, da više ne ispunjavaju obaveze, jer se zemlja vodi na njihovo ime a ne na manastir. Tada su se zaoštrili odnosi; 1898. godine odbili se prnjavorci da izvršavaju svoje obaveze. Nisi kosili seno, nisu dali desetak u kukuruzu, a neki su sad drugom zemlju izdali u podzakup. Zbog nepoštovanja govora došla je 15. novembra te godine Komisija da to sprovede u delo, Rumuni su se odupreli. Prnjavorci su inače slabo izvršavali svoje obaveze, pa je manastir bio ugrožen, ali sada se došlo du "duvara". Predstojalo je traženje izmene gruntovnice u korist manastira i raskid ugovora, koji prestaje krajem 1900. godine.[7] Vođene su zatim od 1900. godine sudske parnice zbog toga, da se spase manastirski posed. Upravni odbor srpskih pravoslavnih manastira odredio je manastiru Zlatici kao siromačnom godišnju potporu, od 1200 kruna.
Po sistematizaciji manastira iz 1772. godine, manastiri Bazjaš i Kusić su pripojeni Zlatici. To je urađeno zbog redukcije manastira urađene na zahtev carskih vlasti. Imovno stanje tri manastira je i dalje opadalo.[8] Manastir Bazjaš je nekoliko puta pokušavao da se osamostali (1900, 1935, 1939), ali nije bilo vajde. Kasnije, početkom 20. veka manastir je zbog siromaštva pripojen manastiru Vojlovici, da ga izdržava. Crkva i zgrade su bili oronuli, i uspelo je da se do Prvog svetskog rata opravi hram i zagradni zid.[9]
Za vreme Prvog svetskog rata a i nakon njega, zlatički iguman je preneo vredne pokretnosti u Belu crkvu, a manastir zapusteo. Godine 1919. manastir Zlatica je prešao u Temišvarsku eparhiju, i opstajao je od pomoći manastira Sv. Đurđa i Bezdina. Manastir koji je pet bio prazan 1923-1928. godine, obnovljen je za vreme monaha Nikanora Savića. Država Rumunija mu je vratila zemljišni posed na uživanje. Prvo je osposobljen konak 1928. godina, a zatim crkva 1930. godine. Firma "Društvo rešičkih fabrika i poseda" je 1934. godine besplatno hram ojačala metalnim potpornim steznicima.
Postojala je opasnost da drevni i to manastir Svetoga Save, pređe u rumunske ruke, mešetarenjem karlovačkih mitropolijskih velikodostojnika. Marta 1864. godine u okviru crkvene podele između Srba i Rumuna, na patrijarh srpski Josif i četiri episkopa su na saborskoj sednici u Karlovcima, čak sami ponudili rumunskoj strani: "da im se ustupi manastir Hodoš za dijecezu Aradsku i manastir Zlatica za dijecezu Karansebešku, ali tako da se u manastirima pravo sopstvenosti srpske zadrži i dalje". Poslanik banatski plemić Petar Čarnojević govorio je da se manastiri ne daju nipošto. Kada se glasalo po iznošenju predloga, poslanici su bili patriotski nastrojeni, pa je ishod u vezi sa patrijarhovim predlogom bio: 49 "protiv" i samo 4 glasa "za", zaključeno je: "da se Romanima (Rumunima) nikakav manastir ne izda".[10] Godine 1865. srpski crkveno-narodni sabor je odredio status srpskih manastira. Tako u eparhiji vršačkoj postoji Arhimandrija Mesić i Igumanija Zlatica, sa filijalom Bazijaš. To je značilo da se na čelu opštežićkog manastira Zlatice, nalazi iguman. Manastir se 1898. godine (i kasnije) nalazio u teškoj materijalnoj situaciji, jer je još trajao nepovoljan ugovor o izdatoj zemlji, potpisan sa prnjavorcima 1850. godine. Krajem 1900. godine "Zaklada patrijarha Rajačića" opredeljena za manastir Zlaticu, iznosila je 2621 kruna 28 potura. Po podacima crkvenim iz 1902. godine imovina svih manastira koji nisu još bili podeljeni između Srba i Rumuna. Tako je za manastir Zlaticu predočeno stanje imetka. Nalazi se u Krašo-severinskoj županiji, na teritoriji pravoslavne srpske i karansebeške pravoslavne rumunske eparhije. Imanje mu je 291 jutro 852 kv hv zemlje, sa čistim prihodom 2116 kruna 14 potura. Vrednost zemlje je 42322 kruna 80 potura, zdanja - 37100 kruna, vrednosnih papira - 6800 kruna, opreme - 1008 kruna, ostalih pokretnosti - 2192 krune, a vrednost celog imanja - 89422 krune 80 potura.[11] Manastir je 1905. godine bio privremeno adfiliran manastiru Vojlovici. Tada je jedini bivatelj jeromonah Sava Vlaović namesnik. Iz mitropolijskih fondova dobio je manastir Zlatica za troškove na angažovane svetovnjake, 4000 kruna pomoći. Manastirsko bratstvo je te godine plaćalo porez jerarhiji svojoj 100 kruna.
Većina crkvenih knjiga u ovom manastiru datiraju iz 18. i 19. veka. Jedno od dva zvona u tornju zvonika potiče od opustelog Manastira Kusić.[1]
Manastirsko bratstvo su 1771. godine činili samo: Mihajlo Mikulović i Andrija Stojanović.[6] Dva monaha iz manastira Sv. Đurđa na Brzavi, postala su oko 1850. godine nastojatelji manastira Zlatice.
Bratstvo manastira uredi
Jeromonah Genadije Marković, 1774. godine, bivši namesnik manastira Šemljuga, prešao 17. februara te godine u manastir Zlaticu
Namesnik zlatički bio je 1809. godine Arsenije Georgijević.
Iguman Isaija Grujić; prenumerant u Vršcu i Beloj Crkvi (1824-1830)[12]
Namesnik iguman Nikifor Mančulov (Mangulov?) 1837. godine. Bio je prenumerat knjige; U manastiru su 1846. godine pored igumana Nikifora Mančulova, bratstvo činili: vikar Samuilo Adamović, jeromonasi - Platon Rajačić, Augustin Negrej (Rumun) i Joanikije Ispirović.
Arhimandrit Andreja ot Šakabent 1842. godine. Postavljen je tada za administratora vršačke eparhije
Iguman Pantenije Jovanović 1860. godine. Bio je prenumerant knjige
Iguman Josif Cvetković zlatičko-bazjaško 1861. postao je to, dan pre osvećenja temelja manastirske crkve
Iguman Josif Jorgović 1898. godine. Umro tada kao nastojatelj manastira Zlatice i Bazjaša. Nakon činovničke karijere postavši udovac zamonašio se. Bio je prethodno iguman manastira Vojlovice. Obavljao je javne funkcije i bio član - poslanik na crkveno-narodnom saboru, član uprave vršačke eparhije, član Matice srpske, član patronata monaške škole, član torontalskog županijskog odbora.
Namesnik Sava Vlaović 1906. godine, dobio je tada pravo da nosi kamilavku od kadife
jeromonah Nikanor Savić 1928. preuzeo upravu nad manastirom, koji je dotad bio bez bratstva (1923-1928)
Pančevac Dimitrije Čobić učitelj i direktor srpskih narodnih škola banatske vojne krajine, objavio je 1862. godine knjigu "Zrak duhovni ili Hram Božji". On je to delo posvetio obnovi postradalog manastira tokom mađarske bune 1848-1849. godine. Knjiga se prodavala po 1 f. po egzemplaru, a kako je našao 1152 pretplatnika za nju, bio je čist prihod - vredan poklon manastiru.[13]
Današnje stanje uredi
Od Drugog svetskog rata manastir je opet u životnim problemima. Posleratno bratstvo od dva mohaha, moralo je da vodi brigu o tri manastira - Zlatici, Bazjašu i Kusiću. Pošto je bio u graničnoj zoni, gotovo da nije ni bio pristupačan. Istovremeno su zdanje oštećivali okolni seljaci, pastiri, graničari. Zemljišni posed je spao na pet lanaca zemlje i lanac vinograda. Na kraju, 1949. godine monasi su prisilno iseljeni, a tu se stacionirala rumunska graničarska vojska, koja je blokirala granicu. Danas je manastirska crkva dovedena u red, ali nema ni ikonostas, niti je živopisana. Zauzimanjem vladike budimskog i administratora temišvarskog Lukijana, od 1996. godine, opet je opravljan manastir. Obnovljeni su crkva i veliki konaci, i ponovo je zavedeno privremeno bogosluženje. Manastirski prnjavor je dobio da slavi praznik Vidovdan, kao hramovnu slavu. U porti se nalazi staro groblje i temelji starog hrama, a levo od oltara teče obnovljen stari manastirski izvor. Poslednjih godina vlada Republike Rumunije mnogo je uložila u obnovu srpskih manastira u rumunskom Banatu.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b Rastko: Srpske pravoslavne crkve u Rumuniji - Manastir Zlatica, Stevan Bugarski, Pristupljeno 12. 2. 2013.
- ^ Vikentije Ljuština: "Kratkaja povjest o obščežiteljnom monastire Zlatica", Budim 1798.
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ prota Miloš Popović: "Versko-crkveni život Srba u Banatu", Zrenjanin 2001.
- ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 4. juna 1861. godine
- ^ a b "Zastava", Novi Sad 1908. godine
- ^ "Zastava", Novi Sad 1899. godine
- ^ Ekonomija Bazjaškog manastira. rastko.rs
- ^ Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kulturni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 24. februar 1902. godine
- ^ "Srpski sion", Karlovci 31. maja 1905. godine
- ^ Vasilij Čokrljan: "Hudožestvo", Budim 1830. godine
- ^ "Danica", Novi Sad 1861. godine
