Marjan (Split)

Marjan je brdo, poluostrvo i park šuma smešten na zapadnom delu splitskog poluostrva, a i sam čini jedno manji poluostrvo. Istočno u podnožju brda Marjan, nalazi se grad Split. Samo brdo je visoko 178 metara, a najviši vrh mu se zove Telegrin. Ime Telegrin je dobio po tome što je na njemu u Napoleonovo doba bila stara telegrafska stanica. Marjan je nedeljiv od Splita i splitskog poluoostrva a pruža se od Marmontove ulice prema zapadu. Dužina mu je oko 3,5 km², a najveća širina 1,5 km². Severna mu je strana građena od krečnjaka, a južna od fliša u kojem je nastalo plodno tlo. S južne strane na Marjanu je poluostrvo Sustipan, koji zatvara zajedno s Marjanom gradsku luku. Sam Marjan je smešten tako da čini prirodni valobran Kaštelanskom zalivu. Površina Marjana je oko 340 ha, od čega je polovina pokrivena borovom šumom.

Marjan i grad Split

Drveće na Telegrinu

Marjan je 1964. godine proglašen park-šumom i time zaštićen Zakonom o zaštiti prirode Republike Hrvatske.

Ime

Ime Marjana se prvi put pominje u prvoj polovini osmog veka Marianum, a tokom vremena ime se menjalo, tako da se pominje i kao : Marulianus, Mergnanus, Murnanus, Marnanus, Murnano, Marnano, Mergnano, Mernjan, Marglian, Mirgnan, Megnan.

Još je jedno ime zabeleženo, koje nema nikakve veze s gornjim imenima. To je Mons Kyrie eleison, a ono je došlo od crkvenih procesija i blagoslova polja, koja su se obavljala na njemu.

Današnji naziv je nastao u 19. veku izmenom starijeg oblika Merjan koji je danas još očuvan kod starijih Splićana, a potiče od još starijeg Mrjan. Njemu je odgovarao oblik Mrljan, korišten kod Kačića, a i u bližem zaleđu.

Istorija

Čempres raste iz stene kod Sv. Jere

Područje Marjana je povezano sa Splitom i nikako se ne može odvojeno posmatrati. Prvi i najstariji tragovi ljudskog života nađeni su na brežuljku Bambina glavica, na južnoj padini brda i datiraju još u praistorije. Rimljani su ostavili znatne tragove o Marjanu, kao što su imena Marulianus, Marnanus i Mons Kyrielson. Rimska prisutnost na Marjanu datira i pre gradnje Dioklecijanove palate, kada je na rtu Marjana bio hram Dijana, boginje lova. U to doba postojao je i put od naselja Spalatum do hrama, što svedoči o značaju Marjana. Marjan je u tada bio šumovit, a pretpostavlja se da je bio obrastao belogoricom, tačnije hrastovom šumom.

Zapisi iz srednjeg veka takođe spominju Marjan, naročito u statutu grada Splita gde se zabranjuje seča drva na Marjanu.

Od starog veka na njemu su se nalazila brojna pustinjačka boravišta na mestu kojih su kasnije izgrađene crkvice - najpoznatija je Sv. Jere. Nekad kamena golet koja je služila kao pašnjak, krajem 19. i početkom 20. veka je pošumljen, mahom borovom šumom.

Crkve na Marjanu

Crkvica Sv. Nikole na Marjanu

Ploča pored Sv. Nikole na Marjanu

Na području Marjana postoji znatan broj crkvica, a neke su vrlo stare i vredni su arheološki spomenici. Na južnoj strani Marjana nalazi se crkva Gospe od Sedam žalosti, koja je izgrađena u 15. veku. Na punti Marjana, kako se lokalno naziva krajnji rt, druga je crkvica, Sv. Jurja, datirana u 9. vek. Nešto zapadnije i više, pod okomitim liticama smeštena je crkvica Sv. Jere, građena u drugoj polovini 15. veka, a u njoj se nalazi reljef Sv. Jeronima kojeg je napravio kipar Andrija Aleši. U blizini crkvice nalazi se Pustinjačka špilja u kojoj je navodno živio i Sv. Jeronim. Takođe na južnoj strani, samo dalje prema istoku nalazi se crkvica Betlem, građena u 14. veku, a kasnije pregrađivana. Vrlo je lepa i crkvica sv. Nikole, smeštena na Vidilici.

I na severnoj strani Marjana postoji crkva Gospe od Spinuta, za koju se smatra da je izgrađena u ranohrišćanskom dobu, ali danas ima sve karakteristike kasnije pregradnje koja se dogodila u doba romanike.

Postoje pisani dokazi i o drugim crkvicama, ali su one tokom vremena porušene, pa su se izgubili materijalni tragovi njihovog postojanja.

Ustanove na Marjanu

Na samom Marjanu, danas radi nekoliko važnih ustanova, od kojih su neke poznate širom sveta. Na punti Marjana deluje Institut za okeanografiju i ribarstvo osnova davne 1930. godine, a na samom brdu Prirodnjakči muzej, u sklopu kojeg radi i zoološki vrt, osnovan 1924. godine i Meteorološka opservatorija osnovana 1926. godine. Najmlađi od svih jest MEDILS, Mediteranski institut za istraživanje života, koji deluje s južne strane Marjana, u vili Dalmacija, tzv. Titovoj vili.

Marjan danas

Marjan je danas park-šuma, a pošumljavanje Marjana je počelo 1852. godine na Jevrejskom groblju. Dve godine kasnije započinje organizovano pošumljivanje od strane opštine. Najzaslužniji za to i začetnik celog pošumljavanja je bio profesor Juraj Kolombatović. Danas je Marjan omiljeno izletište i šetalište stanovnika Splita, a tokom leta i kupalište.

Šetnja Marjanom

Šetnja Marjanom ili trčanje po Marjanu je jedna od omiljenih zabava stanovnika Splita. Šetnja obično započinje na Marjanskim vratima ukoliko se šeta ravnim predelom ili na prvom vidikovcu odakle se može popeti prema zoološkom vrtu ili prema Telegrinu.

Ostalo

Njemu je posvećena i pesma „Marjane, Marjane“.

Od zanimljivijih objekata, na njemu se nalaze i splitski Prirodnjački muzej i zoološki vrt i botanički vrt.

Podno Marjana su i plaže i uvale, omiljena kupališta brojnim Splićanima: Ježinac ("kod aša kupâ"), Zvončac, „na Obojenu“, „Kašjuni“, „na puntu od Marjana“, Bene...