Medicinski otpad
Medicinski otpad vrsta je otpada koji nastaje u toku pružanja zdravstvenih usluga: prevencije, dijagnostike, lečenja i istraživanja u oblasti humane i veterinarske medicine. On nastaje u zdravstvenim ustanovama i drugim oblicima zdravstvene službe, odnosno ustanove u kojima se obavlja zdravstvena zaštita u skladu sa zakonom, kao i sa njima povezanim medicinskim, obrazovnim i naučnoistraživačkim delatnostima,[1] a u širem smislu i u kućnim uslovima. Prema tome proizvođač medicinskog otpada jeste svako pravno lice ili preduzetnik koji se bavi delatnošću zaštite zdravlja ljudi i ostalim aktivnostima u kojima nastaje medicinski otpad.
Bez obzira na njegov sastav, osobine i poreklo, opasni medicinski otpad čini 75% – 90% komunalnog otpad, a 10% – 25% je medicinski otpad.
Neadekvatan tretman medicinskog otpada može ugroziti zdravlje ljudi i dovesti do širenja zaraznih bolesti ali i kontaminacije okoloni radioaktivnim materijama.
Istorija uredi
Zabrinutost za potencijalne zdravstvene opasnosti od medicinskog otpada porasla je 1980-ih nakon što se medicinski otpad akumulirao na nekoliko plaža istočne obale Sjedinjenih Američkih Država. Ovo je podstaklo Kongres da donese 1988. godine dvogodišnji savezni program (Medical Waste Tracking Act (MWTA)) u kojem je Agencija za zaštitu životne sredine Sjedinjenih Država (engl. United States Environmental Protection Agency, morala da objavi propise o upravljanju medicinskim otpadom. Agencija je program objavila 24. marta 1989. godine koji je trebalo da traje do 21. juna 1991. godine : Propisi za ovaj dvogodišnji program stupili su na snagu 24. juna 1989. godine u četiri države - Njujorku, Nju Džersiju, Konektikatu i Roud Ajlendu i Portoriku.[2]
Na osnovu informacija prikupljenih tokom ovog perioda Agencija za zaštitu životne sredine Sjedinjenih Država je zaključila da je potencijal medicinskog otpada da izazove bolesti najveći u trenutku stvaranja i da se prirodno smanjuje nakon ppravilnog postupanja sa njim na toj tački i da bi rizik za opštu javnost od bolesti uzrokovanih izlaganjem medicinskom otpadu verovatno biti mnogo manji od rizika za zdravstvene radnike.[2]
Nakon što je dvogodišnji savezni program istekao 1991. godine, skooro sve države su uglavnom preuzele ulogu regulisanja medicinskog otpada prema smernicama razvijenim iz diskustva stečenog tokom navedenog dvogodišnjeg programa.[2]
Uticaj na ljude uredi
Nepropisno odlaganje medicinskog otpada predstavlja opasnost za životnu sredinu, jer je veliki deo medicinskog otpada klasifikovan kao zarazan ili biološki opasan jer potencijalno može dovesti do širenja zaraznih bolesti. Najčešća opasnost za ljude je infekcija koja pogađa i druge žive organizme u okruženju zdravstvenih ustanova, dok svakodnevno izlaganje otpadu (deponije) dovodi do nagomilavanja štetnih materija ili mikroba u telu osobe.
Izveštaj Agencije Sjedinjenih Država za toksične supstance i registar bolesti iz 1990. zaključio je da nije verovatno da će šira javnost biti negativno pogođena biomedicinskim otpadom koji se stvara u tradicionalnom zdravstvenom okruženju. Međutim, otkrili su da biomedicinski otpad iz tih okruženja može predstavljati rizik od zaražavanja nakon izlaganja tokom radnog kontakta sa medicinskim otpadom lekara, medicinskih sesare i radnika angažovanih na na mnogim dužnostima u vešerajima ili u objektima za uklaljanje otpada.
Postoje i mogućnosti da šira javnost dođe u kontakt sa medicinskim otpadom, kao što su igle koje se nezakonito koriste van zdravstvenih ustanova, ili biomedicinski otpad koji nastaje putem kućne zdravstvene nege.[3]
Vrste uredi
U medicinski otpad spadaju:
- opšti otpad,
- infektivni otpad,
- farmaceutski otpad,
- hemijski otpad.
Opšti otpad uredi
U opšti medicinski otpad spada:
- Komunalni otpad (npr. hleb, novine, ambalaža, otpaci voća i povrća, cveće i sl.)
- Otpadne boce pod pritiskom iz objekata u kojima se obavlja zdravstvena zaštita, a koji je preostao od sprovedenih postupaka lečenja i zdravstvene nege, jesu medicinski otpad od pune ili prazne boce koji sadrže inertne gasove pod pritiskom pomešane sa antibioticima, dezinficijensima, insekticidima koji se primenjuju kao aerosoli, a koje pri izlaganju visokim temperaturama mogu da eksplodiraju.
Infektivni otpad uredi
Pod infektivnim otpadom smatra se otpad iz zdravstvene zaštite koji, zbog patogenosti i broja mikroorganizama, predstavlja rizik po zdravlje ljudi, kao što su: kulture i materijal iz laboratorija koji sadrže infektivne agense; oprema, materijal i pribor koji je bio u kontaktu sa krvlju, derivatima krvi, ostalim telesnim tečnostima, izlučevinama od klinički potvrđenih inficiranih pacijenata, uključujući hirurške zahvate i obdukcije; otpad iz odeljenja za patologiju i izolaciju infektivnih pacijenata; otpad od dijalize, infuzije i sličnih zahvata, uključujući sav pribor i materijal za jednokratnu upotrebu; zarazni otpad koji je bio u dodiru sa inficiranim pacijentima, kao i infektivan otpad iz medicinskih laboratorija;
koji sadrži infektivnu dozu virulentnih, patogenih mikroorganizama koji, pri kontaktu sa nekom osobom mogu dovesti do infektivnih oboljenja. Infektivni otpad čini oko 2/3 ukupnog medicinskog otpada.
Agencija za zaštitu životne sredine SAD za infektivni otpad smatra:[1]
- Pribor i hranjive podloge za kultivaciju mikroorganizama,
- Krv, derivati krvi i produkti krvi,
- Otpad iz hirurških i obdukcionih sala,
- Ljudska tkiva i organi
- Otpad koji nastaje pri hemodijalizi i transfuziji krvi (kese, sistemi)
- Otpad u toku proizvodnje vakcine i seruma,
- Igle, špricevi, pipete, epruvete i laboratorijsko staklo,
- Tkiva, organi i laboratorijske životinje korišćeni za eksperimente,sa patogenim mikroorganizmima(inokulacija na zamorčićima).
- Oprema, materijal i pribor koji je bio u kontaktu sa krvlju, derivatima krvi,
- Ostaci telesnih tečnostima, izlučevinama od klinički potvrđenih inficiranih pacijenata,
- Opad iz odeljenja za patologiju i izolaciju infektivnih pacijenata
- Otpad od dijalize, infuzije i sličnih zahvata, uključujući sav pribor i materijal za jednokratnu upotrebu
- Zarazni otpad koji je bio u dodiru sa inficiranim pacijentima,
- Otpad iz medicinskih laboratorija;
Farmaceutski otpad uredi
U farmaceutski otpad spadaju lekovi i sredstva za anesteziju i druga medicinska sredstva.
Hemijski otpad uredi
U hemijski otpad spadaju razna hemijska sredstva koja se koriste u zdravstvenim ustanova za dezinfekciju, dezinskekciju, deratizaciju, održavanje opreme uređaja i objekata, Ona nastaje kada deo raznih hemijskih sredstva preostane od sprovedenih postupaka lečenja i zdravstvene nege, a ne kao rezultat bilo kakvog postupka u proizvodnji lekova. On ima opasne karakteristike, a naročito toksičnost, korozivnost, zapaljivost, eksplozivnost i dr.[1]
U hemijski otpad spada i otpad sa visokim sadržajem teških metala iz objekata u kojima se obavlja zdravstvena zaštita, a koji je preostao od sprovedenih postupaka lečenja i zdravstvene nege. Kako je ovo medicinski otpad sa visoko toksičnim svojstvima on zahteva poseban tretman (na primer ostaci amalgama iz stomatoloških ordinacija, razbijeni termometri i manometri koji sadrže živu, odbačene baterije sa teškim metalima i dr.).
Odgovorna lica za rukovanje otpadom uredi
.jpg)
Po hijerarhiji glavna sestra ima najveće odgovornosti u upravljanju medicinskih infektivnim otpadom. Ona je odgovorna za:
- Obuku svih sestara, tehničara i pomoćnog osoblja,
- Da kontroliše i ažurira transport otpada,
- Da kontroliše sprovođenje kod svih zaposlenih u toj jedinici primene postupaka u upravljanju otpadom
- Da svi zaposleni (zdravstveno, tehničko, administrativno i pomoćno osoblje budu svesni neophodnosti primene usvojenih postupaka u upravljanju otpadom.
Pravila za sakupljanjemedicinskog otpada uredi
1. do +8 °C najduže sedam dana;
2. od +8 °C do +15 °C najduže pet dana;
3. iznad +15 °C najduže 3 dana.
- Način sakupljanja
Infektivni otpad u medicinskim ustanovama se sakuplja na mestu nastanka u specijalno za tu namenu označenim posudama obloženim plastičnim kesama ili plastičnim kesam koja se popstavljaju u:
- Ordinacijama,
- Operacionim salama,
- Previjalištima,
- Laboratorijema,
- Sobama za intezoivnu i poluintenzivnu negu
- Bolesničkim sobama
- Sanitarnim čvorovima,
- Salama za obedovanje bolesnika.
Kese se pune do 2/3 zapremine, zatim propisno zatvoriti (plastičnom sigurnosnom trakom) .
- Označavanje kesa sa otpadom
Kese sa medicinskim otpadom se označavaju zalepljenim nalepnice sa podacima i to:
- Datum nastanka otpada,
- Mesto nastanka otpada (odeljenje, ambulanta, sala ....),
- Količina otpada,
- Vrsta otpada.
- Transport otpada
Kese sa sakupljenim infektivnim otpadom treba transportovati sa odeljenja obavezno jednom dnevno, po mogućstvu jednom u smeni,
Sa odeljenja se kese transportuju u plastičnim kontejnerima i specijalnim kolicima (obeleženim kao i kese) do centralnog privremenog odlagališta,U koliko dođe do oštećenja kese ona se stavlja u drugu istu takvu kesu,
Razvrstavanje otpada uredi
Razvrstani medicinski otpad pakuje se u skladu sa propisom kojim se uređuje način skladištenja, pakovanja i obeležavanja opasnog otpad, na sledeći način:[4]
- komunalni (kućni) otpad – u kese crne boje;
- oštri predmeti – u kontejnere žute boje;
- patoanatomski otpad – u kese braon boje;
- infektivni otpad – u kese ili kontejnere žute boje;
- otpad zagađen krvlju i telesnim tečnostima – u duple kese ili kontejnere žute boje.
Označavanje ambalaže sa otpadom uredi
Ambalaža za sakupljanje medicinskog otpada moraju biti jasno razvrstana prema boji veličini i obliku:
- Narandžasta sa biohazardnim znakom - za infektivni otpad,
- Crvena sa krstom – za patoanatomski otpad,
- Žuta - za hemijski otpad,
- Zelena - za farmaceutski otpad,
- Crna - za komunalni otpad.
Plan upravljanja medicinskim otpadom u zdravtvenim ustanovama uredi
Plan o medicinskom otpadu mora biti usklađen sa nacionalnim propisima i međunarodno usvojenom praksom. Tim koji je odgovoran za sprovođenje plana čini.
- Direktor ustanove,
- Koordinator,
- Lekari odeljenja,
- Glavna sestra zdravstvene ustanove(bolničkih jedinica )
- Farmaceut,
- Šef tehničke službe,
- Svo osoblje u zdravstvenoj ustanovi.
Fizičko-hemijski postupci tretmana medicinskog otpada uredi
Postupci tretmana infektivnog otpada su: sterilizacije parom pod pritiskom, sterilizacije i dezinfekcije parom sa dezinfekcionim sredstvom, suve sterilizacije i ostali postupci tretmana infektivnog medicinskog otpada, čiji rezultat je bezbedan nivo sterilnosti u skladu sa posebnim propisom.[1] Opasan medicinski otpad, za čiji tretman na ekološki prihvatljiv i efikasan način nema tehničkih mogućnosti i postrojenja u nekoj zemlji, izvozi se radi tretmana, u skladu sa propisima kojima se uređuje upravljanje otpadom i prekogranično kretanje otpada.[5]
Termički tretman medicinskog otpada postupkom insineracije i ko-insineracije uredi
Termički tretman medicinskog otpada insineracijom ili ko-insineracijom obavlja se u postrojenjima predviđenim za tu namenu, pod uslovima propisanim dozvolom, u skladu sa zakonom kojim se uređuje upravljanje otpadom, propisom kojim se uređuju granične vrednosti emisija zagađujućih materija u vazduh, vodu i zemljište, posebnim propisom kojim se uređuje termički tretman otpada i propisom koji se uređuje integrisano sprečavanje i kontrola zagađivanja životne sredine.
U termički tretman medicinskog otpada, koji se vrši se u skladu sa najbolje dostupnim tehnikama za tretman medicinskog otpada su:
- katalitička depolimerizacija,
- piroliza,
- gasifikacija,
- sagorevanje u plazmi i dr.
Spanjivanje (insineracija ili ko-insineracija) medicinskog otpada obavlja se pod propisanim uslovima, da bi se obezbedio najveći mogući stepen uništenja organskih zagađujućih materija, uključujući i dioksine, u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje termički tretman otpada i propisom koji se uređuje integrisano sprečavanje i kontrola zagađivanja životne sredine.
Sa otpadom, nastalim posle postupka spaljivanja (insineracije ili ko-insineracije), kao i otpadom nastalim posle postupka katalitičke depolimerizacije, pirolize, gasifikacije, sagorevanja u plazmi i dr. postupa se u skladu sa propisom kojim se uređuje kategorija, ispitivanje i klasifikacija otpada, propisom kojim se uređuje odlaganje otpada na deponije i zakonom kojim se uređuje upravljanje otpadom.
Termički tretman medicinskog otpada postupkom dezinfekcije/sterilizacije uredi
Operater koji vrši tretman infektivnog otpada postupkom dezinfekcije/sterilizacije, ima obavezu da izvrši ispitivanje otpada posle tretmana, u skladu sa pravilima struke, u skladu sa propisom kojim se uređuje kategorija, ispitivanje i klasifikacija otpada, kako bi se utvrdilo da je tretmanom otpad postao neopasan.
Kontrola efikasnost tretmana infektivnog otpada vrši se prilikom svakog tretmana fizičko-hemijskim indikatorima ili m mikrobiološkom kontrolom efikasnosti tretmana test-organizmima, u skladu sa specifikacijom uređaja za tretman.
Sa otpadom nastalim u postupku dezinfekcije/sterilizacije, postupa se u skladu sa u skladu sa propisima kojima se uređuje odlaganje otpada na deponije i zakonom kojim se uređuje upravljanje otpadom.
Tretman infektivnog otpada i oštrih predmeta uredi
Tretman infektivnog otpada i oštrih predmeta vrši se postupcima insineracije, ko-inseneracije i drugim postupcima termičkog tretmana u postrojenjima namenjenim za termički tretman otpada, u skladu sa najboljim dostupnim tehnikama, kao što su katalitička depolimerizacija, piroliza, gasifikacija, sagorevanje u plazmi i dr.
Tretman infektivnog otpada i oštrih predmeta vrši se i metodama dezinfekcije/sterilizacije u autoklavima, odnosno sterilizatorima, mlevenjem odnosno drobljenjem u drobilicama i ostalim priznatim metodama kojima se postiže uklanjanje opasnih svojstava, smanjenje zapremine i neprepoznatljivost otpada.
Prostor u kome se vrši dezinfekcija/sterilizacija otpada mora da ispunjava uslove utvrđene propisom kojim se uređuju opšti sanitarni uslovi.
Sa otpadom nastalim posle tretmana infektivnog otpada i oštrih predmeta, koji je tretmanom postao neopasan i neprepoznatljiv, postupa sa u skladu sa propisom kojim se uređuje kategorija, ispitivanje i klasifikacija otpad, propisom kojim se uređuje odlaganje otpada na deponije i zakonom kojim se uređuje upravljanje otpadom.
Tretman otpada zagađenog krvlju i telesnim tečnostima uredi
Otpad zagađen krvlju i telesnim tečnostima tretira se spaljivanjem (inseneracijom) u postrojenjima namenjenim za termički tretman komunalnog otpada ili u drugim postrojenjima za termički tretman otpada u skladu sa dozvolom izdatom od strane nadležnog organa.
Tretman patoanatomskog otpada uredi
Tretman patoanatomskog otpada vrši se u postrojenjima namenjenim za termički tretman patoanatomskog otpada, odnosno kremiranjem ili zakopavanjem na grobljima, na posebnom za to određenom prostoru/parceli, u skladu sa posebnim propisom kojim se uređuje oblast sahranjivanja i grobalja.[6]
Kese sa krvlju, krvnim derivatima i telesnim tečnostima, tretiraju se postupkom inseneracije i ko-inseneracije, i/ili dezinfekcije/sterilizacije, u skladu sa odredbama ovog pravilnika.
Krv i krvni derivati koji su tokom dijagnostičkih ispitivanja pomešani sa hemikalijama, klasifikuju se kao hemijski otpad i sa istim se postupa kao sa hemijskim otpadom.
Tretman hemijskog otpada iz objekata u kojima se obavlja zdravstvena zaštita uredi
Hemijski otpad iz objekata u kojima se obavlja zdravstvena zaštita, a koji je preostao od sprovedenih postupaka lečenja i zdravstvene nege, tretira se fizičko-hemijskim postupcima ili insineracijom u postrojenjima koja imaju dozvolu za tretman opasnog otpada u skladu sa zakonom kojim se uređuje upravljanje otpadom i posebnim propisima.
Tretman otpada sa visokim sadržajem teških metala i otpadnih boca pod pritiskom uredi
Otpad sa visokim sadržajem teških metala, kao i otpadne boce pod pritiskom iz objekata u kojima se obavlja zdravstvena zaštita, a koji je preostao od sprovedenih postupaka lečenja i zdravstvene nege, ne mogu da se tretiraju insineracijom.
Otpad sa visokim sadržajem teških metala tretira se fizičko-hemijskim postupcima u postrojenjima koja imaju dozvolu za tretman u skladu sa zakonom kojim se uređuje upravljanje otpadom.
Otpadne boce pod pritiskom iz objekata u kojima se obavlja zdravstvena zaštita, a koji je preostao od sprovedenih postupaka lečenja i zdravstvene nege, moraju da se deaktiviraju pre tretmana, u skladu sa posebnim propisima.
Izvori uredi
- ^ a b v g „Pravilnik o upravljanju medicinskim otpadom: 48/2019-96”. www.pravno-informacioni-sistem.rs. Pristupljeno 2023-05-13.
- ^ a b v US EPA, OLEM (2016-02-17). „Medical Waste”. www.epa.gov (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-05-13.
- ^ Lichtveld, M. Y.; Rodenbeck, S. E.; Lybarger, J. A. (1992). "The findings of the Agency for Toxic Substances and Disease Registry Medical Waste Tracking Act report". Environmental Health Perspectives. 98: 243–250
- ^ „Different Types of Medical Waste”. INCINER8 (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-05-13.
- ^ S. Black and J. Netherton, Disinfection, Sterilization, And Preservation. Second Edition, 1977, p. 729.
- ^ US EPA, OAR (2016-01-04). „Hospital, Medical, and Infectious Waste Incinerators (HMIWI): New Source Performance Standards (NSPS), Emission Guidelines, and Federal Plan Requirements Regulations”. www.epa.gov (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-05-13.
Literatura uredi
- A. Jenkins, Evaluation Test On A Hospital Refuse Incinerator At Cedars Sinai Medical Center, Los Angeles, California, California Air Resources Board, April 1987.
- A. Jenkins, et al., Evaluation Retest On A Hospital Refuse Incinerator At Sutter General Hospital, Sacramento, California, California Air Resources Board, April 1988. 16. Test Report For Swedish American Ho
Spoljašnje veze uredi
 | Molimo Vas, obratite pažnju na važno upozorenje u vezi sa temama iz oblasti medicine (zdravlja). |
