Википедија

Midhat-paša

Hafis Ahmed Šefik Midhat-paša (osmanski turski: احمد شفیق مدحت پاشا; turski: Ahmet Şefik Mithat Paşa) (Carigrad, 18. oktobar 1822 – Taif, 26. april 1883) koji je dva puta osmanski veliki vezir, poznat je po svojim poštenim sposobnostima, svojim administrativnim reformama i iniciranju prvog ustava Osmanskog carstva (1876). Kako Midhat-pašin ustav nije izazvao simpatije zapadnih zemalja, izostala je njihova podrška u obračunu Porte i Petrograda, što je stvorilo raskol između Midhat-paše i sultana Abdulhamida II, koji ga je 5. februara 1877. godine poslao u egzil, bojeći se da ne doživi sudbinu sultana Abdulaziza. Nakon optužnica o učešću u ubistvu sultana Abdulaziza, pooslednje tri godine svog života Midhat-paša je proveo u zatvoru u Taifu, blizu Meke, u Arabiji, gde je i umro 1883. godine, verovatno od nasilne smrti.

Midhat-paša Hafis Ahmed Šefik
Datum rođenja18. oktobar 1822
Mesto rođenjaCarigrad, Osmansko carstvo
Datum smrti26. april 1883
Mesto smrtiTaif, Osmansko carstvo

Nakon čitavog veka od njegove smrti u Turskoj su se promenili pogledi na Midhat-pašu, kao političku i istorijsku ličnost. Posthumno je rehabilitovan krivice za regnicid, a njegovi zemni ostaci preneti su u Tursku i sahranjeni u memorijalnom parku Spomenik Slobode (Abide-i Hürriyet) u Istambulu.

Život i karijera uredi

Rođen je u Carigradu 1822. u porodici kadije Ali Hadži-efendije, poreklom Pomaka ili Jevreja iz Ruščuka, u Bugarskoj.[1] Pod uticajem oca, koji je imao je veliku ulogu u formiranju njegove ličnosti, još kao desetogodišnjak Ahmed Šefik je naučio Kuran napamet, te mu je pridodato ime Hafis. Spremajući ga za činovnički poziv, otac kadija učio je svog sina da u mimohodu otklanja sve nedostatke osmanskog administrativnog sistema sa kojima će se u praksi susretati. Zahvaljujući ocu, već sa dvadesetak godina Ahmed Šefik postao je vrstan poznavalac osmanskog državnog aparata.

Prvo činovničko iskustvo Ahmed Šefik stekao je 1834. godine, kada je njegova porodica prešla u prestonicu Osmanskog carstca, nakon što je primljen za pripravnika u sadrazamovom kabinetu, u kome je ubrzo stekao ime Midhat [a] (pod kojim će postati poznatiji u istoriji).

Sa porodicom je od 1835. do 1836. godine živeo u Lofču, gde mu je otac dobio službu kadijskog pomoćnika. Naredne godine porodica se vratila u Carigrad, u kome je 1840. godine Ahmed Midhat ponovo dobio službu u sadrazamovom kabinetu, tokom koje je učio persijski i arapski jezik.

Karijeru provincijskog činovnika počeo je službom kod Sami Bekir-paše prvo u Damasku, a zatim u Konji i Kastamonuu (1842–1844). Nakon toga ponovo se vratio u prestonicu i tada je započeo karijeru u visokoj državnoj administraciji. Od 1851. godine već je držao položaj prvog sekretara Vrhovnog veća za pravna pitanja.[2]

Služba na visokom položaju dovela ga je u situaciju da se nosi sa ozbiljnim unutrašnjim problemima carstva, od kojih su najznačajniji bili:[3]

  • Da kao sekretara Vrhovnog veća za pravna pitanja reši probleme na Levantu, gde su se pojavile sumnje u proneveru novca sa carine (1852).
  • Da u Siriji u kojoj je u to razdioblju izbila pobuna Druza, otkrije krivca mušira Arabijskog korpusa, Kibrizli Mehmed Eminpaša, koji će od tada pa nadalje, tokom svakog mandata koji je imao na mestu sadrazama, Kibrizli Mehmed Emin-paša bio je ljuti neprijatelj Ahmeda Midhata.[b]
  • Da po završetku Krimskog rata izvrši pacifikaciju bugarskog stanovništva u sandžacima Silistra i Vidin. Zadatak je uspešno izvršio, nakon što je otkrio da su razlozi bili manjkavost administracije i nesavestan rad predstavnika lokalne uprave.

Tokom rešavanja napred navedenih i drugih zadataka Ahmed / Midhat, je vidno premoren, 1858. godine zatražio i dobio je dopust sadrazama Ali-paše da ode na šestomesečno putovanje u zemlje zapadne i centralne Evrope, u kojima je za vreme njegovog boravka u evropskim metropolama (Pariz, Beč, Brisel i London) uveliko vladala industrijska revolucija i utopističke ideologije. Prema navodima iz doktoreske disertacije istoričara Milana H. Ranđelović, togom boravka u u zemlje zapadne i centralne Evrope ...

...pragmatični i sposobni Ahmed Midhat za svega šest meseci uspeo je da shvati i sagleda bolje nego ijedan osmanski državnik tog doba blagodeti progresivnog razvoja uređene države. U Osmansko carstvo vratio se kao promenjen čovek, sa jasnom vizijom kako da energično i vidno doprinese modernizaciji države kojoj je služio.[3]

Dolazak u Niš uredi

Ahmed Midhatova pragmatičnost i sposobnost omogućila mu je da uz pomoć nekonvencionalnih metoda dođe do ostvarenja cilja, koji je započeo 11. februara 1861. godine. Te godine je stupio pred sultana i svečano preuzeo dozvolu za odlazak u Niš na mesto mutesarifa.[4] Tom prilikom uzdignut je u vezira i sa činom mušira[5], kao paša doputovaao je u Niš sredinom marta 1861. godine.

Nakon uspeha koji je Midhat-paša postigao u Nišu sultan ga je odlikovan za zasluge[6] i dao mu zadatak da u osmanskoj prestonici 1864. godine pomaže sadrazamu Fuad-paši u sastavljanju regulativa o administrativnom uređenju Osmanskog carstva. Zbog ovoga bio je opozvan iz Niša najkasnije do 18. jula 1864. godine, nakon čega se u prestonici pridružio pravnoj komisiji koja je radila na ovim regulativama.1193 Za valiju novouspostavljenog Dunavskog vilajeta Midhat-paša je imenovan 13. oktobra 1864. godine. Njegov mandat na ovom mestu mahom se svodio na sprovođenje dobre prakse koju je u Nišu već isprobao, kao i sprovođenje drugih novina za koja mu sredstva Niškog ejaleta nisu bila dovoljna (osnivanje fabrika, slanje talentovanih učenika na školovanje u inostranstvu itd.).

Namesnik Dunavskog vilajeta uredi

Midhat-paša je bio namesnik Dunavskog vilajeta do 24. februara 1868. godine, kada je opozvan u Carigrad . Dva dana ranije, posebnim fermanom dodeljena su mu posebna ovlašćenja u slučaju potrebe za preuzimanjem upravljanja pokrajinom. Tim ovlašćenjima on je pribegao jula 1868. godine, nakon što je odred Hadži Dimitra i Stefana Karađa ušao u Bugarsku . Organizovao je progon odreda, brzo suđenje zarobljenim pobunjenicima, javna pogubljenja.  Midhad-paša je odobrio mobilizaciju Bašibozuka od strane Čerkeza i Turaka, iako je priznao mogućnost da ove jedinice počine „krajnosti“.

Godine 1868. Midhat-paša je reorganizovao Državni savet, a ju 1868. je imenovan za njegovog predsedavajućeg, a 1869. godine postavljen je za guvernera Bagdada . Tamo je postigao isti uspeh kao ranije u Nišu i Ruščuku . Godine 1871. Midhat je odlučio da je antireformistička politika velikog vezira Mahmud Nedim-paše opasna za zemlju i smelo je svoje stavove lično izneo sultanu. Impresioniran njegovom odlučnošću, sultan ga je postavio za velikog vezira. Međutim, previše nezavisan za sud, Midhat je ostao na funkciji samo tri meseca, nakon čega je degradiran na ministra pravde i predsednika Državnog saveta.[7]

Od oktobra 1873. do februara 1874. bio je guverner Solunske gubernije.[8][7]

Pogoršanje uslova u carstvu 1876. dovelo je do saveza Midhat-paše sa velikim vezirom i ministrom vojnim. U maju oni su zbacili sultana Abdula Aziza , koji je ubijen sledećeg meseca. Zamenio ga je Murat V , ali kako je on bio psihički bolestan i zamenio ga je u avgustu njegov brat Abdul Hamid II, a Midhat-paša je ponovo postao veliki vezir. Dana 23. decembra proglašen je prvi ustav Osmanskog carstva koji je dao značajna prava parlamentu, tako da je u februaru 1877. Midhat-paša uklonjen i poslat u izgnanstvo zbog njegove povezanosti sa ubistvom Abdula Aziza.

Povratk u službu i raskol sa sultanom Abdulhamidom II uredi

U jesen 1878. godine Midhat-paša je bio pomilovan, te se vratio u državnu službu kao valija Sirijskog vilajeta. Iz Damaska je nakon dve godine prebačen na položaj upravnika Izmira (u kome je tu dužnost obavljao od 4. avgust 1880 – 17. maja 1881).

U izmiru gaje maja 1881. godine Midhat-pašu je zatekla optužnica i nalog za hapšenje o učešću u ubistvu sultana Abdulaziza, koju je je pokušao da izbegne potraživši azil u francuskom konzulatu, koji nije dobio, te je morao da pristupi suđenje po ovoj optužbi. Suđenje, u kome su učestvovali još osmorica Midhatpašinih saučesnika, održano je u prestoničkoj palati Jildiz (27–29. jul 1881). Većini optuženika izrečena je smrtna kazna, međutim, pod pritiskom javnosti i strane diplomatije, kazne su im preinačene na progonstvo, te je grupa bila oterana na služenje zatvorske kazne u tvrđavi Al Taifa, na Arabijskom poluostrvu. Ovde su Midhat-paša i njegovi saučesnici trpeli mnogo zbog lošeg tretmana zatvorskih vlasti. Posle par godina, nakon što je javnost zaboravila na njih, Midhat-pašu i ostale zaverenike pogubila je grupa vojnika davljenjem (8. maja 1884). Za Midhat-pašu je, kao uzrok smrti, navedeno da je patio od čira. Zapravo, ubice su bili ljudi Abdulhamida II, koji ambicioznom paši nikada nije oprostio umešanost u ubistvo sultana Abdulaziza.

Rehabilitacija lika i dela Midhat-paše uredi

 
Statu Midhat-paše u Istambulu

Midhat-paša je bio jedan od najsposobnijih osmanskih činovnika u 19. veku. Iako su ...želja da doprinese državi kojoj je služio, vera u sopstvenu viziju i lične sposobnosti kod njega bili toliko izraženi da ...se on... braneći svoje ideje, nije ustezao da uđe u sukob sa višim autoritetima...radilo se zapravo....o čoveku koji je samo želeo red i poštovanje zakona, jasno pokazajući da nije čovek sile, već dijaloga i kompromisa.[9]

Imajući u vidu Midhat-pašine vrline, nakon sto godina od smrti u zatočeničkom logoru, u Turskoj su se promenili pogledi na Midhat-pašu, kao političku i istorijsku ličnost. Posthumno je rehabilitovan krivice za regnicid, a njegovi zemni ostaci preneti su u Tursku,[10] i u Istanbulu sahranjeni u memorijalnom parku Spomenik Slobode (Abide-i Hürriyet).

Velika svečanost koja je organizovana u Istanbulu tim povodom održana je 26. juna 1951. godine, u prisustvu predsednika republike Turske Dželala Bajara i velikog broja državnih zvaničnika.

Napomene uredi

  1. ^ Midhat (arap. مدحت– onaj koji je od drugih hvaljen)
  2. ^ U to vreme od odmazdi Kibrizlija i ostalih političkih protivnika Ahmeda Midhata je štitila naklonost Rešid-paše, Ali-paše i Fuad-paše, čuvenog trijumvirata osmanskih reformatora koji su bili kičma Tanzimata i uzajamni naslednici na mestu sadrazama dugi niz godina.

Vidi još uredi

Izvori uredi

  1. ^ The New York Times, August 31, 1877, 2; R. W. Seton-Watson, Disraeli, Gladstone & the Eastern Question, London – New York, 2006, 122.
  2. ^ A. N. Midhat, The life of Midhat Pasha; a record of his services, political reforms, banishment, and judicial murder, 32
  3. ^ a b Milan H. Ranđelović, Kulturne prilike u Nišu u XIX veku u vreme osmanske uprave: arhivističko-dokumentalistički pristup, Beograd, 2021. str.243
  4. ^ Caregradskй vѣstnikъ, 18. februariй 1861, 32.
  5. ^ Bъlgariя, 25/7. ianuariя 1861, 696; Caregradskй vѣstnikъ, 28
  6. ^ O. S. Kocahanoğlu, Midhat Paşa'nın Hatıraları. Hayatım İbret Olsun [Tabsıra-i İbret], c. 1, 38
  7. ^ a b Paunovski, Vladimir. Vestnik „Solun“ ot četiri na dva ezika, v: Solun i bъlgarite: Istoriя, pamet, sъvremie. Sъstavitelstvo i redakciя: Юra Konstantinova, Nadя Danova i Йordan Želev, Sofiя, 2019, s. 131.
  8. ^ „Greece”. www.worldstatesmen.org. Pristupljeno 2022-05-24. 
  9. ^ Milan H. Ranđelović, Kulturne prilike u Nišu u XIX veku u vreme osmanske uprave: arhivističko-dokumentalistički pristup, Beograd, 2021. str.250-251
  10. ^ R. H. Davison, Midhat-pasha, 1034

Literatura uredi

  • Buz, Ayhan (2009) "Osmanlı Sadrazamları", İstanbul: Neden Kitap, ISBN 978-975-254-278-5
  • Danișmend, İsmail Hâmi (1971), Osmanlı Devlet Erkânı, İstanbul: Türkiye Yayınevi
  • Kuneralp, Sinan (1999) Son Dönem Osmanlı Erkan ve Ricali (1839 - 1922) Prosopografik Rehber, İstanbul: ISIS Press, ISBN 9784281181 nevažeći ISBN.
  • İnal, İbnülemin Mehmet Kemal, (1964) Son Sadrazamlar (4 cilt), Ankara: Millî Eğitim Basımevi, (Dergah Yayınevi 2002) (Google books [1]12 Mayıs 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.,
  • Tektaş, Nazim (2002), Sadrâzamlar Osmanlı’da İkinci Adam Saltanatı, İstanbul:Çatı Yayınevi (Google books: [2]7 Aralık 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Spoljašnje veze uredi

 
Midhat-paša na Vikimedijinoj ostavi.
Politička misija
Prvi učesnik:

Mehmed Ruždi paša

Osmanli Sadrazimi
19. decembar 1876 - 5. februar 1877 		Sledi:

Ibrahim Edhem paša

Prvi nastup:

Mahmud Nedim paša

Osman-paša Raufpašazade
31. jul 1872 - 19. oktobar 1872 		Sledi:

Mehmed Ruždi paša

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Мидхат-паша&oldid=27484406”