Monitor Vardar
Monitor Vardar bio je monitor Kraljevske jugoslovenske ratne mornarice u periodu od 1920. do 1941.[1][2]
| Monitor Vardar | |
|---|---|
 Monitor Vardar u plovidbi rekom 1933. | |
| Opšti podaci | |
| Tip | rečni monitor |
| Klasa | Sava |
| Karijera |  Kraljevska jugoslovenska ratna mornarica |
| Kobilica postavljena | 1914. U brodogradilištu u Lincu |
| Porinut | 1915. |
| Završetak gradnje | 1915. |
| Sudbina | potopila ga je posada 12. april 1941. |
| Glavne karakteristike | |
| Deplasman | 580 tona |
| Dužina | 62.00 metara |
| Širina | 10,30 metara |
| Gaz | 1.30 metara |
| Pogon | 2 Jarou kotla sa vodogrejnim cevima i 2 parne mašine trostruke ekspanzie |
| Gorivo | mazut, 75 t |
| Snaga | 1.750 ks / 1.287 kv. |
| Brzina | 13,5 kn /25 km/h |
| Doplov | 1296 km |
| Posada | 5 oficira, 30 podoficira i 56 mornara |
| Naoružanje | Top: 2 × 120 mm, Haubica 2 h 120 mm, 2 × 66 mm PA top 1 h 47 mm PA top Mitrljez: 7 × 8 mm |
| Oklop | bok 40 mm, paluba 25 mm, kupola topa 50 mm, komandni most 50 mm |
Monitor Vardar, bivši SMS Bosna,[3] je rečni monitor Sava-klase izgrađen za austrougarsku mornaricu kao SMS Bosna, ali je preimenovan u SMS Temeš (II) pre nego što je uvršten u službu. Drugi brod iste klase je SMS Sava. Sava-klasa je originalna klasa austrougarskih ratnih brodova, rečnih monitora koji su bili korišćeni tokom Prvog svetskog rata. Izgrađen je za Austrougarsku ratnu mornaricu kao Rečni monitor SMS Temeš (II).Tokom Prvog svetskog rata bio je komandni brod dela Dunavske flotile koja je bila stacionirana u Zemunu i učestvovao je u borbama protiv Vojske Srbije i Rumunske mornarice. U maju 1917. godine vraćeno mu je ime Bosna kada se originalni SMS Temeš i vratio u službu nakon remonta. Na kraju rata bio je kratko u službi Mađarske Narodne Republike a zatim je dodeljen Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca (kasnije Kraljevini Jugoslaviji) i preimenovan je u Vardar i bio je u sastavu Rečne flotile Kraljevske jugoslovenske ratne mornarice.
Opis i konstrukcija uredi
Opis uredi
Monitor SMS Temeš (II) je rečni monitor Sava-klase, izgrađen za austrougarsku mornaricu u brodogradilištu u Lincu. Kobilica za SMS Bosna položena 1914., porinuće i izvršeno 1915. godine a u sastav austrougarske rečne flotile ušao u junu 1915. godine.
Konstrukcija uredi
Imao je deplasman 580 tona, dužinu 60,0 metra, širinu 10,2 metara i gaz 1,3 metra. Oklop: bok i pregrade 40 mm, paluba 25 mm, kupola topa 50 mm, Komandni most 50 mm. Posada se sastojala od: 91 osobe
Pogon broda uredi
SMS Temeš (II) je imao dve parne mašine trostruke ekspanzije i svaka je pokretala po jednu propelersku osovinu sa propelerom.
Paru su obezbeđivali dva kotla sa vodo grejnim cevima tipa Jarou.
.jpg)
Ukupna instalisana snaga iznosila je 1.750 KS / 1.287 Kv. Imao je skladišta za 60 tona uglja. Maksimalna brzina mu je bila 13 čvorova (25 km/č). Akcioni radijus je iznosio 1296 kilometara pri brzini od 10 čvorova.
Naoružanje uredi
SMS Temeš (II), kasnije SMS Bosna uredi
| Vrsta oruđa | Broj cevi | Broj oruđa | Dužina cevi | Domet | Granata u minuti | Debljina kupole |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Brodski top 120 mm | dvocevni | 1 | 42 kalibara | 42 | 50 | |
| Haubica 120 mm | jednocevni | 2 | 10 kalibara | 8 | 50 | |
| Brodski top PA 66 mm | jednocevni | 2 | 26 kalibara | 24 | 50 | |
| Brodski PA top 47 mm | jednocevni | 2 | 40 kalibara | 50 | ||
| Mitraljez 8 mm | jednocevni | 7 | 80 kalibara | - | - | - |
Monitor Vardar uredi
| Vrsta oruđa | Broj cevi | Broj oruđa | Dužina cevi | Domet | Granata u minuti | Debljina kupole |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Brodski top 120 mm | dvocevni | 1 | 42 kalibara | 42 | 50 | |
| Haubica 120 mm | jednocevni | 2 | 10 kalibara | 8 | 50 | |
| Brodski top PA 66 mm | jednocevni | 2 | 26 kalibara | 24 | 50 | |
| Brodski PA top 47 mm | jednocevni | 2 | 40 kalibara | 50 | ||
| Mitraljez 8 mm | jednocevni | 7 | 80 kalibara | - | - | - |
Karijera uredi
Prvi svetski rat uredi
Temeš ušao u sastav Dunavske flote jula 1915. godine i bio je deo Dunavske flotile koja je bila stacionirana u Zemunu. Početkom oktobra za vreme desanta austrougarskih trupa na Beograd kod Kalemegdana Temeš (II) je pružio podršku desantu. Tokom ovog zadatka u pokušaju je da preuzme vatru na sebe sa oštećenog monitora Ens, dobio je direktan pogodak u krmeni prostor za posadu i morao je da povuče iz bitke. Nasukan je na obalu kako bi ugasili vatru i zaustavili prodiranje vode, nakon toga ga je naoružani parobrod izvukao iz područja bitke i odvukao u Budimpeštu na popravku.
U novembru 1915. ostali monitori su okupljeni u Ruse u Bugarskoj. Tadašnji geopolitički položaj Rumunije bio je neizvestan, s obzirom da su Centralne sile bile svesne da su Rumuni pregovarali o ulasku u rat na strani Antente. Da bi zaštitila dunavsku granicu između Rumunije i Bugarske na dužini od 480 km, flotila je uspostavila zaštićenu bazu u Belenskom kanalu. Kada su Rumuni ušli u rat 27. avgusta 1916., monitori su ponovo vratili u Ruse, gde im se pridružio SMS Temeš (II) nakon završene popravke. Monitore su odmah napala tri improvizovana torpedna broda koja su delovala iz rumunske rečne luke Điurđiu. Torpeda koja su ispaljeni promašili su monitore, ali su pogodili ponton napunjen gorivom. Prva divizija monitora, uključujući Temeš (II), dobila je zadatak da isprate brodove za opskrbu nazad do sidrišta Belene. Nakon toga usledili su napadi Divizije istočno i zapadno od Belene, tokom kojih su granatirane i Turnu Magurele i Zimnicea. Dana 9. maja 1917. SMS Temeš (II) preimenovan je u SMS Bosna, jer je originalni Temeš trebalo da se vrati u službu nakon potpune obnove.
U aprilu 1918. godine SMS Bosna, zajedno sa još tri monitora, dva patrolna broda i tegljačem - formirana je Flottenabteilung Wulff (Divizija flote Vulf) pod komandom Flottenkapitän (kapetana flote) Olava Vulfa. Flottenabteilung Wulff je poslan kroz ušće Dunava i preko Crnog mora u Odesu, gde je proveo nekoliko meseci podržavajući austrougarske trupe u sprovođenju mirovnog sporazuma sa Rusijom. Vratio se u Dunav krajem avgusta, a 12. septembra bio je usidren u Brajli. 16. oktobra Bosna i ostatak 1. divizije monitora otplovili su iz Braile prema Belenama. Dunavska flotila je potom zaštitila austrougarske trupe koje su se povlačile prema Budimpešti, gde su stigle 6. novembra.
Međuratni period uredi
Nakon primirja koji je Austro-Ugarska potpisala 3. novembra 1918. U to vreme Bosna je bila deo Ratne mornarice Mađarske Narodne Republike u periodu od 6. novembra do 13. decembra. Prema mirovnom sporazumu koji je zaključen u septembru 1919. godine, Bosna i druga plovila, uključujući tri druga rečna monitora, zvanično su dodeljena Kraljevini SHS. Monitor je ušao u službu sa Kraljevske mornarice i preimenovan u Vardar. Između 1925. i 1926. godine izvršena je modernizacija, ali zbog nedostatka finansijskih sredstava, samo su dva od četiri jugoslovenska monitora bila u punoj upotrebi sledeće godine.
Drugi svetski rat uredi
6. aprila 1941. godine počela je invazija Nemačke na Jugoslaviju. U to vreme Vardar i Sava su bili stacionirani u Dubovcu. Vardar je bio komandni brod prvog diviziona monitora koji je bio zadužen za odbranu granice s Rumunijom na Dunavu i bio je pod komandom 3. Dunavske pešadijske divizije. Komandant Vardara bio je Poručnik bojnog broda Milivoj Kockar.[4][5] Tog dana monitori Vardar i Sava uzvratili su na nekoliko napada aviona Luftvafe na njihovu bazu. Sledeća tri dana oba monitora su postavljali mine na Dunavu u blizini rumunske granice.
11. aprila, monitori su se pod ponovljenim napadima nemačkih bombardera Junkers Ju 87 povukli iz Dubovca prema Beogradu. Neoštećeni oko 20:00 pristali su na ušću Save u Dunav kod Beograda gde im se pridružio monitor Morava. Nakon sastanka kapetani sva tri broda su se složili da zbog povećanog nivoa reke i niskih mostova, a samim tim i zbog teških uslova za plovidbu, radije potope svoje brodove nego da ih predaju Nemcima. Posle potapanja monitora posade su premeštene na dva tegljača, Kada je jedan tegljač isplovio i prolazio ispod železničkog mosta došlo je do rušenja mosta i most se srušio na brod. Od 110 mornara koji su bili na brodu, poginulo je 95.
Preostalih 450 članova posada sa Vardara, Save i Morave okupilo se u Obrenovcu. Naoružani samo malokalibarskim oružjem i sa nekoliko mitraljeza krenuli su podeljeni u dve grupe krenuli su prema Boki Kotorskoj različitim pravcima. Veća grupa je bila primorana da se preda Nemcima 14. aprila u Sarajevu. Manja od ove dve grupe sigurno je stigla do cilja u Boku Kotorsku. 17. aprila zarobio ih je 17. Italijanska Korpus koji je okupirao Boku Kotorsku.
Reference uredi
- ^ „Rečna flotila Kranjevine SHS - Kraljevine Jugoslavije“. str. 6, Jubilej Rečne flotile – vek odbrane reka, magazin „Odbrana“, specijalni prilog br. 12, Dragan Spasojević, 15. avgust 2015.
- ^ „Soca river monitors (1915/1918-1919) - Yugoslavian Navy (Yugoslavia)”. www.navypedia.org. Pristupljeno 14. 11. 2019.
- ^ „SAVA river monitors (1915) - K-u-K Marine (Austro-Hungarian Navy) (Austria-Hungary)”. www.navypedia.org. Pristupljeno 14. 11. 2019.
- ^ Niehorster, Dr Leo. „Royal Yugoslav Armed Forces Ranks”. niehorster.org. Pristupljeno 14. 11. 2019.
- ^ Niehorster, Dr Leo. „River Flotilla, Royal Yugoslav Navy, 06.04.941”. niehorster.org. Pristupljeno 14. 11. 2019.
