Википедија

Nemačka Evangelička crkvena opština u Beogradu

Nemačka Evangelička crkvena opština u Beogradu (danas Bitef teatar), je velelepni objekat izgrađen pred sam početak Drugog svetskog rata, između 1940. i 1943. godine,[1][2]na uglu Knez Miletine i Drinčićeve (danas Skveru Mire Trailović 1), za potrebe dela (protestantskog) nemačkog življa. Nemci protestanti su u vreme izgradnje ove crkveno-opštinske zgrade činili oko 3,5% stanovništva Kraljevine Jugoslavije, od kojih je 10.471 živelo u Beogradu.[3] I pored toga što su istorijske i društvene okolnosti uticala na sudbinu jedne građevine, koja je više puta menjala svoju namenu, građevina je do danas spolja sačuvala svoj izvorni izgled, dok je unutrašnjost pretrpela izvesne izmene tokom adaptacije objekta 1989. godine u Bitef teatar. godine.

Nemačka Evangelička crkvena opština u Beogradu
Zgrada u kojoj je bilo sedište Nemačke Evangeličke crkvene opština u Beogradu
Opšte informacije
MestoBeograd
OpštinaStari grad
Država Srbija
Vreme nastanka1940 — 1943.
Tip kulturnog dobraSpomenik kulture
Nadležna ustanova za zaštituZavod za zaštitu spomenika kulture
beogradskonasledje.rs

Nazivi uredi

Evangelička crkvena opština u Beogradu — Evangelička crkvena i školska opština Beograd — Nemačka Evangelička crkvena opština u Beogradu — Evangelička crkvena opština u Beogradu

Istorija uredi

Ujedinjenjem južnoslovenskih naroda i formiranjem 1919. godine Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, Beograd je postao prestonica višenacionalne i višekonfesionalne države, u kojoj je paralelno delovao katolicizma, pravoslavlja i islam, uključujući i judaizam i protestantizam.

Prvo naseljavanje protestanata zabeleženo je nakon povlačenja Osmanlija, iako je instrukcija austrijskog cara Leopolda I iz 1687. godine podrazumevala dozvolu naseljavanja oblasti „južno od Segedina“ isključivo katoličkim podanicima. Dalji priliv doseljenika iz Moravske, nemačkih delova Češke i drugih delova Habzburškog carstva u Beograd i Srbiju zabeležen je tokom takozvane treće austrijske vladavine 1790–1791. godine. Po sticanju državne samostalnosti i kneževske titule, potvrđene donošenjem Hatišerifa 1830. godine, knez Miloš Obrenović je počeo da razmišlja o osnivanju nemačkih kolonija, i inicirao geološka iskopavanja rudarskog inženjera Fon Herdera, u nameri da tako podstakne dolazak saksonskih Nemaca u Srbiju.

Prva nemačka kolonija sa oko dvadeset porodica stigla je 1839. godine, a njeno uvećavanje je već 1840-tih godina ukazalo na mogućnost osnivanja nemačke evangeličke zajednice.

Prema podacima iz 1833. godine, beogradski evangelisti su za bogosluženje koristili jedan stari turski objekat u tadašnjoj abadžijskoj ulici (danas Kraljice Natalije), koji nije bio izvorno sakralnog karaktera niti je u potpunosti odgovarao stvarnim potrebama vernika.[4]

Beogradska protestantska zajednica razvijala nezavisno od vojvođanske, i toliko je bila angažovana da je samo deset dana nakon donošenja Ukaza kojim se regulišu odnosi i verska prava nepravoslavnih hrišćana, luterana i kalvinista, od 9. septembra 1853. godine,[5] osnovana je Beogradska protestantska opština, što je bilo u skladu s namerama luteranske Unutrašnje misije u Nemačkoj da intenzivira verski i školski život luterana u dijaspori. Baograd se u tim namerama pokazao kao idealan da postane jedan od dvanaest „centara za dušebrižništvo u jugoistočnoj Evropi“.[6] [7]

Na inicijativu pruskog konzula Meronija knez Mihailo je, „podanicima vjeroispovjedanija augsburgskog“ dao na korišćenje kapelu u Ulici Vuka Karadžića 7 (koja je pod imenom „Lazareva crkva“, prvobitno je bila podignuta za potrebe katoličke zajednice u Beogradu).

Osnivanje evangeličke crkvene opštine
Prva evangelička crkvena opština zvanično je priznata 17. juna 1863. godine od strane Evangeličkog vrhovnog saveta u Berlinu. Statutom Evangeličke crkvene opštine iz 1898. godine, objavljenim na nemačkom jeziku, kojim je za beogradsku crkvenu zajednicu prestao da važi prethodni statut od 1. januara 1860. godine, određeno je da se Služba Božija odvija prema pravilima Pruske zemaljske crkve, čiji je beogradska zajednica sastavni deo, a po odobrenju Ministarstva unutrašnjih poslova Kraljevine Srbije.

Nakon osnivanja Kraljevine Srba Hrvata i Sloveaca, Ustav Kraljecine SHS od 28. juna 1921. godine, u članu 4 proglašavao je jednakost i ravnopravnost svih građana pred zakonom i garantovao zaštitu vlasti, dok je član 12 garantovao slobodu vere i savesti. Tim ustavnim aktom praktično su pod zaštitu države stavljene sve manjine, a obaveza države je bila da se o njima stara.[8]

Na dan sedamdesetpetogodišnjice od osnivanja evangeličke crkve u Beogradu 1929. godine broj vernika bio je 2.993. Nemačka nacionalna manjina bila je brojno najveća manjina u Kraljevini Jugoslaviji i prema podacima iz 1921. činila je 4,22 odsto celokupnog stanovništva. Prema popisu iz 1931. godine, nemačka nacionalna manjina brojala je 499.969 stanovnika odnosno 3,5 odsto ukupnog stanovništva Kraljevine Jugoslavije, od kojih je 10.471 živelo u Beogradu.[9]

Gradnja objekta po idejnoj zamisli nemačkog arhitekte Ota Bartninga, vodećeg neimara evangelističkih zdanja u Evropi, čiju je razradu nacrta, tipskog u rešenju, izveo arh. Valerij Staševski, otpočela je 20. avgusta 1940. godine. Izvođač je bilo tehničko preduzeće arhitekte Milana Sekulića. Temelji nove crkve svečano su osvećeni 20. oktobra 1940. godine u prisustvu uglednih ličnosti Beograda.

Objekat poseduje svojevrsne kulturnoistorijske vrednosti i svedoči o postojanju i delovanju evangelističke zajednice u međuratnom periodu u Beogradu.

Arhitektura uredi

Nemačka Evangelička crkvena opština u Beogradu građen je u zlatno doba izgradnje hrišćanskih verskih objekata u Beogradu vezano za period između dva svetska rata (1918 — 1941), kada je izgrađeno oko dvadeset hramova, koji su, uključujući i ovaj na sasvim specifičan način, izmenili i unapredili vizuelnu sliku Beograda. Ovaj objekat je u sklopu tih promena ne samo dao poseban vizuelni akcenat beogradskom kvartu na Dorćolu, već i postao svedočanstvo o postojanju i delovanju hrišćanskih konfesionalnih zajednica u međuratnom Beogradu.[10][11][12]

Hram je, po ugledu na protestantsko učenje i opšta pravila građenja evangelističkih crkvenih objekata, izveden jednostavnošću pročišćenog spoljašnjeg izraza i unutrašnjeg raspored prostora sa osnovom, čiji je oblik nepravilnog trougla bio uslovljen datim oblikom parcele.[13]

U oštem oblikovanju masa ističe se protestantska neogotika sa izrazitom vertikalnošću i svedenom dekorativnošću, koja je potencirana i izborom materijala od smeđe opeke. Izgradnja ovakvog objekta, u jednom od najstarijih delova Dorćola, predstavljala je za Beogradsku sredinu jedno izrazito nadahnuto arhitektonsko zdanje, rešeno u vidu modernizovane varijante obogaćene izduženom ekspresionističkom formom zašiljene kule, čime je vizuelno obeležen ovaj Dorćolski kvart.[14]

Građevinski kvaliteti objekta zasnovan na primeni materijala i konstruktivnih elemenata, i pored izvesnih manjih oštećenja, nastalih tokom bombardovanja 1941. i 1944. godine, sačuvala svoj prvobitni originalni izgled.

Prenamena crkve uredi

Nakon Drugog svetskog rata društveno-politička zbivanja u Jugoslaviji presudno su uticala na dalju sudbinu Nemačke Evangelička crkvena opština u Beogradu. Naime zbog direktne saradnje s nacističkim okupatorom, novoformirani crkveni savez Nemačke evangeličke crkve u posleratnoj Jugoslaviji suočio sa sa nedostatkom sveštenstva, desetkovanim članstvom i konfiskovanim zemljištem, kao i pred rat novoizgrađenom crkvenom zgradom kod Bajlonijeve pijace u Beogradu.

Konfiskovana crkvena zgrada, u noovonastalim uslovima je u više navrata menjala svoju namenu i služila potrebama različitih institucija:

  • Prvobitno je u objektu izvesno vreme bio smešten Arhiv Jugoslavije.
  • Potom magacinski prostor i stolarske radionice pozorišta „Boško Buha“.
  • U bočnom delu građevine prema Ulici knez Miletinoj nalazilo se sedište redakcije novinske agencije Tanjug, a kada je ovaj prostor ponovo adaptiran za stanovanje, stambene jedinice dodeljene su radnicima ove agencije.
  • Ista sudbina zadesila je i bočni deo objekta iz Drinčićeve ulice, čije su stambene jedinice nakon adaptacije date na upotrebu staroj rimokatoličkoj crkvi u Beogradu.
  • Prostorija smeštena u zvoniku, ispod same zvonare, adaptirana je u umetnički atelje i dodeljena slikaru Gradimiru Aleksiću 1953. godine.

Nakon više od četiri decenije neadekvatnog korišćenja objekta, na inicijativu Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda sredinom 1980-ih, doneta je odluka da objekat bude adaptiran za potrebe pozorišta. Na osnovu ove odluke crkva je uspešno adaptiran za potrebe Bitef teatra, na šta je uticalo idelno rešenje akustike centralne sale, što je bio i jedan od osnovnih postulata za određivanje njegove današnje namene – teatra.[15]

Preimenovanjem je osnovana jedne od najznačajnijih pozorišnih institucija u Beogradu i šire, čime zgrada nekadašnje crkve, uz svoje dokazane spomeničke vrednosti, i danas aktivno doprinosi kulturnom, pre svega dramskom, razvoju Beograda.

Vidi još uredi

Izvori uredi

  1. ^ Osvećenje temelja nove evangeličke crkve u Beogradu, Politika, 21. oktobar 1940, 7
  2. ^ Nova evangelička crkva u Beogradu, Beogradske opštinske novine, br. 10, Beograd, oktobar 1940, 853
  3. ^ B. Bjelajac, Protestantizam u Srbiji: prilozi za istoriju reformacijskog nasleđa u Srbiji, I, Beograd, 2003
  4. ^ Kosta N. Hristić, Zapisi starog Beograđanina, Beograd, 1937, 439–440.
  5. ^ Ukaz kneza Aleksandra Karađorđevića, 9. septembar 1853.
  6. ^ Branko Bjelajac, Protestantizam u Srbiji: prilozi za istoriju reformacijskog nasleđa u Srbiji, I deo, Beograd, 2003, 44–45, 75–6
  7. ^ Tomislav Branković, Protestantske zajednice u Jugoslaviji 1945–1991, Niš – Beograd, 2006, 31–32.
  8. ^ Ljubodrag Dimić, Kulturna politika Kraljevine Jugoslavije 1918–1941, knjiga III, Beograd, 1997, 5–7.
  9. ^ Ljubodrag Dimić, Kulturna politika Kraljevine Jugoslavije 1918–1941, knjiga III, Beograd, 1997, 8–9.
  10. ^ A. Kadijević, Jedan vek traženja nacionalnog stila u arhitekturi (sredina XIX – sredina XX), Beograd, 1997, 158–175.
  11. ^ Izložba nemačke umetnosti i umetničkih zanata sadašnjice, Politika, Beograd, 17.12.1935
  12. ^ M. Krstić, Nemačka gradi ogroman broj monumentalnih zgrada, stadiona, puteva i mostova, Prva nemačka izložba arhitekture u Minhenu, Vreme, Beograd 04.06.1938, 7
  13. ^ D. Popović, Nova Nemačka arhitektura, Umetnički pregled, 2, Beograd 1939, 312–315.
  14. ^ S. Bojović, Evangelička crkva u Beogradu (rukopis konzervatorskog rada odbranjenog u Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture u Beogradu 2007. godine)
  15. ^ B. Mišić, Evangelička crkva – Bitef teatar u Beogradu, Nasleđe, 12, Beograd 2011, 145–167.

Literatura uredi

  • Beoković, Jelena (2010). Evangelisti čekaju da im se vrate crkve. Politika 7. februar 2010:9
  • Bjelajac, Branko (2007). Evanđeosko hrišćanstvo: osnovne odlike. Beograd: Ikonos.
  • Bjelajac, Branko (2010). Protestantizam u Srbiji (Prilozi za istoriju reformacijskog nasleđa u Srbiji – II deo). Beograd: Soteri.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Немачка_Евангеличка_црквена_општина_у_Београду&oldid=26949481”