Nemet
Nemet (rum. Beregsău Mic) je selo u opštini Sekelaz, koja pripada okrugu Timiš u Republici Rumuniji. Naselje je značajno po prisutnoj srpskoj nacionalnoj manjini u Rumuniji.
| Nemet rum. Beregsău Mic | |
|---|---|
| Naselje | |
  Nemet Lokacija u Rumuniji | |
| Koordinate: 45° 45′ 5″ N 20° 58′ 42″ E / 45.75139° S; 20.97833° I | |
| Zemlja |  Rumunija |
| Okrug | Timiš |
| Opština | Sakalaz |
| Nadmorska visina | 80 m (260 ft) |
| Stanovništvo (2013)[1] | |
| • Ukupno | 788 |
| Vremenska zona | Istočnoevropsko vreme (UTC+2) |
| • Leti (DST) | Istočnoevropsko letnje vreme (UTC+3) |
| Geokod | 685045 |
Položaj naselja uredi
Selo Nemet se nalazi u istočnom, rumunskom Banatu, na 20 km udaljenosti od Srbije. Od Temišvara selo je udaljeno oko 20 km. Seoski atar je u ravničarskom delu Banata. Južno od sela protiče Begej.
Istorija uredi
Po katoličkim spisima mesto i njegov sveštenik se pominju prvi put 1317. godine.
Opština Nemet je naseljena oko 1700. godine u vreme austrijskog cara Lepolda I.[2] Tu su se naselili izbegli Srbi nakon Velike seobe, i to je po "Rumunskoj enciklopediji" bilo srpsko selo 300 godina. Tu se se tokom 18. veka preselili pravoslavni Srbi iz Sakalaza. Selo je kasnije bilo spahijski posed plemića Damaskina.
Kada je 1797. godine popisan pravoslavni klir u mestu su bila dva pravoslavna sveštenika. Paroh, pop Mihail Popović (rukop. 1782) i đakon Stefan Živković (1796) služili su se srpskim i rumunskim jezikom.[3] Srpska pravoslavna crkva podignuta je 1855-1860. godine.
U Nemetu je 1710. godine održan sastanak, kojem je su prisustvovali visoki srpski pravoslavni crkveni velikodostojnici. Tada je patrijarh srpski Kalinik Prvi (sa stolicom u Pećkoj patrijaršiji) priznao autonomiju, status nove, srpske karlovačke mitropolije, na čijem čelu se nalazio tada, prisutni mitropolit Sofronije Podgoričanin. Carski revizor Erler konstatuje 1774. godine da je naselje Nemet ili Mali Beregsau čisto srpsko provincijalno mesto u Sentandraškom okrugu.[4] Naselje Nemet je kasnije bilo spahiluk plemića Simeona Damaskina.
Na temišvarskom gradskom groblju počiva Sima Mučalov, veleposednik nemetski, koji je umro na početku 20. veka.[5]
Opština Nemet je 1895. godine odazvavši se apelu osnivača, kupila 30 akcija Srpske banke u Zagrebu. Za opštinu Nemet se 1905. godine kaže da je velika opština, u Čenejskom srezu. U njoj živi 996 stanovnika u 211 domova. Srbi su u ogromnoj većini, ima ih 913 duša (ili 92%) sa 187 kuća. U mestu se nalaze pošta i telefon a brzojav je u Bobdi. Od javnih zdanja tu su srpska pravoslavna crkva i srpska narodna škola.[6]
Plemićka porodica Damaskin uredi
Plemićki dvorac Damaskina nalazio se u Nemetu nadomak seoskog hrama. Porodica Damaskin se pozivala na svoje poreklo iz grada Arada. Stefan Damaskin "ot Nemet" je 1807. godine bio pretplatnik Šimićeve inspirativne knjige slavnim i hrabrim ljudima, kao "Slavnog komiteta Torontalskog prisjedatelj" (član). Uskoro 1809. godine kupuje od istog pisca drugu knjigu, Stefan "ot Damaskin" sa naznakom "pritježatelj nemetski".[7] On se kasnije 1832. godine javlja kao "vicenotar" Torontalske županije. Simeon Damaskin "ot Nemeta" se 1846. godine javlja kao prenumerant jedne srpske knjige.
Jovan Damaskin iz Nemeta je krajem 1861. godine izabran za velikog župana Tamiške županije, što je po pisanju novina izazvalo veliko oduševljenje naroda i priređeno slavlje. On učestvuje i na srpskom crkvenom kongresu u Karlovcima 1861. godine, kao poslanik temišvarskog protopopijata. Godine 1817. srpski plemić iz mesta, Stevan pl. Damaskin ot Nemeta, osnovao je porodičnu zakladu, sa glavnicom od 92.800 k. Tom zadužbinom imali su da rukuju ugarsko ministarstvo prosvete i ministarstvo unutrašnjih dela. Zadužbina ta je izdeljena na sedam tačaka. Po prvoj namenjeno je 10.259 k da se od kamate izdržava srpski pravoslavni paroh, za sreću i blagostanje njega i njegove porodice, ali i za pokoj duša istih. Cilj je da se poboljša položaj paroha utoliko da može uvek kapelana držati. Druga tačka brine o kapelanu, kojem se zaveštava ista suma glavnice. Po trećoj tački misli se na učitelja i daje se za njegovo izdržavanje 2564 k. U četvrtoj tači zaklade misli se na učenike srednjih i viših škola. Namenjeno je za petoricu stipendista "bez razlike vere i nacije" iznos od 35.908 k kapitala. Peta tačka misli na jednog srpskog i jednog rumunskog pravoslavnog paroha u Aradu, kojima se ostavlja 8207 k., da kamatu godišnju podele. Opredeljena suma u okviru šeste tačke, iznos od 7876 k dobiće osam udovica u Nemetu, svešteničke i bilo koje druge. I u poslednjoj sedmoj tački ostavlja se mesnoj sirotinji 17.723 k. Porodica Damaskin koja je svoju sdbinu vezala za Nemet, ostala je u njemu da počiva. U nemetskoj srpskoj pravoslavnoj crkvi pod crkvenim oltarom smeštena je grobnica doista plemenitih Damaskina.[8]
Crkva i škola uredi
Najstarija crkva je po predanju bila od pletera, a po položaju negde u porti današnje. Novi srpski pravoslavni hram u Nemetu, posvećen takođe prazniku Sv. velikomučenika Georgija je građen 1855-1861. godine. Podignuta je kako prilogom požrtvovanih meštana, tako i pomoću dara mesnog spahije Stefana Damaskina.[9] Ikonostas nastao 1869-1870. godine, rezbario ga je bildhauer Lazar Janić iz Arada, a oslikali ikonopisci Ljubomir Aleksandrović i Dušan Aleksić.[10] Dušan Aleksić je izveo i zidne slike u hramu. U hramu, ispod oltara nalazi se ozidana grobnica plemićke porodice Damaskin. Ulaz u grobnicu koja sadrži posmrtne ostatke 14 osoba, je spolja iz porte.
Još 1764. godine opština Nemet je bila u sastavu Temišvarskog protopopijata. Pravoslavna parohija je osnovana 1700. godine, a od 1779. godine se vode crkvene matične knjige. U parohiji je 1846. godine bilo 1166 pravoslavnih duša, koje je opsluživao paroh Vasilije Popović.[11] Pop Vasa Popović je 1845. godine bio prenumerant "Serbskog letopisa", u izdanju Matice srpske u Pešti. Mitropolijski popis iz 1865. godine pokazuje da je Nemet parohija četvrte klase, u kojoj živi 1188 pravoslavaca. Po godišnjem izveštaju temišvarskog protopopijata krajem 1891. godine, za Nemet se kaže: ima jednu crkvu i jednog sveštenika, tu živi 982 pravoslavne duše u 202 doma.[12] Crkvena opština se tih godine bori sa povećanim troškovima. Parohijski dom je kupljen pre 1898. godine, uz pomoć godišnje donacije iz eparhijskih fondova. Godine 1905. navodi se da u mestu postoji srpska pravoslavna crkvena opština, skupština je redovna, pod predsedništvom Ćire Mićinog. Pisarnica i biblioteka su bili sređeni, a važni spisi i novac čuvani su pod "trobravljem". Crkva je tada u dobrom stanju, postojalo je srpsko pravoslavno groblje, sa najstarijim spomenikom iz 1757. godine. Parohija je bila pete platežne klase, sa parohijskom sesijom od 31 kj. Posed crkveno-opštinski je mali i sastoji se od 6 kj. zemlje. Paroh 1905. godine bio je pop Maksim Stanulov koji služi četiri godine u mestu. Pri nemetskom hramu delovale su dve zaklade: Zaklada Miloša Jakovljevića osovana 1900. godine (800 k, za njegov parastos) i Zaklada stara plemićka od Damaskina osnovana još 1817. godine sa više "viših" ciljeva.[8]
Škola u Nemetu 1846. godine ima samo 26 đaka, sa kojima radi jedini učitelj Eftimije Jevta Veličković. On je bio pretplatnik srpske knjige i 1843. godine. Pretplatnik praktične knjige o pčelarstvu 1860. godine bio je mesni učitelj Milovan Kevrešan, u društvu sa opštinskim beležnikom Božidarom Kosmanovićem.[13] Godine 1861. nemetska opština je oglasom tražila jednog učitelja "elementarne" škole, za osnovnu platu od 80 f. Tada je u mestu bio paroh i upravitelj te škole Vasa Popović.[14] Ljubomir Marković je 1866-1869. godine radio u nemetskoj narodnoj školi. Konkurs za novog učitelja objavljen je 1872. godine u listu "Zastava". Plata novog učitelja je 1880. godine iznosila 300 f. godišnje. Tada je izabranom kandidatu Sv. Miladinoviću dat dekret o stalnom postavljenju u Nemetu. Ali u to vreme prate se neprekidne seobe učitelja, koje "ne drži mesto". Raspisani konkurs za jednog učitelja u Nemetu 1882. godine pokazuje, da je njegova plata iznosila 250 f. godišnje. Učitelj Timotije Dobrin prešao je 1883. godine na rad u Čoku. Učiteljski dekret je 1883. godine nakon obavljeno izbora novog, dat učitelju nemetskom Simi Manojloviću, dotad svršenom pripravniku. Sima je za svoj prošlogodišnji uspeh u Somboru, kada je osvojio prvo mesto napisavši rad o svilarstvu, dobio 10 f. nagrade. Vasilije Zamurović učitelj u Nemetu dobio je dekret o stalnosti 1889. godine. U jesen 1893. godine čestitku je čuvenom srpskom pedagogu Nikoli Vukićeviću u Sombor, poslao iz Nemeta učitelj Sima Popović. On je tu ostao duže, jer pominje se i 1900. godine. Nemetska škola je 1905. godine radilo u novom zdanju iz 1902. godine. Školu je pohađalo - redovnu nastavu 92, a poftornu 22 đaka starijeg uzrasta. Jedini učitelj u srpskoj veroispovednoj školi u Nemetu 1900-1907. godine je Živa Arsin, rodom iz mesta.[8] Već 1907. finansijsko stanje je bolje, piše "Školski list" da crkvena opština Nemet dobro stoji finansijski i izdržava samo jednog učitelja. Naredne, 1908. godine školski odbor nemetski je radio na otvaranju nove, druge po redu škole, zbog povećanja broja školske dece.
Stanovništvo uredi
Po poslednjem popisu iz 2002. godine selo Nemet imalo je 811 stanovnika. Poslednjih decenija broj stanovništva opada.
Selo je nekada bilo pretežno naseljeno Srbima, ali su posle više kolonizacija rumunskog stanovništva oni danas postali manjina. Nacionalni sastav na pojedinim popisima bio je sledeći:
| Godina popisa | 1910. god. | 1992. god. | 2002. god. |
| Ukupno st. | 1.209 | 788 | 811 |
| Srbi | 938 (77,6%) | 269 (34,1%) | 143 (17,6%) |
| Rumuni | 114 (9,4%) | 500 (63,4%) | 659 (81,3%) |
| ostali | 157 (13,0%) | 19 (2,4%) | 9 (1,1%) |
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „Statistical Yearbook 2011” (PDF). Comisia Centrală pentru Recensământul Populaţiei şi Locuinţelor. Pristupljeno 2015-07-05.
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910. godine
- ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 8/2015.
- ^ J.J. Erler: "Banat", reprint, Pančevo 2003. godine
- ^ Milo Gligorijević: "Izlazak Srba", Beograd-Valjevo 1987.
- ^ "Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ Nikola Šimić: "Logika upotrebitelnaja", drugi deo, Budim 1809. godine
- ^ a b v Mata Kosovac, navedeno delo
- ^ Miloš Popović: "Versko-crkveni đivot Srba u Banatu", Zrenjanin 2001. godine
- ^ Stevan Bugarski, Ljubomir Stepanov: "Istorijski i kulturni spomenici Srba u rumunskom Banatu", Temišvar 2008. godine
- ^ Reesch de Lewald, Aloysius: "Universalis schematismus ecclesiasticus venerabilis cleri orientalis ecclesiae graeci non uniti ritus regni Hungariae partiumque eidem adnexarum, necnon magni principatus Transilvaniae, item literarius, seu nomina eorum, qui rem literariam et fundationalem scholarem ejusdem ritus procurant ... pro anno ...", Buda 1846.
- ^ "Srpski sion", Karlovci 1892. godine
- ^ Filip Đorđević: "Pčelar", Novi Sad 1860. godine
- ^ "Srbski dnevnik", Novi Sad 1861. godine
Spoljašnje veze uredi
- Srbi u Rumuniji od ranog srednjeg veka do današnjeg vremena (srpski jezik)
- Etnička slika naselja habzburškog dela Rumunije 1880-2002. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. oktobar 2022) (mađarski jezik)
