Oktobarska diploma
Oktobarska diploma je naziv za ustav Austrijskog carstva usvojen od strane cara Franje Josifa 20. oktobra 1860. godine. Izradio ju je ministar unutrašnjih poslova Agenor Goluhovski. Između ostalog, njome je nagovešteno ukidanje Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata.
.jpg)
Uvod uredi
Usled poraza u Drugom ratu za oslobođenje Italije 1859. godine, Habzburška monarhija se nalazila u dubokoj krizi apsolutizma i centralizma. Franc Jozef je objavio 15. jula 1859. godine tzv. Laksenburški manifest kojim je obećao administrativne reforme ustavnog karaktera. Nova vlada grofa Rehberga izrazila je spremnost za pregovore o statusu Ugarske u sastavu Monarhije. Aprila 1860. godine povučen je carski ukaz iz 1849. godine o podeli Ugarske na pet upravnih okruga, vraćena je njena stara županijska organizacija i najavljeno sazivanje Ugarskog sabora i županijskih skupština. Još 5. marta iste godine objavljen je ukaz o sazivanju pojačanog Carevinskog veća (Rajhsrata) sa dodatnih 38 predstavnika krunskih zemalja koje se sastalo u maju i radilo do septembra. Glavnu reč u njemu vodilo je plemstvo raznih naroda (Mađar Sečenji, Poljak Goluhovski, Čeh Klam-Martinic...), a težnje su i među njima bile različite. Mađari su tražili stari mađarski Ustav, Sloveni federalizam, a austrijska buržoazija centralizam i nemačku hegemoniju. Septembra meseca izglasan je federalizam, ali zasnovan na starom istorijsko-pravnom načelu.
Odredbe uredi
Na osnovu zaključaka pojačanog Veća, car je 20. oktobra 1860. godine objavio ustavne odluke poznate kao Oktobarska diploma. Njima se uvodio zajednički zakonodavni Rajhsrat za spoljnu politiku i spoljnu trgovinu, odbranu zemlje i finansije za zajedničke poslove. Ostali državni poslovi ostavljeni su u nadležnosti lokalnih zemaljskih sabora, čiji su delegati činili Rajhsrat. Njega je sazivao i raspuštao car, a zajednički ministri su samo njemu odgovarali. Ugarskoj je vraćen županijski sistem, mađarski jezik je priznat za službeni, priključena joj je teritorija upravo ukinutog Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata. Međutim, to je bilo daleko od onoga što su Mađari tražili.
Reakcija uredi
Ugarska je bila preplavljena demonstracijama još oktobra 1859, a Košut je u leto 1860. godine obrazovao Mađarski nacionalni direktorijum. Na sahrani grofa Sečenjija koji je tada izvršio samoubistvo protiv Austrije je protestovalo 80 000 ljudi. Tri dana posle objave Oktobarske diplome u Pešti su izbile masovne političke demonstracije, županijske vlasti su odbijale da naplaćuju poreze i regrutuju za vojsku. Najistaknutije ličnosti mađarske opozicije, Ferenc Deak i Jožef Etveš, su decembra 1860. godine odbili da uđu u novu vladu Monarhije. Januara 1861. godine Skupština županije Heveš je proglasila vladavinu Franca Jozefa nezakonitom. Početkom februara car je uveo u vladu kao ministra unutrašnjih poslova predstavnika krupne austrijske buržoazije Antona Šmerlinga. Ova vlada poznata je kao Šmerlingov provizorijum. Usledilo je donošenje Februarskog patenta.
Izvori uredi
- Šviker, Johan, Politička istorija Srba u Ugarskoj, Novi Sad-Beograd (1998)