Osios Lukas

Manastir Osios Lukas (grč. Οσιος Λουκας) je pravoslavni manastir u Grčkoj, koju je osnovao Sveti Luka Jeladski po kome manasti i nosi ime. Nalazi se na zapadnim obroncima planine Helikon blizu mesta Distomo (Beotija (okrug)), 37 km od grada Delfi (Fokida (okrug)). Manastir je poznat po velelepnim vizantijskim mozaicima, od kojih najraniji datiraju iz 11. veka.^[1]

Istorija uredi

Manastir je osnovao Sveti Luka Jeladskid, dok je kao pustinjak, živeo na obroncima gore Helikon oko 946. godina. Ubrzo se oko njega formirala monaška zajednica, i nakon toga je počeo izgradnju prve crkve manastira posvećene svetoj Varvari. Luka je umro u 953. i sahranjen je u svojoj keliji, nad kojom je kasnije sagrađena mala crkvu.^[2]

Nakon što je u krstaškim pohodima 1204. godine, manastir je bio više puta razaran i pljačkan, prebačen je u Red vitezova Templara. U drugom kvartalu 13. veka veka, manastir je opljačko ahajski knez Vilarduen, koji je iz manastira preneo u Veneciju mošti prepodobnog Luke (deo mošti ostao je u jednom od manastira Svete Gore). 1312. godine manastir je ponovo opljačkan od strane Franaka. Nakon toga su se monasi vratili u manastir, ali on nikada više nije povratio slavu koju je imao.

U vreme osvajanja sultan Selim I i Sulejmana I sam manastir je bio pust. Inicijativom carigradskog patrijarha Jeremije I, manastir je obnovljen u prvoj polovini 16. veka. Putopisci iz 17. veka opisuju manastir kao uspešan i jedan od najlepših u Grčkoj. Tokom Tursko-mletačkog rata (1714—1718) manastir je opljačkan od strane Turaka i Albanaca.

Manastir je bio središte grčke nacionalne borbe protiv turskog ropstva. 1780. godine u njemu je bilo 95 gerilaca koje je predvodio Andritis Verusis u manastirskoj kuli uspeli su da izdrže opsadu tri hiljade turaka i napuste manastir nepovređeni. Kao odgovor na podršku grčkim pobunjenicima Turci su 14. juna 1822. godine ušli u manastir i uništili ga.

Tokom Drugog svetskog rata, manastir je bombardovan. 1943. godine na manastir je palo 16 bombi koje su oštetile zidove trpezariji i manastriske crkve.

Obnova manastira je započeta 1958. godine. 1986. godine iz Venecije su manastiru vraćene mošti njenog osnivača svetog Luke Jeladskog.

Manastir Osios Lukas je od tri najveća očuvana arhitektonska dela monumentalne vizantijske umetnosti 11. veka. Zajedno sa manastirima Dafni i Nea Moni 1990. godine, uključen je u katalog UNESKO-ve Svetske baštine.^[3]