PKIC u Velikom Gradištu
Prostorno kulturno-istorijske celina (PKIC) u Velikom Gradištu obuhvata Trg Borisa Kidriča, Park, ulicu Maršala Tita i Trg Mladena Miloradovića koje predstavljaju nepokretno kulturno dobro.[1]
| PKIC u Velikom Gradištu | |
|---|---|
 Zgrada stare carinarnice | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Veliko Gradište |
| Opština | Veliko Gradište |
| Država |  Srbija |
| Vreme nastanka | 19. vek |
| Tip kulturnog dobra | Prostorna kulturno-istorijska celina |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| spomenicikulture | |
U smislu trajanja prostora, koji je kroz vreme stalno naseljen ljudima, kontinuitet postojanja Velikog Gradišta može se pratiti sve do doba antičkog Pincum-a, rimskog kastruma i naselja koje se nalazilo na ušću reke Pek u Dunav. U vremenskim slojevima koji će uslediti, na zapadnom obodu prostora koji je obuhvatao antički Pincum, tokom srednjeg i novog veka razvijalo se slovensko naselje, današnje Veliko Gradište.
Prostorna celina
urediOsovinu razvoja i prostorni nosač urbane matrice Stare Čaršije, koja predstavlja nukleus progresa Velikog Gradišta, čini istorijski nasleđena komunikacija, današnja Ulica Kneza Lazara. Ovom linijom od vitalnog značaja za varoš, koja se pruža pravcem jugozapad-severoistok, povezana su dva, za ekonomiju nekadašnjeg Gradišta, ključna punkta. Na severoistoku, u neposrednoj blizini Dunava i pristaništa na njemu, nalazio se veliki Žitni trg na kome se trgovalo žitaricama, a na jugozapadu Marveni trg, danas Trg M. Miloradovića, na kome se odvijala trgovina stočnim fondom.
Krajem prve polovine 19. veka, usled procvata trgovine i naglog ekonomskog razvoja do koga je došlo zahvaljujući povoljnom geostrateškom položaju, Veliko Gradište kao pogranično mesto, dobija ulogu značajnog poslovnog centra i velike izvozne luke. U tom periodu, 1841. godine, Franc Janke izrađuje prvi urbanistički plan Velikog Gradišta – „Plan stare i nove čaršije”. Krajem druge polovine 19. veka, na prostoru koji se nalazio između dve pijace, u današnjoj Ulici Kneza Lazara, završen je proces formiranja tadašnje „Stare Čaršije”, kao trgovačko-poslovnog središta varoši. Sa obe strane ulice, koja sada ima ulogu prostornog nosača nove urbane matrice, u sistemu zbijenih parcela pravilnog poretka, podignuti su ulični nizovi poslovnih i stambeno-poslovnih objekata.
Za razliku od Stare Čaršije, koja je kroz vreme zadržala svoju prostornu strukturu i namenu, usled ubrzanog razvoja i izgradnje novih objekata, Marveni i Žitni trg prolaze kroz proces urbane transformacije. Tako, nekadašnje pijace u punom smislu te reči sada postaju složene urbane strukture stambeno-poslovnog karaktera (Marveni trg) i upravno-administrativnog (Žitni trg). Tako se na Žitnom trgu podižu objekti kapitalnih vrednosti za Gradište toga vremena. Na mestu na kome se nekada nalazila Stara crkva, 1852. godine gradi se nova crkva Sv. arhađela Gavrila. Nedugo zatim, u drugoj polovini 19. i početkom 20. veka, podižu su objekti Sreskog načelstva, osnovne škole, gimnazije, „Starog bioskopa“, apoteke (Zadužbina Save Ž. Obradovića), kuća porodice Stojadinović i nedaleko od trga, skoro na samoj obali Dunava, zgrada Carinarnice.
Ove tri, po svojoj prirodi i suštini, međusobno različite urbane strukture, Trg M. Miloradovića, Ulica Kneza Lazara i Žitni trg, u prostornom smislu i danas stoje u odnosu istog reda, pri čemu je istovremeno ostvarena i puna ravnoteža između urbanih struktura različitih sadržaja i arhitektonskih vrednosti, kao odnosa višeg reda.
Vidi još
urediIzvori
uredi- ^ „TRG BORISA KIDRIČA, PARK, ULICA MARŠALA TITA I TRG MLADENA MILORADOVIĆA U VELIKOM GRADIŠTU”. Regionalni zavod za zaštitu spomenika kulture Smederevo. Pristupljeno 28. 1. 2022.
