Partoš
Partoš (rum. Partoș) naselje je u Rumuniji u okrugu Timiš u opštini Banlok.[2][3] Opština se nalazi na nadmorskoj visini od 79 m.
| Partoš rum. Partoș | |
|---|---|
| Naselje | |
 | |
  Partoš Lokacija u Rumuniji | |
| Koordinate: 45° 20′ 4″ N 21° 7′ 36″ E / 45.33444° S; 21.12667° I | |
| Zemlja |  Rumunija |
| Okrug | Timiš |
| Opština | Banlok |
| Nadmorska visina | 79 m (259 ft) |
| Stanovništvo (2013)[1] | |
| • Ukupno | 480 |
| Vremenska zona | Istočnoevropsko vreme (UTC+2) |
| • Leti (DST) | Istočnoevropsko letnje vreme (UTC+3) |
| Geokod | 671316 |
Istorija uredi
U spisku papskog desetka (desetara) 1332-1336. godine tu je bila rimokatolička plebanija (parohija) Partoš. Mesto se nalazi na prostoru između Tamiša i Brzave. Godine 1401. javlja se vlastelin Nikola Šomonji kao partoški vlasnik. Vlasništvo nad selom je prelazilo iz ruke u ruku. Tako se 1406. godine pominje Fodor Janoš "ot Partoš" (ili Bartos) kao "kraljev čovek", a to isto je bio 1415. godine advokat Paul. Godine 1418. javlja se Andreas "ot Partoš" u vezi neke parnice, a 1481. godine u jednom protestu učestvuju Paulovi sinovi, Imre i Andreas "ot Partoša". Postojala su 1481. godine dva mesta[4] sa različitim stanovništvom, Mađarpartoš (Mađari) i Totpartoš (Sloveni), koji su se spojili u jedno.[5] Po "Rumunskoj enciklopediji" kao vlasnici pominju se i plemići Draškovići, Karačonji i drugi.
Srbi se tu naseljavaju od 15. veka, kada ih ugarski kralj Matija 1481-1483. godine nasilno premešta. Srpski despoti su sazidali pravoslavni manastir Partoš posvećen Sv. arhanđelima Gavrilu i Mihajlu. Smestili su tu kaluđere koji su prešli preko Dunava sa izbeglim narodom.
Po izjavama prnjavoraca iz 1778. godine, prnjavor Partoš je na manastirskom zemljištu naselio kmetovima početkom 18. veka (nakon proterivanja Turaka) iguman Hristifor. Među prvim naseljenicima bili su četrnaestogodišnji pastir Živa Subin i njegov otac.[4]
Godine 1717. nakon oslobođenja od Turaka u Partošu je popisano 18 domova. Prema poreznom popisu iz 1743. godine stanovnici manastirskog prnjavora bili su Srbi.[4] Polovinom 18. veka Rumuni su preplavili Banat, menjajući etnički karakter prostora. Stigli su iz Fizeša, Šašdije i Topole, kao i Krašovske županije. Prema izveštaju Čakovačkog upravnog zvanja u mestu Partošu je 12. decembra 1757. godine bilo 29 vlaških porodica, manastirskih kmetova, koji su bili oslobođeni svih tereta (osim desetka), da bi radili za manastir besplatno. Pominju se poimence manastirski prnjavorci, Partošani 4. januara 1758. godine kada su svedočili o manastirskoj imovini: Dumitar Martinović, Janoš Košničar, Ivan i Radivoj Balatad.[4] Prilikom popisa manastira 1772. godine konstatovano je da ima tada 57 prnjavoraca iz sela Partoš, koji rade manastirske useve. Njihov desetak je dat državi a 544 f. 30 novčića je išlo za druge poreze. Partošani su radili besplatno i za manastir Sv.Đurđa, a broj radnih dana je iznosio 3648. Austrijski carski revizor Erler je 1774. godine konstatovao da Partoš pripada Jaručkom okrugu i Čakovačkom distriktu. Tu je i pravoslavni manastir, a stanovništvo je pretežno vlaško.[6]
Ukidanje statusa manastirskog prnjavora uredi
Prema izveštaju Ilirske dvorske deputacije od 1776. godine, prnjavor manastirski se sastoji od 64 kuće sa 245 duša. Od prvobitnog zemljišnog poseda manastira Partoša, 3083 jutra država je dodelila prnjavorcima 1569 jutara a 1278 jutara uzeo je za sebe erar. Taj manji tal se odnosio na manastirsku zemlju koja se nalazila daleko, između sela Ovsenice i Banlaka. Po planu prnjavor Partoš bi dobio sa ukidanjem manastira i zdanje od ciglje za stanovanje, isušeni deo močvare za zemljišnu sesiju kao i pravoslavnu crkvu, podignutu 1764. godine. Manastir je morao bez ikakve naknade da ustupi novu crkvu selu Partoš. Prvo ćelijsko zdanje je opredeljeno za parohijski stan, a drugo za školu. Manastirsku krčmu je otkupila država za stan šumarev. Ostala manastirska zdanja imala su da se sruše, a građevinski materijal odnese.
Posle ukidanja pravoslavnog manastira Partoša 1777. godine, njegov hram je postao parohijalni. Kaluđeri su im morali ustupiti neke svoje bogoslužbene knjige, utvari i sasudi. Nastavilo je trajanje samo naselje Partoš, bez manastira. U manastiru Partošu je 1. novembra 1778. godine boravila tročlana crkvena komisija koju su činili arhimandriti Bezdina i Sv.Đurđa i iguman vojlovački. Ispitali su tri svedoka stanovnika prnjavora Partoša a u vezi istorijata manastira, sa ciljem da ako već mora biti ukinut manastir Partoš imovina mu se ne sme zakinuti, jer pripada pravoslavnoj crkvi. Svedočili su pravoslavni meštani: Živa Subin, Nikola Filipović i Janoš Getman. Ubrzo po ukidanju manastirskog statusa 1782. godine, žebeljski protopop Jovan Šubonj angažovao je zografa pop Stefana Bogoslovića da oslika ikonu, za kapelu uz bivšu manastirsku crkvu, gde je sahranjen mitropolit Josif Temišvarski.[7]
Tu je 1797. godine zapisan samo jedan sveštenik. Paroh, pop Matej Radakov, rukopoložen 1777. godine služio se srpskim i rumunskim jezikom.[8] Početkom 19. veka bilo je u Partošu još 30 srpskih kuća, čiji su se ukućani ubrzo porumunili.
O nekadašnjem srpskom prisustvu u mestu svedoče brojni srpski toponimi. Mesni paroh, pop Joakim Radak je 1847. godine pretplatnik jedne srpske knjige.[9] Kao kapelan Radaković pominje se isti 1818. godine kada je kupio jednu pedagošku knjigu na rumunskom jeziku.[10]
Savremeno doba uredi
Početkom 20. veka u mestu živi 80 Srba, sa 30 domova.[11] Godine 1929. Partoš je pripojen selu Topola. Od parohijske crkve dvaput u 20. veku je ponovo otvaran, sada rumunski pravoslavni manastir; prvo 1944. godine, kada postaje ženski a nakon državnog "rušenja" ponovo reaktiviran 2008. godine, ali kao muški. Uz manastirsko zdanje u Partošu, u zgradi zvanoj "Dom kraljice Elizabete", otvoreni su 2012. godine muzej i biblioteka, u okviru Kulturnog centra.[7]
Stanovništvo uredi
Prema podacima iz 2013. godine u naselju je živelo 480 stanovnika.[1]
Popis 2002. uredi
Reference uredi
- ^ a b „Statistical Yearbook 2011” (PDF). Comisia Centrală pentru Recensământul Populaţiei şi Locuinţelor. Pristupljeno 2015-07-05.
- ^ „The GeoNames geographical database”. 2012.
- ^ „Communes of Romania”. Statoids. Gwillim Law. 2010-07-27. Pristupljeno 4. 7. 2015.
- ^ a b v g "Glasnik Istorijskog društva u Novom Sadu", Novi Sad 1930.
- ^ "Zastava", Novi Sad 1908. godine
- ^ J.J. Erler: "Banat", Pančevo 2003.
- ^ a b http://partos.ro/
- ^ "Temišvarski zbornik", Novi Sad 8/2015.
- ^ Aristid Nikolić: "Bogomoljka", Segedin 1847.
- ^ Villaume, Peter: "Pedagogia si metodica", (Pädagogik und Methodik.) rum. lit. cyr, Ofen: Universitätsdr., 1818.
- ^ Mata Kosovac: "Srpska pravoslavna mitropolija Karlovačka po podacima iz 1905. godine", Karlovci 1910.
Spoljašnje veze uredi
 | Ovaj članak vezan za naselja u Rumuniji je klica. Možete doprineti Vikipediji tako što ćete ga proširiti. |