Penzija
Penzija ili mirovina je mesečna novčana naknada i druge beneficije na koje pojedinac stiče pravo po osnovu osiguranja za slučaj starosti, invalidnosti i smrti, a pod uslovima utvrđenim zakonom.[1] Penzije se isplaćuju i posthumno u slučajevima kada naslednici i druge materijalno zavisne osobe nisu u stanju da se samostalno izdržavaju. Tako da u zavisnosti od uslova pod kojima je stečena, penzija može biti starosna, invalidska ili porodična. Tradicionalno, penzijski fond je u domenu državnih izdataka, ali se liberalizacijom tržišta usluga sve više uključuju privatni fondovi osiguranja.[2] Ovo u stvari znači da osoba uplaćuje izvesnu sumu novca tokom svog radnog staža, a onda, kada ode u penziju dobija materijalnu nadoknadu na osnovu tih doprinosa. Postoje i slučajevi, kao u Australiji, na primer, da svi građani koji napune određeni broj godina stiču pravo na penziju. Nemačka je inače prva zemlja koja je uvela starosnu penziju 1889. godine.
Osobe koje posjeduju pravo na penziju, nazivaju se penzioneri. Osim novčane nadoknade, penzioneri mogu imati i druge povlastice, kao što je, na primer, pravo na manju cenu voznih karata u gradskom prevozu.[3]
Penziono osiguranje u Srbiji
urediPenziono osiguranje u Srbiji sprovodi se preko Republičkog Fonda za penzijsko i invalidsko osiguranje, poznatog kao PIO Fond.[4] Prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja ostvaruju svi osiguranici zaposleni, osiguranici samostalnih delatnosti i osiguranici poljoprivrednici.[5]
Istorija penzionog osiguranja u Srbiji
urediGodine 1833. Miloš Obrenović potpisao je rešenje prvom srpskom „penzioneru”, izvesnom Iliji Markoviću. Datum na rešenju je 10. oktobar 1833. godine, a iznos mesečne nadoknade bio je 100 austrijskih talira. Dve godine kasnije doneto je i prvo rešenje o „porodičnoj penziji”, kada je pravo na mesečnu nadoknadu dobila Karađorđeva udovica Jelena Đ. Petrović. Datum na rešenju je 23. februar 1835. godine, a iznos nadoknade 500 talira.
Godine 1841. godina Mihailo Obrenović donosi Uredbu o penzijama činovnika, a još dve ovakve uredbe donete su 1861. i 1871. godine. Godine 1853. u Kragujevcu je osnovana Topolivnica, a od polovine sledeće godine njen upravnik bio je prvi srpski školovani artiljerijski oficir Petar Protić. On je, još pre dolaska na mesto upravnika, inicirao osnivanje „Bolesničke kase“ koja je trebalo da reši pitanja zdravstvenog osiguranja radnika angažovanih u Topolivnici, što se može smatrati klicom penzionog osiguranja radnika i nekom vrstom začetka sindikalizma kod Srba.[6]
Prvi Penzijski zakon u Srbiji napisan je 1850. Godine 1922. donet je Zakon o osiguranju radnika, u kome se dalje razrađuju vidovi penzijsko-invalidske zaštite osiguranika i članova njihovih porodica. Ovaj zakon svrstan je tada u najnaprednije zakone iz ove oblasti u Evropi. Međutim, primena penzijske zaštite po ovom zakonu počela je tek 1937.
Posle Drugog svetskog rata, dolaskom nove vlasti, oblast penzionog osiguranja počinje intenzivno da se uređuje.
- Već 1945. donosi se Zakon o provođenju socijalnog osiguranja na području DFJ.
- Dve godine kasnije donesen je Zakon o socijalnom osiguranju radnika, nameštenika i službenika, kojim je uvedeno državno socijalno osiguranje.
- Godine 1950. ovim zakonom obuhvaćene su i porodice radnika i službenika.
- Godine 1952. Uredbom Vlade FNRJ formiran je Republički zavod za socijalno osiguranje.
- Godine 1958. donesen je i prvi Zakon o invalidskom osiguranju.
- Godine 1978. omogućeno je dobrovoljno osiguranje poljoprivrednika. Obavezno osiguranje udruženih poljoprivrednika uvedeno je 1983. godine, a tri godine kasnije i obavezno penzijsko i invalidsko osiguranje svih poljoprivrednika.
Raspad SFRJ uslovio je ponovno uređivanje ove oblasti u okviru SRJ:
- Godine 1992. donesen je Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju.
- Godine 1993. formirani su republički fondovi za penzijsko i invalidsko osiguranje zaposlenih, samostalnih delatnosti i poljoprivrednika.
Kada su se 2003. razdvojile Crna Gora i Srbija ova oblast uređena je u okviru Srbije. Iste godine donesen je Zakon o penzijskom i invalidskom osiguranju Srbije. Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje osnovan je 2008. i funkcioniše kao jedinstveni Fond za penzijsko i invalidsko osiguranje koji je objedinio ranije postojeća tri fonda — zaposlenih, samostalnih delatnosti i poljoprivrednika. Od 1. januara 2012. godine Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje preuzima poslove ostvarivanja prava iz penzijskog i invalidskog osiguranja i poslove isplate prava od Fonda za socijalno osiguranje vojnih osiguranika.[7]
Reference
uredi- ^ Grupa autora, 1976. Popularna enciklopedija. BIGZ: Beograd.
- ^ Deo ovog članka je preuzet iz knjige Ivana Vidanovića „Rečnik socijalnog rada“ uz odobrenje autora.
- ^ Dipre, B. (2007) Školska enciklopedija: Oksford. Knjiga-komerc: Beograd. ISBN 978-86-7712-199-0.
- ^ „Osnovi podaci o Fondu”. Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje. Pristupljeno 2024-12-18.
- ^ „Ostvarivanje prava”. Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje. Pristupljeno 2024-12-18.
- ^ Žurić, Vule (31. 3. 2023). „Život i priključenija Petra Protića Dragačevca, prvog školovanog srpskog artiljerca: „Boj Srba s druzima pakla“ i druge priče”. RTS - OKO. Pristupljeno 2024-12-17.
- ^ „Istorijat”. Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje. Pristupljeno 2024-12-18.
Spoljašnje veze
uredi
