Povrede u sportu

Povrede u sportu, sportske traume oštećenja su tkiva ili patološka oštećenja ljudskog organizma pod dejstvom spoljašnjih ili unutrašnjih sila, tokom rekreativnog ili profesionalnog bavljenja sportskim aktivnostima. Povrede su sastavni deo svake sportske aktivnosti, a nešto su učestalije kod borilačkih i ekstremnih sportova.

Povrede u sportu
Klasifikacija i spoljašnji resursi
Specijalnost	Sportska medicina

Od naročitog značaje je postupak sportiste neposredno posle povređivanja. Iako se povrede u sportu, po svojoj prirodi, najčešće lake, one mogu postati problem u odnosu na takmičarsku sposobnost, zbog pogrešnog uverenja da je povreda može brže izlečiti nago što to omogućavaju prirodni procesi. Oporavak sportiste nakon zadobijene povred mora biti potpun, jer se, rizikuje ponovno povređivanje, koje je u ponavljanim slučajevima mnogo teže.

U cilju prevencije povreda u sportu veliki značaj imaju treneri, koji rukovode trenažnim procesom, ili sportskim aktivnostima rekreativaca, jer poseduje određena znanja iz oblasti sportskog treninga. Takođe do dostizanje maksimalnih rezultata u sportu, bez povreda, može se doći samo ako se maksimalni rezultati postižu u skaldu sa uzrastom i planskim etapnim treningom koji je za to najpovoljniji.

Entiteti sportskih povreda

Sportska trauma može podrazumevati dva potpuno različita entiteta:

Sportska povreda

Promena organizma nastala tokom treninga, takmičenja u sportu, fizičkom vežbanju ili rekreaciji.

Sportska oštećenja

Patološka promena nastala prenaprezanjem lokomotornog aparata tokom bavljenja sportskim aktivnostima, koja prema načinu nastanka i dužini trajanja promene može biti akutnog ili hroničnog karaktera.

Epidemiologija

Svaka sportska aktivnost (rekreativna ili profesionalna) razvija takmičarski duh, koji je, posebno izražen kod profesionalnih sportista, ali i kod njegovih trenera i vežbača rekreativaca u takmičarskim sportkim aktivnostima, jer je usmeren na postizanje što boljih rezultata i obaranje sportskih rekorda. U tim nasojanjima traže se nove metode i postupci u sportskom treningu, što iziskuje sve veća naprezanja brojnih struktura organizma sportiste.

„ Sve većim obimom i intezititetom treninga, zahtevi za postizanjem što veće brzine kretanja, brzine pojedinačne reakcije, zahtevi za generisanjem što veće sile u pojedinim sportovima, samo su neki od faktora koji dovode do stanja koja prevazilaze zonu maksimalne adaptacije organizma, i uz sadejstvo drugih faktora (zamora, nedovoljne fizičke pripremljenosti, loše organizovanog treninga, neadekvatnog ili nedovoljnog zagrevanja, nedostatka koncentracije), povećavaju mogućnost nastajanja povreda. ”

Pored anatomsko-fizioloških i egzogenih faktora na nastanak povreda može uticati i loša psiholška pripremljenost. Na primer pad koncentracije tokom treninga ili napornog takmičenja vrlo često uzrokuje povređivanja, zbog nepažnje, gubitka ritma ili suženog stanja svesti za pravovremeno uočavanje rizika. Zato uporedno sa fizičkim treninzima koji su usmereni na postizanje visokog stepena fizičke i tehničke pripremljenosti, treba težiti i izgradnji celokupne ličnosti sportiste kroz prenošenja znanja i iskustava starijih sportista i trenera, psihologa i sportskog lekara na sportistu, u cilju sveukupne edukacije i postizanja maksimalnih ili željenih rezultata, uz minimalni gubitak koncentracije.

Uloga profesionalizacije sporta samo je još više zaoštrila sve napred navedene probleme, jer se dobri rezultati u sportu često poistovećuju sa što većom zaradom sportiste ili i kluba i svih činilaca u njemu. Iz tih razloga iz godine u godinu, u sportu rastu snaga i brzina. Dokaz za to je činjenica da seniorske svetske rekorde od pre 30 godina, danas nadmašuju juniori i to na treninzima, ali sa sve većom izloženošću povredama.

Povrede u sportu u ukupnom broju povreda učestvuju sa 10 - 15%, a najzastupljenije su u dobu pune takmičarske zrelosti, a to je između 20. i 30. godine života.

Najčešće se povređuje koleno koje, uz skočni zglob, u lokomotornom sistemu najviše opterećeno. Po učestalosti povreda po sportovima ubedljivo prednjače skijaški sportovi zbog same podloge na kojoj se obavljaju i zbog velikog rizika za početnike.

Vrste povreda u sportu

Tabela 1. Najčešće povrede kod grupnih sportova

Sport	Povreda nerava	Koštano-mišićne povrede
Košarka	Supraskapularna neuropatija Neuropatija radijalnog nerva Neuropatija peronealnog i tibijalnog nerva (tarzalni tunel sindrom)	Istegnuća, burzitis Prelomi, uganuća Posekotine, i druge rane
Fudbal	Cervikalna, brahijalna i aksilarna radikulopatije sa ili bez dislokacije ramena Lumbosakralna radikulopatija Hamstring sindrom (išijadičnog živca) (Tarzal tunel sindrom)	Istegnuće, povrede leđa, Laceracije mekih tkiva, Nagnječenja
Rukomet	Handball goalies elbow	Istegnuća, uganuća, Prelomi, laceracije Burzitis
Hokej	Aksilarna neuropatija Trakcija dugog torakalnog nerva Neuropatija peronealnog i tibijalnog nerva (tarzalni tunel sindrom)
Odbojka	Supraskapularna i aksilarna neuropatija Trakcija dugog torakalnog nerva	Istegnuća, uganuća Burzitis Prelomi, Laceracije

Tabela 2. Najčešće povrede kod individualnih nekontaktnih sportova

Sport	Povreda nerava	Koštano-mišićne povrede
Tenis	Neuropatija ulnarnog nerva Neuropatija medijalnog nerva (pronator sindrom, karpal tunel sindrom) Neuropatija radijalnog nerva (tenski lakat)	Istegnuća, burzitis Prelomi, uganuća Laceracije
Gimnastika	Neuropatija posteriornog interosealnog nerva Trakcija dugog torakalnog nerva Neuropatija femoralnog nerva	Istegnuća, uganuća Prelomi, Laceracije mekih tkiva
Ples	Aksilarna neuropatija Tarzalni tunel sindrom	Istegnuća, uganuća, Prelomi, laceracije Burzitis
Biciklizam	Neuropatija ulnarnog i medijalnog neva Neuropatija pudendalnog i išijadičnog nerva	Istegnuća, uganuća Nagnječenja Prelomi, Laceracije mekih tkiva
Bodibilding	Neuropatija grana cervikalnog i brahijalnog pleksusa Femoralna neuropatija	Istegnuća, uganuća Nagnječenja Prelomi, Laceracije mekih tkiva

Tabela 3. Najčešće povrede kod individualnih kontaktnih sportova

Sport	Povreda nerava	Koštano-mišićne povrede
Džudo, Karate, kik boks	Neuropatija ulnarnog aksilarnog i dugog torakalnog nerva na mestu povrede Mortonov neurinom plantarnog nerva Peronealna neuropatija na mestu povrede	Istegnuća, uganuća Prelomi Laceracije mekih tkiva Nagnječenja
Rvanje	Aksilarna neuropatija Brahijalna, cervikalna, medijalna, ulnarna, supraskapularna neuropatija	Istegnuća, uganuća Prelomi Laceracije mekih tkiva Nagnječenja
Boks	Medijalna i digitalna neuropatija	Istegnuća, uganuća Prelomi Laceracije mekih tkiva Nagnječenja

Vrste povreda prema promenama u organizmu

Endogene povrede

Ova vrsta povreda, koja nastaje prvenstveno zbog premora i prenaprezanja, uzrokovana je anatomskim i fiziološkim promenama tkivnih struktura. Po brzini razvoja kliničke slike one mogu biti akutnog ili hroničnog karaktera.

Egzogene povrede

Ova vrsta povreda, koja je mnogo češća u sportu nastaje delovanjem spoljnih sila ili agenasa na tkiva i organe sportista.

Vrste povreda prema uzroku

Bez obira da li se radi o endogenim ili egzogenim uzrocima, karakteristične povrede u sportu mogu svrstati u četiri osnovna stanja:

• Oštećenja tkiva (mehanička, asfiktička, fizičke i hemijske povrede)
• Krvavljenje (hemoragija, hematom)
• Reaktivno zapaljenje
• Fibroza ili osifikacija

Oštećenja tkiva

Povreda ili trauma nastaje kao posledica oštećenje tkiva ljudskog organizma dejstvom spoljašnjih ili unutrašnjih sila. Povrede u spoprtu prema oštećenju tkiva dele se na; mehaničke, asfiktičke, fizičke i hemijske.

Mehaničke povrede

Ova vrsta povreda, koja je najčešća u sportu i izazvana je dejstvom neke mehaničke sile. Na nastanak mehaničkih povreda utiče dejstvujući „sukob” različitih fizičkih veličina : sila pritiska (kompresije) i sila trakcije (izvlačenja, kidanja, vučenja).

Sila striganja — nastaje kada se sukobe dve sile koje deluju u suprotnim smerovima (masa tela pod uticajem sile zemljine teže i sila reakcije podloge), onda se radi o dejstvu sile trakcije.

Sila pritiska — može da deluje savijanjem - sila fleksije, ili angulacijom gde se savijanje vrši pod oštrim uglom

Sila trakcije — može da deluje kao sila rotacije, a ako je trakcija velikog inteziteta i momentalna, ona deluje kao sila otkidanje.

Efekat dejstva mehaničke sile zavisi od više faktora: vrste tkiva na koje deluje sila, vrste i oblika mehaničke sile,uporne površine preko koje sila deluje, jačine aktuelne sile, pravca, udaljenosti i ugla pod kojim sila deluje i vremenskog trajanja dejstva sile.

Asfiktičke povrede

Asfiktičke povrede uzrokovane su nasilnim poremećajem disanja. Prema mehanizmu nastanka dele se na:

Strangulacije — povrede nastale stezanjem vrata ili spoljnim pritiskom na zid grudnog koša

Sufokacije — povrede nastale zapušenjem (opstrukcijom) disajnih puteva (npr zapušenjem nosa i usta, ždrela i grkljana, dušnika i dušnica)

Fizičke povrede

Fizičke povrede uzrokovane su dejstvom fizičkih faktora, i prema vrsti tog faktora mogu biti:

Termičke povrede — nastaju dejstvom visoke temperature (opekotine, toplotni udar) i niske temperature (smrzotine i hipotermije).

Električne povrede — nastaju dejstvom udara električne struje ili groma

Akustičke povrede — izazvane su bukom, vibracijom ili ultrazvukom

Povrede zračenjem — izazvane su dejstvom jonizirajućeg zračenja, mikrotalasnog, elektromagnetnog i ultraljubičastog zračenja

Hemijske povrede

Hemijske povrede, posebna su grupa traumatskih oštećenja organizma nastalih dejstvom;

Jetkih otrova — kiseline, baze i njihove soli)

Nadražajnih otrova

Krvnih otrova — ugljen - monoksid i ugljen - dioksid

Nervnih otrova — alkohol, droge, lekovi .

Prevencija povreda u sportu

Na sveukupnu prevenciju povreda u sportu značajnu ulogu imaju sledeći činioci:

Prethodna selekcija sportista

Pre svakog bavljenja sportom neophodno je kod svih sportista izvršiti odabir (selkciju), u cilju:

• Utvrđivanja fizikih osobina i eliminacija prisutnih ograničenja ili nesposobnosti
• Određivanje nivoa osposobljenosti za određenu vrstu sporta
• Određivanja postupka kojim se mladim sportistima može odobriti bavljenje nekim sportom bez većih opasnosti od povreivanja ili nastanka hroničnih oštećenja.
• Utvrđivanja da li doba rasta, usklađen sa motivacijom sportiste koja je često neobjektivna (i vodi u disimulaciju) i nerealnu subjektivnu procenu težine povrede i faze oporavka.

Takmičarska spremnost

Takmičrska spremnost nastaje kao rezultat dobro usklađenog treninga, kondicije i sportskog iskustva. Dobra usklađenost ovih aktivnosti velikim delom treba biti usklađena sa sportskim tehnikama, koja su rezultat treninga i dobre škole, a što omogućava izvođenje najtežih radnji uz minimalan napor.

Takmičarska spremnost je tim uspešnija ako se treningom obezbedi da su opterećenja po regionima, posebno optreenja mišinih grupa, izložena posebnom režimu vežbanja.

Pretreniranost predstavlja veliku opasnost po povređivanje u sportu, jer takav sportista je mnogo osetljiviji na povrede.

Na dobru takmičarsku spremnost sportiste utiče preosetljivost na akutne infekcije, jer veliki telesni napori smanjuju imunu snagu organizma, pa a oporavak nakon povred duže traje, jer rane i prelomi sporije zarastaju,

Stanje sportskog borilišta

Svi tereni za bavljenje sportom kao i sva sportska borilišta trebaju ispunjavati sve uslove za što bezbednije bavljenje sportskim aktivnostima. Npr. Fudbalski teren mora biti ravan, sa pravilno pokošenom travom, bezbedno obeležen, sa dobrom drenažom, a na savremenim terenima i sa grejanjem ispod trave (kako bi se sprečila pojava leda na travanatim površinama).

Slično se odnosi i na ostale terene, i zato je pravilima takminja propisano koje uslove teren mora da ispunjava, pre početka aktivnosti na njemu.

Upotreba zaštitna oprema

Svaka sportska disciplina zahteva određenu vrstu zaštitne sportske odeće, obuće, naočara kaciga itd, što je propisano posebnim pravilima.

Odgovornost za nenenošenje ili nepravilnu primenu zaštitne i sportske opreme snose sportisti lično, ali i treneri, sudije i sportski lekari.

Preventivna bandaža

Nastanak ili smanjivanje povrede ligamenata, tetiva, pa i kostiju, može se značajno smanjiti pravilnom upotrebom preventivne bandaže. Na porimer, bandaža šake kod boksera, koja je pravilima obavezna, ili bandaša skočnih zglobova kod košarkaša.

Uticaj ranijih povreda

Kako ne postoji čudotvoran način da se lečenje sportske povrede ubrza, mimo prirodnih tokova koji se odigravaju u organizmu povređene osobe, svako prerano i nedozirano opterećenje, lako može dovesti do većeg i težeg povređvanja.

Zato u svakom sportskom klubu lekar i trener moraju delovati usaglašeno i nikako suprotstavljeno, jer obojica rade u interesu sportiste. Bolje je sportistu osposobiti, i nedelju dana kasnije od optimalnog stanja, nego i 24 časa ranije.

Kontrola i samokontrola

Poštovanje pravila svake sportske igre ili propisanih procedura treninga od velikog su značaja za sprečavanje povreda. U tim naporima, trener, sudija i lekar moraju biti članovi istog tima, koji brine o bezbednosti sportiste. Oni moraju biti ti koji stalno insistiraju na strogom poštovanju pravila takmičenja, od primena pravila igre, do primene pripoisa u vezi terena i sportske i zaštitne opreme.

Takođi svaki sportista mora posedovati i stalno izgrađivati sposobnost samokontrole, uvažavajući i štiteći pri tome ne samo sebe već i protivničkog sportistu od povreda.

Spoljašnje veze

• Povrede u sportu (jezik: engleski)

Molimo Vas, obratite pažnju na važno upozorenje u vezi sa temama iz oblasti medicine (zdravlja).