Pozorište Prijedor

Pozorište Prijedor osnovano je 23. novembra 1953. i od tada je važan nosilac razvoja dramske umjetnosti u Prijedoru. Od 2007. ima status profesionalnog pozorišta. Organizator je Međunarodnog festivala pozorišta "Zlatna vila".

Pozorište Prijedor

Lokacija	Branislava Nušića 11, 79101 Prijedor Prijedor Republika Srpska
Maks. broj gledalaca	300
Otvoreno	23. novembar 1953
Period aktivnosti	1953. — danas
Veb-sajt
www.pozoristeprijedor.rs.ba//

Istorijat

Svi podaci upućuju na činjenicu da su zameci pozorišnog života u Prijedoru povezani s nastankom i radom Srpsko-pravoslavnog crkvenog pjevačkog društva Vila, koje je utemeljeno 1885. godine kao jedno od najstarijih u Bosni i Hercegovini (odmah nakon mostarskih Gusala, a istovremeno s tuzlanskim društvom Njegoš). Dramska sekcija koja je u Vili oformljena ubrzo nakon registrovanja društva i koja je đelovala u kontinuitetu, može se tako s pravom smatrati pretečom Pozorišta Prijedor.

Prvi pisani trag u časopisu Bosanska vila odnosi se na izvedbu šaljive igre Ljubavno pismo Koste Trifkovića, u okviru Svetosavske proslave 1890. godine, što svakako ne isključuje mogućnost postojanja bilješke o nekoj ranijoj predstavi. U svakom slučaju, može se zaključiti da je Prijedor uz Tešanj, Sarajevo, Mostar, Bijeljinu, Tuzlu i Bugojno vrijedan pomena kada je u pitanju istorija pozorišnog amaterizma u Bosni i Hercegovini.

Uprkos prilično ranom interesu za pozorište, Prijedor zbog nečega ipak nije bio na glavnom putu putujućih pozorišnih trupa koje su posljednjih decenija 19. vijeka često krstarile ovim krajevima.

Određene podsticaje dramskom diletantizmu u Prijedoru davali su, osim Vile, Srpska pravoslavna osnovna škola (1835,1860), Srpska čitaonica (1895), Srpsko kulturno i prosvjetno društvo Prosvjeta (1902) i Srpska velikoškolska i srednjoškolska omladina (1905), uglavnom na prigodnim društvenim zabavama priređivanim najčešće o Svetom Savi, Mitrovdanu, Aranđelovdanu i Petrovdanu. Zanimljivo je pogledati repertoar predstava igranih na tim zabavama u najranijem periodu. Počevši od već pomenutog Trifkovićevog Ljubavnog pisma, igrani su sljedeći komadi: Pola vina, pola vode (K. Trifković) 1891; Svekrva (M. Kalić) 1892; Moj džep (M. Kalić) 1893; Čestitam (K. Trifković) 1894; Đido ( J. Veselinović-D.Brzak), Djevojačka kletva (Lj. Petrović), Tri bekrije (J. Nepomuk Nestroj) 1897; Dva cvancika (M. Glišić) 1898; Podvala (M. Glišić), Krst i kruna (J. Subotić) 1899; Nemanja (M. Ivetić), Balkanska carica (N. Petrović) 1900; Šolja teja (Š. Niter), Boj na Kosovu (J. Subotić), Markova sablja (J. Đorđević) 1901; Izmirili se (M. Milanović), Saćurica i šubara (I. Okrugić-Sremac), Herceg Vladislav (J. Subotić) 1902; Marko Kraljević i Arapin (A. Nikolić) 1903; Protekcija (B. Nušić), Vladislav (J. Sterija Popović) 1904; Izdaje stan pod kiriju (S. Ćorović), Na studencu (I. Stanojević) 1905; Zidanje Skadra na Bojani (Đ. Petrović) 1907; Beograd nekad i sad (J. Sterija Popović) 1910.

Uočljivo je da dominiraju «šaljive igre u jednom činu», koje su svojom scenskom jednostavnošću, nekomplikovanim tehničkim zahtjevima najbolje odgovarale ne samo siromašnim i ograničenim amaterskim uslovima već i intelektualnom uzrastu građanske publike. Narednih godina povećan je udio srpske romantičarske drame, ali je kao autor najprisutniji Jovan Sterija Popović sa svojim komedijama.

Iako su podaci o akterima pozorišnog amaterizma u Prijedoru sve do početka Drugog svjetskog rata veoma oskudni, njih nesumnjivo treba tražiti među kulturnim i javnim đelatnicima okupljenim oko Vile, dakle u onom slooju narastajućeg građanstva koje su reprezentovale uglednije srpske tragovačke i zanatlijske porodice. U prvom periodu rada društva ističu se naročito Vaso Kondić i Pero Radetić, kao organizatori, te Jovo Borojević koji se prvi pominje kao glumac diletant 1894. godine. Naredna godine pominje se i prva glumica, Jovanka Stijepić. Sasvim je sigurno da su deklamatori koji se pominju u novinskim izvještajima sa društvenih zabava istovremeno bili i glumci diletatni, pa stoga vrijedi pomenuti imena Ljeposave Popović, Ostoje Ostojića, Vladimira Kokoruša, Bože Gavrilovića, Vase Antonijevića («s malo treme»), Marice Vuković (« sa takvim efektom, e misliš da je deset godina glumica») i M. Kristića («sasvim izvrsno, te je izazvat»). Zahvaljujući činjenici da je u jednom zapisniku Vile iz 1904. godine zabilježena glumačka pođela za Sterijin istorijski komad Vladislav, ovom spisku možemo dodati imena Mile Marina, Stake Kovačević, Miće Brkovića, Đorđa Čanka, Nikole Tešinića, Dragomira Komlenića, Pere Radetića i Mil. Ratkovića. (Vrijedi pomenuti da je Boža Gavrilović kao rođeni Prijedorčanin u sezoni 1887/88. godine bio član drame Srpskog narodnog pozorišta iz Novog Sada, gđe je igrao u Raspikući, Otelu i Ljubavnom pismu. Nakon toga bio je stalni član Narodnog kazališta u Varaždinu.)

Rediteljskim radom najintenzivnije se bavio učitelj Miloš P. Kraguljević, a pored njega pominju se Milan P. Šušljević i Dragomir Komlenić. I ovaj podatak je svakako vrijedan pomena, mada se posao reditelja u to vrijeme i u takvim okolnostima ponajviše svodio na organizatorsku aktivnost pa nije slučajno da je najčešće povjeravan perovođama i horovođama društva. Posebnu zanimljivost predstavlja sistemski razvijena đelatnost pribavljanja prepisa dramskih tekstova koji su najčešće naručivani u Beogradu i Mostaru. ( Naročito jake veze Vila je imala sa mostarskim društvom Gusle.)

Tridesetih godina 20. vijeka pozorišni život u Prijedoru bio je najviše pod uticajem Narodnog pozorišta Vrbaske banovine iz Banjaluke, koje je osnovano 1930. godine. Samo tokom prve tri sezone Pozorište je u Prijedoru gostovalo 30 puta, a sva je prilika da je i repertoar prijedorskih amatera predstavljao izbor iz repertoara Narodnog pozorišta. «Prikazivana su pretežno đela iz nacionalne dramske književnosti, folklorni komadi i posrbe», a najigraniji autori su Sterija, B. Stanković, B. Nušić, M. Glišić, S. Ćorović i P. Kočić. «Godine 1932. u Prijedoru je bio osnovan poseban Pozorišni odbor koji se bavio organizovanjem gostovanja putujućih i drugih profesionalnih pozorišta i pozorišnih družina tog vremena.»

Prvi znaci obnavljanja pozorišne aktivnosti, nakon zastoja izazvanog ratom, pokazuju se već početkom 1945. godine kada grupa prijedorskih zanatlija izvodi Nušićevog Hadži Loju. Prema podacima Aleksandra Topolića, koji je i sam bio pozorišni amater, tu predstavu je režirao Teufik Blekić, a glavnu ulogu igrao je Savo Krneta. S jeseni 1945. godine, nakon gašenja Vile, dramski amateri Prijedora organizuju rad unutar RKUD Mladen Stojanović.«Dramska sekcija je imala veoma plodno polje rada i pripremala je godišnje po nekoliko predstava. Njena aktivnost se osjećala na cijelom području bivšeg prijedorskog sreza, pa i šire u Bosanskoj Krajini». Posljednja predstava dramske sekcije društva Mladen Stojanović – Dva buketa crvenih ruža- izvedena je krajem septembra 1953. godine, a ostalo je zabilježeno da su u njoj igrali Mileva Materić, Hamdo Ćoralić, Zdenko Rajić i Abid Budimlić.

Osnivanje Amaterskog pozorišta Prijedor, kao zasebne instutucije uslijediće 23. novembra 1953. godine, a prva ostvarena predstava bila je PodvalaMilovana Glišića, u režiji Zorana Panića.

Od samog početka svog institucionalnog postojanja Pozorište Prijedor đelovalo je na stabilnim osnovama, jednako onim repertoarskim kao i u širem umjetničko-koncepcijskim, edukativnim i organizacionim. Povremene krize prevazilažene su veoma brzo, jer je Pozorište bilo u potpunosti oslonjeno na snage iz sopstvene sredine, što mu je donijelo i dragocijenu autentičnost. Rane godine rada bile su u znaku silnog poleta; prve sezone izvedeno je pet, a druge čak osam premijera. Kad je 1955. godine gotovo pola ansambla, na čelu sa Jovanom Šarićem, prešlo u zadarsko pozorište, sezona je ipak završena sa četiri nove predstave, što je bila i najbolja potvrda potpune sraslosti Grada i Pozorišta. (Samo je jedna jedina sezona, 1971/72, prošla bez nove predstave.)

Pedesetogodišnje stvaralaštvo karakteriše prvenstveno uravnoteženost u pogledu zastupljenosti klasičnih i savremenih dramskih komada, domaćih i stranih autora, žanra tragedije i komedije, te predstava za odrasle i đecu. Po prirodi svoje uloge i statusa Pozorište i danas kreira repertoar u najširem rasponu od popularnih do eksperimentalnih komada.

Pojedina razdoblja u razvoju Pozorišta mogu se prepoznati najviše po autorskom otisku onih stvaralaca koji su i najvažniji i nastanku jedne predstave – reditelja, glumaca, scenografa i kostimografa. U jednoj takvoj, ne baš sasvim preciznoj pođeli, pedesetih godina  rediteljski dominiraju Zoran Panić i Vid Fijan, a scenografski Ljubo Petričić. Šezdesete godine su u znaku domaćeg rediteljsko-scenografskog tandema Petar Jojić- Meho Čirkinagić. Sedamdesetih i osamdesetih, ističu se režije Zorana Ristovića, Ahmeta Obradovića i Džemala Dračića, dok se scenografsko-kostimografskim rješenjima nameće Dragan Topić. Devedesete godine, najzad, autorski gotovo u cijelosti pripadaju Radenku Bilbiji i Darku Cvijetiću, koji su zanat pekli kod brojnih gostujućih reditelja. U glumačkim talentima Pozorište nikad nije oskudijevalo i svih ovih godina bilo je njihov plodan rasadnik; za ovu priliku moguće je tek izdvojiti one koji su se potvrdili najvećim brojem kreacija i vrhunskim umjetničkim dometom: Marka Pavkovića (1924-1992), Dževada Selimića (1925-1989), Živka Desnicu (1931-1998), te i danas aktivnu Zlatu Kogelnik.

O značaju Pozorišta Prijedor najbolje svjedoče brojne predstave, njih blizu tri stotine ostvarenih, ali i mnoge nagrade osvojene na jugoslovenskim i bosanskohercegovačkim festivalima, od 1955. pa do danas. Od predstava za pamćenje ovdje izdvajamo samo neke: Srpska drama, Čudo u Šarganu, Galeb, Na čijoj strani, Zločin i kazna, Grobnica za Borisa Davidoviča, Djelidba….

Pozorište Prijedor je od 2007. godine do danas, učestvujući na profesionalnim festivalima u Republici Srpskoj i BiH, kao i okruženju, osvojilo preko 50 nagrada, a 2010. godine je bilo pobjednik Pozorišnih igara BiH, koje se tradicionalno održavaju u Jajcu.

U periodu od 2010. do 2020. godine, Pozorište Prijedor je premijerno izvelo veliki broj predstava od kojih izdvajamo: Kvartet, Djelidba, Helverova noć, Feničanke, Tri sestre, Hotel 1948., Bunar, Kolubarsku bitku i Nije čovjek ko ne umre, a u ovom preiodu realizovana je i prva koprodukcijska predstava sa Narodnim pozorištem Republike Srpske, Sabirni centar. U osmogodišnjem periodu na mnogobrojnim festivalima Pozorište Prijedor je osvojilo preko 50 nagrada.

Istovremeno, u okviru Pozorišta Prijedor radi i Omladinski dramski studio „Živko Desnica“, koji okuplja veliki broj mladih, od kojih su neki već završili Akademiju umjetnosti u Banjaluci.