Program Buran

Program Buran (rus.: Burán) naziv je za sovjetski svemirski projekat čiji je krajnji cilj bilo stvaranje svemirske letelice za višekratnu upotrebu — raketoplana. Sama reč burán znači snežna oluja ili bura. Projekat je započet 1976. kao odgovor na američki projekat spejs-šatlova. Projekat Buran je zvanično obustavljen 30. juna 1993. godine od strane tadašnjeg ruskog predsednika Borisa Jeljcina. Sa potrošenih 20 milijardi rubalja, projekat Buran smatra se najskupljim projektom u istoriji sovjetskog istraživanja svemira.

Maketa Buran rakete

Pozadina

Već krajem pedesetih godina 20. veka, u okviru sovjetskog programa za istraživanje svemira, stvorene su ideje za stvaranje svemirske letelice za višekratnu upotrebu. Program Buran smatra se direktnim nastavkom programa Burje čiji je cilj bio stvaranje altitudnog mlaznjaka. Program Burje prekinuo je Centralni komitet Sovjetskog Saveza. Nekoliko godina kasnije, pokrenut je novi program, Zvezda, a samo nekoliko godina kasnije je i taj program bio prekinut.

Istorija

Letelica programa Buran na izložbi u Parizu 1989. godine

Program Buran se smatra kao direktni odgovor Sovjetskog Saveza na američki program Spejs-šatla.

Glavna odgovornost za razvoj Burana predstavlja naučno-proizvodni institut Molnija. Inženjeri pri Molniji su favorizirali proizvodnju manje nosne rakete za samu letelicu, dok je vojno rukovodstvo SSSR-a želelo proizvodnju veće nosne rakete koja bi imala istu veličinu kao i nosna raketa koja se koristila za američki Spejs-šatl.

Konstrukcija same letelica počela je 1980. godine. Tokom jula 1983, Molnija je provela više vazdušnih testova na modelu letelice tzv. BOR-5. Kasniji vazdušni testovi su vršeni na modelnoj letjelici OK-GLI čija je proizvodnja završena 1984. Za razliku od američkih testova, pri kojima su letelice bile ispuštane iz drugih aviona, sovjetski inženjeri su na OK-GLI letelicu montirali mlazne motore koji bi bili ugašeni nakon što bi letelica dostigla željenu visinu. Posle 24 probna leta, testovi na OK-GLI letelici su privedeni na kraju zbog dotrajalosti.

Letovi

Prvi i jedini orbitalni let Buran letelice dogodio se tačno u 3 sata po koordiniranom svetskom vremenu 15. novembra 1988. godine. Letelica je lansirana uz pomoć nosne rakete koja je posebno napravljena za ovu priliku. Posle dva kruga oko Zemlje i tačno 216 minuta u Zemljinoj orbiti, letelica je izvršila automatsko prizemljavanje na kosmodromu Bajkonur u današnjem Kazahstanu.

Prekid programa

Posle prvog orbitalnog leta, program je prekinut zbog nedostatka sredstava i političkih previranja u tadašnjem Sovjetskom Savezu. Letelice Ptička i Letelica 2.01, koje je trebalo lansirati 1990. i 1992. godine nikada nisu završene. Program je zvanično prekinut 30. juna 1993. od strane tadašnjeg ruskog predsednika Jeljcina. Smatra se da je Sovjetski Savez do dana prekida programa potrošio preko 20 milijardi rubalja na projekat Buran.

U nekim krugovima su se pojavile glasine da razlog obustave programa nije bio nedostatak materijalnih sredstava nego tehnički neuspesi sovjetskog programa. Prema ovim istim glasinama, prva Buran letelica je u svom prvom orbitalnom testu teško oštećena i nije se mogla koristiti za nove testove. Danas se smatra da ova hipoteza nije verovatna. Snimci i fotografije koji prikazuju letelicu kako sleće i neposredno pre sletanja ne ukazuju ni na kakva manja ili veća oštećenja.

Buran SO modul svemirske stanice Mir, koji je trebalo da služi za spajanje Buran letelica i stanice, je kasnije modifikovan za potrebe američkih Spejs-šatl raketoplana.

Budućnost

Nosne rakete za program Buran, kao i sama letelica, su rastavljeni i smatra se da nije verovatno da će Rusija u skorije vreme nastaviti rad na ovom programu ili programu sličnom Buranu.