Ratno zakonodavstvo
Ratno zakonodavstvo (engl. martial law) je skup unutrašnjih propisa jedne države koji stupaju na snagu u slučaju ratne opasnosti, proglašenja ratnog stanja ili za vreme rata. U praksi, ratno zakonodavstvo znači suspenziju ustava i dotadašnjeg civilnog zakonodavstva, uz ograničenja prava i nadležnosti civilnog stanovništva i civilnih organa vlasti.[1][2][3]
Značenje uredi
Uvođenje ratnog zakonodavstva dovodi do brojnih promena u društvu:[1]
- izmena organizacije i nadležnosti zakonodavnih i upravnih organa vlasti,
- izmena administrativno-teritorijalne podele zemlje,
- izmena krivičnog zakonodavstva,
- pomeranje ili ukidanje određenih nadležnosti civilnog sudstva,
- suspendovanje i ograničenje određenih prava[a] građana, društvenih organizacija i zajednica i pravnih lica.[1]
Proglašenjem ratnog stanja dolazi do niza promena u unutrašnjem pravnom sistemu zaraćenih strana, a na snagu stupaju ratni propisi, pripremljeni još u vreme mira, koji iz osnova menjaju mirnodopski sistem organizacije države i društva i zamenjuju ga ratnim.[1]
Po zemlji/regionu uredi
Jermenija uredi
Tokom rata u Nagorno-Karabahu 2020. jermenski premijer Nikol Pašinjan proglasio je vanredno stanje.[4]
Australija uredi
Crni rat je bio period nasilnog sukoba između britanskih kolonista i australijskih Aboridžina na Tasmaniji od sredine 1820-ih do 1832. Sa eskalacijom nasilja u kasnim 1820-im, poručnik-guverner Džordž Artur je u novembru 1828. proglasio vanredno stanje, obezbeđujući pravni imunitet za ubijanje Aboridžina.[5] On je ostao na snazi više od tri godine, što je najduži period vanrednog stanja u istoriji britanskih kolonija na australijskom kontinentu. Prema podacima iz 2022, vanredno stanje nikada nije proglašeno otkako je kontinent postao nacija.
Egipat uredi
U Egiptu je vanredno stanje na snazi gotovo neprekidno od 1967. Nakon ubistva predsednika Anvara el Sadata 1981. godine, proglašeno je vanredno stanje. Egipat je od tada pod vanrednim stanjem sa nekoliko kratkih izuzetaka. Parlament je obnavljao vanredne zakone svake tri godine od kada su nametnuti. Stanje je produženo 2003. godine i trebalo je da istekne krajem maja 2006. godine; postojali su planovi da se ono zameni novim antiterorističkim zakonima. Međutim nakon bombardovanja u Dahabu u aprilu te godine, vanredno stanje je obnovljeno na još dve godine.[6][7] U maju 2008. došlo je do daljeg produženja do juna 2010. godine.[8] U maju 2010. vanredno stanje je dodatno produženo, ali uz obećanje vlade da će se primenjivati samo na osumnjičene za 'terorizam i drogu'.
Iran uredi
Dana 7. septembra 1978. godine, kao odgovor na javne demonstracije protestovanja zbog navodne umešanosti vlade u smrt sina ajatolaha Homeinija, Mostafe Homeinija, šah Mohamed Reza Pahlavi imenovao je načelnika armijskog štaba generala Golama Ali Oveisija za vojnog guvernera glavnog grada Teherana.[9] Vlada je 8. septembra efektivno proglasila vanredno stanje u glavnom gradu zajedno sa nekoliko drugih gradova širom zemlje, nakon čega su izbili dalji protesti koji su doveli do toga da je vojska istog dana otvorila vatru na grupu demonstranata na trgu Džale u Teheranu. Procene o broju žrtava variraju. Međutim, prema iranskom aktivisti za ljudska prava Emadedinu Bagiju, broj ubijenih je 88, od kojih su 64 ubijena na trgu Džale.[10] Taj dan se često naziva Crni petak. U nemogućnosti da kontroliše nemire, šah je 6. novembra raspustio civilnu vladu na čelu sa premijerom Džafarom Šarif-Emamijem i imenovao generala Golama Rezu Azarija za premijera koji je na kraju nije bio uspešan u svojim naporima da uspostavi red u zemlji. Dok se spremao da napusti zemlju, šah je raspustio vojnu vladu i imenovao Šapura Bahtijara, reformističkog kritičara njegove vladavine, za novog premijera 4. januara 1979. Bahtijarova vlada je pala 11. februara i dovela do islamske Republika i stvaranje novog ustava.[9]
Član 79. Ustava Islamske Republike Iran zabranjuje proglašenje vanrednog stanja bez odobrenja Islamske konsultativne skupštine.[11][12]
Izrael uredi
Vojno-administrativna vlada je bila na snazi od 1949. do 1966. godine u nekim geografskim oblastima Izraela sa velikom arapskom populacijom, prvenstveno u Negevu, Galileji i Trouglu. Stanovnici ovih krajeva bili su podvrgnuti vanrednom stanju.[13][14] Izraelske odbrambene snage su sprovodile stroga pravila boravka. Svaki Arapin koji nije registrovan u popisu stanovništva u novembru 1948. je deportovan.[15] Dozvole vojnog guvernera su morale da se pribave da bi se putovalo više od određene udaljenosti od registrovanog mesta prebivališta osobe, a policijski čas, administrativni pritvori i proterivanja bili su uobičajeni.[13] Iako je vojna uprava zvanično bila za geografska područja, a ne za ljude, njena ograničenja su se retko primenjivala na jevrejske stanovnike ovih područja. Početkom 1950-ih, vanredno stanje je prestalo da važi za one arapske građane koji žive u pretežno jevrejskim gradovima Jafa, Ramla i Lod, što sačinjava ukupno oko 15% arapske populacije Izraela. Ali vojna vladavina je ostala na snazi nad preostalim arapskim stanovništvom u drugim delovima Izraela do 1966. godine.[16]
Ovaj period se pamti po ekstremnom gušenju političkih prava, kao i po neodgovornoj vojnoj brutalnosti. Većina političkih i građanskih organizacija je bila zabranjena. Zabranjeno je bilo vijorenje palestinske zastave, kao i drugi izrazi palestinskog patriotizma. Štaviše, uprkos teorijskoj garanciji punih političkih prava, vojno vladino osoblje je često upućivalo pretnje arapskim građanima ako ne glasaju na izborima za kandidate koje su vlasti favorizovale.[17] Možda najupečatljiviji slučaj vojne brutalnosti u ovom vremenskom periodu bio je masakr u Kafr Kasimu 1956. godine, u kojem je Izraelska granična policija ubila 48 ljudi (19 muškaraca, 6 žena i 23 dece od 8 do 17 godina) dok su se vraćali kući sa posla uveče. Izraelska vojska je naredila da se u svim arapskim selima u blizini Zelene linije uspostavi policijski čas. Međutim, ova naredba je stupila na snagu pre nego što su obavešteni stanovnici ovih lokaliteta, uključujući i stanovnike Kafr Kasima.
Nakon rata 1967. godine, u kojem je izraelska vojska okupirala Zapadnu obalu, pojas Gaze, Golansku visoravan u Siriji i Sinajsko poluostrvo u Egiptu, uvedeno je vanredno stanje nad palestinskim stanovništvom, kao i jordanskim, sirijskim i egipatskim stanovništvom u ovim područja. Godine 1993. sporazumi iz Osla I omogućili su ograničenu samoupravu Palestinaca pod Palestinskom nacionalnom upravom. Zvanično, samo delovi Oblasti C na Zapadnoj obali su pod vanrednim stanjem.[18]
Tokom rata u Libanu 2006. godine, ministar odbrane Amir Perec je proglasio vanredno stanje nad severom zemlje. Izraelske odbrambene snage su dobile ovlašćenje da izdaju uputstva civilima i da zatvore kancelarije, škole, kampove i fabrike u gradovima za koje se smatra da su pod pretnjom napada, kao i da uvedu policijski čas u gradovima na severu.[19]
Mauricijus uredi
Mauricijus je poznat kao „Vestminsterski“ stil demokratije, ali poseban sistem koji je na Mauricijusu nametnut tokom perioda građanskih nemira 1968. godine kao hitna mera, nikada nije ukinut i još uvek ga koriste tamošnje policijske snage do danas.[20]
Napomene uredi
- ^ Uključujući i ustavna prava građana.
Reference uredi
- ^ a b v g Gažević, Nikola (1974). Vojna enciklopedija (knjiga 8). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 63—64.
- ^ Anonymous (19. 8. 2010). „Martial Law”. LII / Legal Information Institute.
- ^ „Martial law”. britannica.com.
- ^ Safi, Michael (2020-09-27). „Armenia imposes martial law after clashes with Azerbaijan”. The Guardian (na jeziku: engleski). ISSN 0261-3077. Pristupljeno 2020-09-27.
- ^ Boyce, James (2010). Van Diemen's Land. Black Inc. str. 266. ISBN 978-1-921825-39-2.
- ^ Simon Apiku. Egypt to lift 25-year-old emergency laws. Middle East On-line, 23 March 2006.„Middle East Online”. Arhivirano iz originala 2006-08-24. g. Pristupljeno 2006-04-16.
- ^ Joelle Bassoul. Egypt renews state of emergency for two years. Middle East On-line, 1 May 2005. [1] Arhivirano 2015-02-18 na sajtu Wayback Machine
- ^ Adam Morrow and Khaled Moussa al-Omrani. "Egypt: Despair Over Two More Years of Martial Law." Inter Press Service News Agency. „EGYPT: Despair over Two More Years of Martial Law”. Arhivirano iz originala 2009-05-18. g. Pristupljeno 2009-06-20.
- ^ a b „The Iranian Revolution | King Pahlavi (the Shah) against Dissent”. MacroHistory: World History. Pristupljeno 2010-12-23.
- ^ „Emad Baghi :: English”. www.emadbaghi.com.
- ^ „Article 79”, Constitution of the Islamic Republic of Iran, 1989, Pristupljeno 17. 9. 2017, „The proclamation of martial law is forbidden.”
- ^ „Iranian Constitution” (PDF). WIPO. Pristupljeno 25. 11. 2018.
- ^ a b Féron, Valerie (2001). Palestine(s): Les déchirures. Paris, Editions du Felin. ISBN 2-86645-391-3.
- ^ Bassma Kodmani-Darwish (1997). La Diaspora Palestinienne. Paris: Presses Universitaires de France. ISBN 2-13-048486-7.
- ^ "The authorities did not recognise the legality of residence in the country of anyone not registered during the November 1948 census and issued with an identity card or military pass. Anyone who had left the country for any reason before the census, and was not registered and in possession of a card or pass was regarded as an "absentee". If he subsequently infiltrated back into the country (including to his home village), he was regarded "as illegal" and could be summarily deported. The IDF repeatedly raided villages, sorted out legal from illegal residents and, usually, expelled the "returnees."" Morris, Benny (1987) The birth of the Palestinian refugee problem, 1947–1949. Cambridge University Press. ISBN 0-521-33028-9. p. 240
- ^ Join Akevot Research Institute in revealing the story of the Military Rule over Palestinian citizens in Israel 1948-1966
- ^ Raz, Adam. How Israel Tormented Arabs in Its First Decades – and Tried to Cover It Up Haaretz.com. Haaretz, January 9, 2021
- ^ Cohen, Amichai; Cohen, Stuart (2012). Israel's National Security Law: Political Dynamics and Historical Development (na jeziku: engleski). Routledge. ISBN 978-0-415-54914-1.
- ^ Katz, Yaakov; Mizroch, Amir (15. 7. 2006). „Martial Law Declared in the North”. The Jerusalem Post. Pristupljeno 7. 6. 2017.
- ^ Curpen, Indradev. „Raouf Gulbul: 'Arrest first and enquire afterwards is not consonant with the principles of Human Rights and Justice'”. Defi. Arhivirano iz originala 2014-05-12. g.
Literatura uredi
- Gažević, Nikola (1976). Vojna enciklopedija (knjiga 8). Beograd: Vojnoizdavački zavod.
- Macomb, Alexander, Major General of the United States Army, The Practice of Courts Martial, (New York: Harper & Brothers, 1841).
- Macomb, Alexander, Major General of the United States Army, A Treatise on Martial Law, and Courts-Martial as Practiced in the United States. (Charleston: J. Hoff, 1809), republished (New York: Lawbook Exchange, 2007). ISBN 1-58477-709-5.
- Rehnquist, William H. (1998). All the Laws but One: Civil Liberties in Wartime
. New York: William Morrow & Co. ISBN 0-688-05142-1. - The Concise Oxford Dictionary of Politics. Edited by Iain McLean and Alistair McMillan, Oxford University Press, 2004.
- Black's Law Dictionary: Definitions of the Terms and Phrases of American and English Jurisprudence, Ancient and Modern. Henry Campbell Black. St. Paul: West Pub. Co., 1979.
- G. Edward White (2012). Law in American History: Volume 1: From the Colonial Years Through the Civil War. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-972314-0.
- Roger L Severns (2015). Prairie Justice: A History of Illinois Courts under French, English, and American Law. SIU Press.
- Firmage, Edwin Brown; Mangrum, Richard Collin (2001). Zion in the courts. University of Illinois: University of Illinois Press. ISBN 0-252-06980-3.
- Dallin H Oaks, Marvin S Hill. Carthage Conspiracy: The Trial of the Accused Assassins of Joseph Smith.
- Jeffrey M. Shaw Ph.D., Timothy J. Demy Ph.D. War and Religion: An Encyclopedia of Faith and Conflict.
