Википедија

Рањени Црногорац (Paja Jovanović)

слика Паје Јовановића

Ranjeni Crnogorac je slika realizma Paje Jovanovića.[1] Predstavlja ulje na platnu, naslikano 1882. godine. Prikazuje ranjenog mladića okruženog seljacima u tradicionalnoj odeći, tokom crnogorsko-turskog rata.

Ranjeni Crnogorac
UmetnikPaja Jovanović
Godina1882.
Tehnikaulje
Dimenzije114 × 186 cm
MestoGalerija Matice srpske

Prvo prikazivanje je izazvalo pohvale kritičara i osvojila je prvo mesto na godišnjoj umetničkoj izložbi Akademije likovnih umetnosti u Beču 1882. godine. S obzirom na njen uspeh, Jovanović je dobio austrougarsku vladinu stipendiju i sklopio ugovor sa francuskom galerijom u Londonu za produkciju serije slika o balkanskom životu. Istoričari umetnosti Ranjeni Crnogorac smatraju jednim od najboljih Jovanovićevih orijentalističkih dela. U narednim decenijama je dovršio još tri verzije kompozicije, od kojih su tri ulja na platnu. Prva je trenutno izložena u Galeriji Matice srpske u Novom Sadu, druga i treća su u privatnim kolekcijama, a četvrta je smeštena u Muzeju Jugoslavije u Beogradu.

Opis uredi

Originalna uljana slika je dimenzije 114 × 186 centimetara.[2] Prikazuje ranjenog mladića okruženog seljacima u tradicionalnoj odeći, tokom crnogorsko-turskog rata, u jednosobnom skromnom stanu.[3] Seljaci nose ručno šivene košulje, grube gamaše i kožne cipele. Stoje iznad zemljanog poda, a u pozadini je kolekcija posuđa za jelo.[4] Desno od ovih figura stoji ožalošćeni starac, i sam okružen brojnim ljudima u narodnoj nošnji.[2] Krajnje desno mogu se videti dve figure kako stoje neupadljivo u senci. Potpis umetnika se nalazi u donjem desnom uglu.[5]

Jovanović je komponovao ukupno četiri verzije Ranjeni Crnogorac, tri uljane slike i jednu skicu. Ono što razlikuje prvi prikaz od narednih verzija je njegova veličina (do sada najveća), detaljna preciznost i umetnikovo uklanjanje dve figure viđene kako se zadržavaju u senci u originalu.[4] Druga verzija, uljana slika, dimenzije 100 × 152 centimetara. U donjem desnom uglu se nalazi umetnikov autogram.[5] Treća izvedba je skica dimenzija 23 × 35 centimetara, sa autogramom dole desno.[6] Četvrta verzija, druga uljana slika, dimenzije 70 × 103 centimetara. U donjem desnom uglu se vidi umetnikov autogram.[5]

Jovanović svojim delima nije dodeljivao nazive, jer je smatrao da će, ako je slika dobro komponovana, posmatrači sami moći da izvedu naslov. Tako se većina njegovih dela različito naziva.[7] Ranjeni Crnogorac je poznat i kao Ranjeni Hercegovac, Ranjeni Bosanac, Žalosni susret, Žalosni rastanak i Propalo razbojništvo.[4]

Istorija uredi

Pozadina uredi

 
Paja Jovanović, 1899.

Paja Jovanović (1859—1957) bio je jedan od najistaknutijih srpskih realističkih slikara krajem 19. veka.[8] Tokom svoje rane karijere počeo je da se poistovećuje sa orijentalističkim slikarstvom, na kojem su prikazane scene sa Balkanskog poluostrva, koje su tada bile pod kontrolom Osmanskog carstva.[2] Između 1877. i 1882. pohađao je akademiju likovnih umetnosti u Beču, gde je bio pod mentorstvom Kristijana Gripenkerla i Leopolda Milera. Gripenkerl je podučio mladog Jovanovića osnovnim strukturnim principima renesansnog i baroknog slikarstva, pomažući mu tako da bolje razume prostorne probleme i raspored velikog broja figura, kako pokretnih, tako i statičnih. Miler je podstakao Jovanovića da prihvati naturalistički pristup, beležeći samo ono što je mogao da vidi i oslanjajući se što manje na svoju maštu. U tom kontekstu je Muler naložio Jovanoviću da tokom poseta domovini direktno proučava balkanski život, namerno ga usmeravajući ka orijentalističkom slikarstvu.[9]

Orijentalistička dela, vinjete egzotičnog života na Srednjem istoku, u severnoj Africi i na Balkanu, bila su prilično popularna među srednjoevropskim i zapadnoevropskim kolekcionarima umetnosti krajem 19. i početkom 20. veka. U vreme nastanka Ranjeni Crnogorac događaji na Balkanu decenijama su činili glavne vesti u evropskim prestonicama.[3] Crnogorci su se borili i izgubili crnogorsko-turski rat. Usledilo je oko decenije mira, ali su 1872. godine Osmanlije masakrirali više od dvadeset Crnogoraca. Ratovi su se završili Berlinskim sporazumom 1878. godine, ali povremeni prekogranični okršaji su se nastavili sve do ranih 1880-ih.[2] Iako Jovanović nikada nije precizirao, verovatno je slika nastala tokom crnogorsko-osmanskog rata.[3]

Poreklo uredi

Jovanović je prvu, i najpoznatiju verziju Ranjeni Crnogorac komponovao 1882. godine tokom studija na bečkoj akademiji. Kasnije te godine slika je prodata trgovcu u Beču. U roku od nekoliko meseci, on ju je prodao budimpeštanskom kazinu za 1000 florina. Posle Drugog svetskog rata bila je u posedu jugoslovenske ambasade u Budimpešti, koja ju je 1971. poklonila Galeriji Matice srpske, gde je u stalnoj postavci. Katalogizovana je pod inventarskim brojem GMS Y/3912.[4]

Druga verzija Ranjeni Crnogorac je nastala 1891. godine. Prvobitno je bila u vlasništvu Arthur Toot & Sons, londonskog prodavca umetničkih dela, pre nego što je pripala Salonu. Nakon čega je postala deo privatne kolekcije i ostala je u privatnom vlasništvu do 1989. godine, kada je na aukciji u Sotbisu između 1989. i 1997. prebačena u muzej u Rimu, nakon čega je ponovo prodata. Trenutno se nalazi u privatnoj kolekciji.[5]

Treća verzija, napravljena posle 1900. godine, deo je privatne kolekcije.[6] Četvrta, naslikana dvadesetih godina, bila je u privatnoj kolekciji do Drugog svetskog rata. Posle rata su je zaplenili komunisti. Posle smrti Josipa Broza Tita, izložena je u Kući cveća. Trenutno je izložen u Muzeju Jugoslavije, a katalogizovana je pod inventarskim brojem 59 R.[5]

Analiza uredi

U skladu sa Milerovim savetom, Jovanović je izbegao stvaranje sentimentalnog dela i umesto toga se usredsredio na prikazivanje likova i situacija koje je uočio tokom svog boravka na Balkanu. Ovo je razlikuje od ostalih orijentalističkih slika tog doba, koje su se zasnivale na putovanjima, a ne na sopstvenom iskustvu.[3] Istoričar umetnosti Lilijen Filipovič Robinson primećuje da grupisanje figura i njihova međusobna interakcija podsećaju na slike oplakivanja nad Hristovim telom.[2] Desna polovina scene povlači se u senku, dok je leva osvetljena, gde se nalaze glavne figure. Jovanović tako usmerava pogled posmatrača sleva nadesno, od prvog do drugog plana, kroz kružni obrazac grupisanja kao i dijagonalne linije seljačkih mačeva. U skladu sa Milerovim učenjima u vezi sa svetlošću i bojom, Jovanović dodaje svetlo crvene boje kako bi sceni dao toplinu i pokret, čineći da izgleda kao da se odvija pred gledaocem. Obrada četkica je raznovrsna, u rasponu od glatkih širokih poteza koji definišu čvrstoću zidova do brzih kratkih koji ostavljaju utisak kao da su figure u pokretu.[10]

Filipovič Robinson hvali Jovanovićevo rukovanje linearnom i vazdušnom perspektivom. Primećuje da je delo lišeno kvaliteta koji su izmislili studiji drugih orijentalističkih slika i tvrdi da glavni cilj Jovanovića nije bio da prikaže određeni istorijski događaj, već da podseti svoju publiku na tekuću borbu balkanskih naroda protiv Osmanlija i pruža ljudsko lice onima koji su uključeni u tu borbu.[10]

Nasleđe uredi

Slika je prvi put javno prikazana 1882. godine, na godišnjoj studentskoj izložbi Bečke akademije, na kojoj su bila izložena dela nastala tokom akademske 1881—82.[4] Dobro su je prihvatili likovni kritičari i Jovanovićevi vršnjaci, ocenivši da je to najlepše delo izložbe i dodelivši mu prvo mesto.[11] Jovanović je takođe dobio stipendiju austrougarske vlade. Petar Petrović, kustos Narodnog muzeja, piše da je iznosila 300 florina.[4] Istoričari umetnosti Radmila Antić[12] i Nikola Kusovac[13] navode da je stipendija iznosila 1000 florina. Trijumf Jovanović na studentskoj izložbi i naknadna stipendija su mu pružili sredstva za putovanje tokom letnjih raspusta, tokom kojih je dobio brojne ideje za buduće slike, poput Lekcije mačevanja.[13] Osvajanjem nagrade Bečke akademije postao je ugledan slikar orijentalističkih dela, to je postavilo temelje za dalje prepoznavanje i uspeh.[3] Jovanović je 1883. godine sklopio ugovor sa francuskom galerijom Ernest Gambart u Londonu za izvođenje serije slika o balkanskom životu.[14] Ovaj ugovor garantovao mu je doživotnu finansijsku sigurnost.[15]

Istoričari umetnosti smatraju Ranjeni Crnogorac jednim od najboljih Jovanovićevih orijentalističkih dela.[12] Petrović je naziva krunskim postignućem umetnikovih studija pod Milerom.[4] Jovanović je nastavio da slika i niz drugih orijentalističkih dela, naročito Zmijski šarmer (1887).[16]

Vidi još uredi

Izvori uredi

  1. ^ Medaković, Dejan (1994). Srpski slikari XVIII–XX veka: Likovi i dela. Belgrade: Prosveta. str. 255. ISBN 978-86-07-00757-8. 
  2. ^ a b v g d Bogdanović, Jelena; Robinson, Lilien Filipovitch; Marjanović, Igor (2014-09-01). On the Very Edge: Modernism and Modernity in the Arts and Architecture of Interwar Serbia (1918–1941) (na jeziku: engleski). Leuven University Press. str. 45. ISBN 978-90-5867-993-2. 
  3. ^ a b v g d Filipovitch-Robinson, Lilien (2008). „Paja Jovanović and the Imagining of War and Peace” (PDF). Journal of the North American Society for Serbian Studies. 22 (1): 39. Arhivirano iz originala 08. 12. 2015. g. Pristupljeno 15. 05. 2021. 
  4. ^ a b v g d đ e Bogdanović, Jelena; Robinson, Lilien Filipovitch; Marjanović, Igor (2014-09-01). On the Very Edge: Modernism and Modernity in the Arts and Architecture of Interwar Serbia (1918–1941) (na jeziku: engleski). Leuven University Press. str. 44. ISBN 978-90-5867-993-2. 
  5. ^ a b v g d Petrović, Petar (2012). Paja Jovanović: Sistematski katalog dela. Beograd: Narodni muzej Srbije. str. 16. ISBN 978-86-7269-130-6. 
  6. ^ a b Petrović, Petar (2012). Paja Jovanović: A Systematic Catalogue of His Works. Belgrade: National Museum of Serbia. str. 41. ISBN 978-86-7269-130-6. 
  7. ^ Kusovac 2012, p. 118, note 156.
  8. ^ Jelavich, Charles; Jelavich, Barbara (1986). The Establishment of the Balkan National States, 1804-1920 (na jeziku: engleski). University of Washington Press. str. 280. ISBN 978-0-295-96413-3. 
  9. ^ Bogdanović, Jelena; Robinson, Lilien Filipovitch; Marjanović, Igor (2014-09-01). On the Very Edge: Modernism and Modernity in the Arts and Architecture of Interwar Serbia (1918–1941) (na jeziku: engleski). Leuven University Press. str. 43. ISBN 978-90-5867-993-2. 
  10. ^ a b Filipovitch-Robinson, Lilien (2008). „Paja Jovanović and the Imagining of War and Peace” (PDF). Journal of the North American Society for Serbian Studies. 22 (1): 40. Arhivirano iz originala 08. 12. 2015. g. Pristupljeno 15. 05. 2021. 
  11. ^ Antić, Radmila (1970). Paja Jovanović (na jeziku: srpski). Muzej Grada, Beograda. str. 30. 
  12. ^ a b Antić, Radmila (1970). Paja Jovanović (na jeziku: srpski). Muzej Grada, Beograda. str. 31. 
  13. ^ a b Kusovac, Nikola (2009). Paja Jovanović. Beograd: Narodni muzej. str. 35. ISBN 978-86-80619-55-2. 
  14. ^ Bogdanović, Jelena; Robinson, Lilien Filipovitch; Marjanović, Igor (2014-09-01). On the Very Edge: Modernism and Modernity in the Arts and Architecture of Interwar Serbia (1918–1941) (na jeziku: engleski). Leuven University Press. str. 46. ISBN 978-90-5867-993-2. 
  15. ^ Filipovitch-Robinson, Lilien (2007). „Exploring Modernity in the Art of Krstić, Jovanović and Predić” (PDF). Journal of the North American Society for Serbian Studies. 21 (1): 122. Arhivirano iz originala 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 15. 05. 2021. 
  16. ^ Popović, Radovan (2014). „Razmatranje formalno-kompozicionih karakteristika orijentalističkih slika Paje Jovanovića” (PDF). Zbornik Radova Akademije Umetnosti: 27—31. 

Literatura uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Рањени_Црногорац_(Паја_Јовановић)&oldid=27677729”