Sandžak (1943—1945)
Ovaj članak sadrži spisak literature (štampane izvore i/ili veb-sajtove) korišćene za njegovu izradu, ali njegovi izvori nisu najjasniji zato što ima premalo izvora koji su uneti u sam tekst. Molimo vas da poboljšate ovaj članak tako što ćete dodati još izvora u sam tekst (inlajn referenci). |
Sandžak je od 1943. do 1945. godine, u okviru novog socijalističkog poretka koji se izgrađivao u Jugoslaviji, bio tretiran kao zasebna političko-teritorijalna jedinica Jugoslavije. U tom periodu, vrhovnu vlast na oslobođenoj teritoriji Sandžaka činilo je Zemaljsko antifašističko veće narodnog oslobođenja Sandžaka (ZAVNOS), najvažnije narodno predstavničko, zakonodavano i izvršno telo i političko rukovodstvo NOB-a u Sandžaku.
| Sandžak | |
|---|---|
 Područje u nadležnosti Zemaljskog antifašističkog veća narodnog oslobođenja Sandžaka (ZAVNOS-a), 1943–1945. godine. | |
| Glavni grad | Novi Pazar |
| Regija | Balkan |
| Zemlja | Jugoslavija |
| Događaji | |
| Vladavina | |
| • Oblik | socijalizam |
| Predsednik predsedništva ZAVNO Sandžaka | |
• | Sreten Vukosavljević |
| Istorija | |
• Uspostavljeno | 1943. |
Osnivačka skupština ZAVNOS-a održana je 20. i 21. novembra 1943. u Pljevljima. U to vreme, područje Sandžaka nalazilo se pod okupacijom Sila Osovine i bilo je administrativno podeljeno između Crne Gore i Nedićeve Srbije, dok su delovi regije bili u sastavu oslobođene partizanske teritorije.
Prvi predsednik Predsedništva ZAVNOS-a bio je Sreten Vukosavljević. ZAVNOS je imao sledeću organizacionu strukturu: Predsedništvo, Izvršni odbor, 7 odseka — upravni, privredno-finasijski, prosvetni, informativno-propagandni, socijalni, zdrastveni i verski. Područje na kojem je ZAVNOS imao jurisdikciju činilo je 8 sandžačkih srezova: deževski, sjenički, pribojski, prijepoljski, štavički, novovaroški, bjelopoljski i pljevaljski.
Pokrenut je list „Glas Sandžaka’’, organ ZAVNOS-a, koji je počeo da izlazi 15. juna 1944. godine. Izvršni odbor (vlada Sandžaka) je bio stalno u pokretu, a nakon konačnog oslobođenja Sandžaka 13. januara 1945. godine bio je smešten u Novom Pazaru.
Konačna arbitraža o statusu Sandžaka izvršena je na petoj sednici Predsedništva AVNOJ-a koja je održana 24. februara 1945. godine. Tada je istaknuto da položaj Sandžaka treba rešiti na način da se deževski, sjenički, pribojski, prijepoljski, štavički i novovaroški srez pripoje federalnoj Srbiji, a bjelopoljski i pljevaljski srez Crnoj Gori. 26−27. marta 1945. godine u Novom Pazaru je održana Oblasna konferencija KPJ za Sandžak na kojoj su podržana opredeljenja AVNOJ-a o budućnosti Sandžaka i doneta je odluka o prestanku rada ovog partijskog organa i osnivanju Okružnog Komiteta KPJ za Novopazarski okrug, koji je obuhvatao teritoriju 6 današnjih sandžačkih opština u okviru Republike Srbije.
Na Drugom, a takođe i poslednjem, zasedanju ZAVNOS-a, 29. marta 1945. godine, u Novom Pazaru, doneta je odluka o raspuštanju ZAVNOS-a. Ta odluka potvrđena je na Trećem zasedanju AVNOJ-a, 7. avgusta 1945. godine.