Sahat-kula u Pirotu
Sahat-kula u Pirotu je najverovatnije podignuta krajem 18. veka. [1]
Istorija uredi
Jedini dosad poznati opisi pirotske sahat–kule potiču iz druge polovine HIH veka, iz 1864. i 1872/73.godine. [2] Za izgradnju sahat-kule u Pirotu bio zaslužan turski spahija Mutališ, zvani Kožuško. On je sagradio sahat–kulu od novca pronađenog na svojoj njivi kod pirotskog sela Veliki Jovanovac.[3]
Sahat–kula u varoši Pirot bila je među narodom poznata samo kao Kula. Kako se nalazila u centru varoši, oko nje se odvijao trgovački život. U drugoj polovini HIH veka oko sahat–kule, pa prema Kamenoj ćupriji na rečici Bokludži nalazila se čaršija sa dve kafane i jednom česmom. Tako je, izvesni Sulejman Smailović imao dućan sa placem kod Kule, čija se masa prodavala 16. maja 1881. U izveštaju pirotskog načelstva iz 1882. godine piše da je oko sahat-kule postojala velika pijaca, za koju se preporučivalo kaldrmisanje, radi lakšeg održavanja čistoće.
Jednom prilikom, 80-ih godina HIH veka, sprečen je pokušaj rušenja sahat-kule i zabeleženo je: „Ali kome je smetala ona živopisna sahat-kula te je i ona danas u razvalinama“. Onaj koji je obustavio rušenje pitao je Piroćance zašto hoće da sruše sahat–kulu. Odgovorili su mu da bi se za sam kamen moglo uzeti sto dukata. „Šta oni znaju da se takav ukras jedne varoši ne bi mogao nazidati ni za 4-5000 dukata. Strast za rušenjem i razvlačenjem, i ništa više.“ [4][5] Sahat– kula znatno je oštećena u srpsko–bugarskom ratu, novembra 1885, kada je srpska vojska, prilikom povlačenja iz Pirota, minirala dinamitom barutni magacin kod gradića Kale. Napuštajući Pirot u decembru iste godine, bugarska vojska je odnela kao ratni plen sat i zvono, te je 1889. zabeleženo da „toranj“ u centru grada, kod koga se okupljala ekipa takmičara u streljaštvu, nije imao „doboš i sat“. Kamen sa sahat-kule iskorišćen je za građenje drugih zgrada u tom periodu. Bugari su vratili zvono i ono se trenutno nalazi u Pazarskoj crkvi.
Ostaci Kule su uklonjeni u maju 1928. godine kada su uklonjeni i ostaci Careve džamije. Na tom mestu je izgrađena česma kao i park.
Sahat - kula je danas samo uspomena na razglednicama Pirota. Tako je jednu ilustrovao Ludvik Kuba dok je bio na proputovanju kroz južnu Srbiju. [6] Ostaci sahat-kule vidljivi su i na staroj fotografiji pirotske pijace pohranjenoj u digitalnoj biblioteci Nacionalne biblioteke Francuske.[7]
Izgled uredi
Sahat–kula se nalazila u centru varoši, u blizini Careve džamije, preko puta Rabenovog zdanja, kod parkinga nekadašnje Male pijace, odnosno danas između hotela i robne kuće u Pazaru. Časovnik se nalazio na vrhu ozidane kule.[8] Imala je kvadratnu osnovu, koja se sužavala kako je kula išla u visinu. Bila je ozidana od tesanog kamena sa ukrasnim ornamentima i visoka osam do deset metara. Ispod krova nalazilo se zvono povezano sa satom na jednoj strani. Na zidovima sahat-kule nalazili su se i otvori (puškarnice) sa strana, kroz koje je prodirala oskudna svetlost u unutrašnjost. Od ulaznih vrata do sata sa zvonom vodile su drvene stepenice. Zabeleženo je da se izbijanje zvona za puni sat čulo po tihom vremenu i do Bele Palanke, odnosno „na dva sata hoda u daljinu", što znači da je sat bio bez mina, tj. sat je otkucavao samo pune sate, nikad polusate ili četvrti.
Reference uredi
- ^ Pirotski leksikon, Službeni glasnik, 2012.
- ^ Pirot i okolina u spisima savremenika od HIX do početka HH veka, priredila B. Lilić, str. 78.
- ^ Zbornik radova Pirot - od turske kasabe do modernog grada, preko Berlina i Versaja, str. 60
- ^ S. Velkova, M. Panajotović, Putopisi o Pirotu i pirotskom kraju, Pirot 2012, str. 69-70
- ^ Pirotski zbornik br. 2, 1969, str. 206
- ^ Lazarević, Davor (2016). „Česi, Poljaci i Slovaci u Pirotu : (1878-1918)”. D. Lazarević. Arhivirano iz originala 12. 11. 2021. g. Pristupljeno 12. 11. 2021.
- ^ „Stara fotografija pirotske pijace”. Gallica - Bibliothèque nationale de France.
- ^ V. Nikolić Stojančević, Leskovac i oslobođeni predeli Srbije 1877–1878 godine, Leskovac 1975, str. 18.