Википедија

Sezonski afektivni poremećaj

Sezonski afektivni poremećaj ili rekurentna (povratna) zimska depresija je oblik depresije koja se ponavlja u jesenjem i zimskom periodu, a iščezava u proleće i leto. Većina obolelih, nešto češće žena nego muškaraca, iako ima simptoma depresije — gubitak zadovoljstava energije, osećanja bezvrednosti, nemogućnost koncentracije, pokazuje i blaži porast telesne mase, uz povećanu potrebu za konzumiranjem šećera i hrane sa visokim sadržajem ugljenih hidrata, i pojavu simptoma samo u zimskom periodu. Bolest je pomalo slična hibernaciji koja postoji kod nekih životinjskih vrsta (npr. medveda) i ne može se smatrati „pravim” psihijatrijskim problemom.[1]

Sezonski afektivni poremećaj
SinonimiZimska depresija, zimska melanholoja, letnja depresija, sezonska depresija
Svetlosna terapija je uobičajene metoda lečenja sezonskih afektivne poremećaja i cirkadijalne disritmije

Za lečenje sezonskog afektivnog poremećaja od sredine osamdesetih godina 20. veka, kao korisna pokazala se jarka bela svetlosna terapija. Iako ona i danas ima glavnu uloga u lečenju, istraživači su u proteklih nekoliko godina istražili brojne načine za primenu svetlosne i drugih terapija.[2]

Istorija

uredi

Istraživanje sezonskog afektivnog poremećaja započela je u Sjedinjenim Američkim Državama 1979. godine kada je Herb Kern, inženjer istraživač, uočio da se oseća depresivno tokom zimskih meseci. Kern je sumnjao da je zimsko svetlo uzrok poremećaja i izneo je ovaj svoj stav naučnicima u Nacionalnom institutu za mentalno zdravlje SAD, koji su radili na istraživanju cirkadijalnih ritmova. Oni su se zainteresovali za ovaj Kerijev predlog i osmislili su svetlosnu lampu za lečenje Kernove depresije. Nakom nekoliko dana tretmana Kern se osećao mnogo, kao i drugi pacijenati koji su kasnije tretirani na isti način.[3]

Prvo sistematsko registrovanje i prijavljivanje sezonskih afektivnih poremećaja u SAD počelo je 1980-ih od strane doktora Normana E. Rozentala, i njegovih saradnika zaposlenih u Nacionalnom institutu za mentalno zdravlje (engl. National Institute of Mental Health (NIMH)). A počelo je tako što je Rozental bio inicijalno motivisani da otkrije uzrok sopstvenog iskustva sa depresijeom koja mu se ponavljala tokom mračnih dana dugih severnoameričkih zima. Povezujući pojavu simptoma sa vremenom njihovog javljanja Rozental je pretpostavio da je uzrok poremećaja, praćenog smanjenjenjem raspoloženja, najverovatnije nedostatak prirodnog svetla tokom zime. Rozental je sa saradnicima dokazao ovaj fenomen u placebo kontrolisanoj studiji, koristeći svetlosnu terapiju u njenom lečenju. Rezultati ove studije obavljeni su u SAD 1984. godine. Iako su Rozentalove ideje prvobitno pozdravljene, one su kod dela naučne javnosti prihvaćene sa skepticizmom.[4]

U dijagnostički i statistički priručnik (DSM-III) „Mentalni poremećaji” Američka psihijatrijska asocijacija je prvi put 1987.[5] uključila „sezonski obrazac” kao odrednicu za dijagnozu teške depresije i bipolarnih poremećaja (uključujući i druge verzije oba poremećaja). Uključivanje sezonskog uzorka kao odrednice, bio je opravdan, jer se smatralo da će on biti dijagnostički validniji od drugih faktora uključenih u dijagnozu promene raspoloženja, kao što su melanholija i distimija. Isti taj Dijagnostički i statistički priručnik za mentalne poremećaje, u četvrtom izdanju (DSM-IV) klasifikuje sezonski afektivni poremećaj kao podtip ili „specifikator” jedne od teških depresija ili bipolarnog poremećaja, u kojoj se simptomi depresije manifestuju sezonski, jer jedan od pet pacijenata sa sezonskim depresivnim simptomima zapravo ima bipolarni poremećaj.[6]

U SAD je, od 1990-ih, iz ove oblasti, postala značajna dobro poznata knjiga Vintera Bluesa, objavljena 1993. godine, kao standardni uvod u izučavanje ove teme.[7]

Epidemiologija

uredi

Sve više ljudi pati od afektivnih poremećaja, ili prema dosadašnjim istraživanjima više od 330 miliona stanovnika širom sveta ima problem sa depresijom. Ovo stanje koje se karakteriše velikom tugom i gubitkom zadovoljstva u obavljanju svakodnevnih aktivnosti, prema procenama za narednih 20 godina, po broju obolelih, najverovatnije će nadmašiti srčana oboljenja, pa će po tome depresija kao oblik duševne bolesti, postati uobičajena koliko i prehlada.[8] Imajući navedeno u vidu posebnu pažnju treba obratiti na oblik sezonskog afektivnog poremećaja koji je epidemiološki gledano, blaži oblik deprersije, jer ima svoj periodicitet javljanjanja i sledeće epidemiološke karakteristike:

Morbiditet

U Sjedinjenim Američkim Državama, u kojima od ovog poremećaja pati najmanje milion Amerikanaca, procene prevalencije u pojedinim državama variraju od 0,4% do 10% u zavisnosti od metodologije koja je korišćena.[8] Ugroženost bolešću u SAD raste kod stanovnika koji živeo što dalje od ekvatora, a postoje i brojni dokazi da su osobe koje u SAD migriraju sa niže na višu nadmorsku visinu podložnije ovom poremećaju.[9]

Oko 2% populacije u severnoj Evropi pati od teške depresije, a u Velikoj Britaniji, do 6% odraslih osoba ima ponavljajuće velike depresivne epizode - sezonskog karaktera javljanja.

Postoji i genetska komponenta poremećaja koji se javlja kod bliskih srodnika.

Sezonski uzorak bolesti utvrđen je kod 15% pacijenata sa ponovljenim poremećajima raspoloženja, uključujući unipolarne i bipolarne forme bolesti.

Starost

Prosečna starost obolelih u SAD je 27 godina.

Stopa prevalencije u starijoj životnoj dobi se smanjuj, a polne razlike nestaju.

Tokom reproduktivnih godina, bolest je četiri puta češće kod žena nego kod muškaraca.

Deca takođe mogu biti pogođena, a stopa incidencije kod dečaka i devojaka je slična.

Polne razlike

Poremećaj češće pogađa žene u odnosu na muškarace, sa žensko : muškim odnosom — 4 : 1. Ta razlika u prevalenciji među polovima se smanjuje sa gubitkom reproduktivnih sposobnosti i sa godinama starosti.[10]

Sezonske razlike

Zimski početak sezonskog afektivnog poremećaja u SAD je najčešći period javljanja, a karakteriše se atipičnim depresivnim simptomima koji uključuju: hipersomniju, povećan apetit i želju za ugljenim hidratima).

Poremećaj se (znatno ređe), može; javiti u proleće/leto. Tada se karakteriše nesanicom i gubitkom apetita, i dosta sliči klasičnoj depresiji.[11]

Etiopatogeneza

uredi

Etiologija sezonskog afektivnog poremećaja nije u potpunosti shvaćena. Uzrok je najverovatnije kombinovano dejstvo fizioloških, psiholoških, genetskih i životnih faktora.[12] Smanjeno izlaganje dnevnoj svetlosti, kada se tokom zime veći deo vremena provodi u zatvorenim prostorijama, je neka vrsta cirkadijalne disritmije, izazvana ostljivošću na svetlost, sa poremećajem u metabolizmu neurotransmitera (npr serotonina, melatonina, dopamina), hipovitaminozom D i genetskim varijacijama, u monoaminskim i retinalnim fotopigentnim genima.[13]

Važno je napomenuti da pojedini etiološki faktori mogu imati heterogenu kliničku sliku, dok neki faktori mogu igrati važnu ulogu kod nekih osoba sa poremećajem, a kod nekih drugih ne.[14][10]

Klinička slika

uredi
 
Litografija žene sa znacima afektivninog poremećaja

Najveći deo simptomi sezonskog afektivnog poremećaja slični su simptomima tipične depresije:

  • Pad energije
  • Nedostatak ili smanjenje volje
  • Loše raspoloženje (često većeg intenziteta u jutarnjim časovima)
  • Manje interesovanja za život
  • Ograničena sposobnost da se uživa u stvarima koje su inače bolesniku pre pojave simptoma pričinjavale zadovoljstvo
  • Razdražljivost
  • Snižena potreba za kontaktom sa drugim ljudima
  • Manjak interesovanja za seksualni čin

Simptomi sezonskog afektivnog poremećaja mogu i da se razlikuju od navedenih, i da se razlikuju i od tipične depresije u kojoj dominira gubitak apetita i gubitak na težini, dok osobe koje pate od sezonskog afektivnog poremećaja, uglavnom jedu prekomerno i dobijaju na težini.[15]

Dijagnoza

uredi

Da bi se zadovoljili DSM-5 dijagnostički kriterijumi za velike depresivne poremećaje sa sezonskim obrascem, kod ovog poremećaja treba dijagnostički utvrditi, da se:

  • depresija javlja samo u određenom periodu godine (npr u jesen ili zimu)
  • potpuna remisija simptoma dešava u karakterističnom vremenu godine (npr proleće).
  • kod bolesnika manifestuju simptomi afektivnog poremećaja u najmanje dve epizode u prethodne dve godine,
  • manifestacije znatno razlukuju po manifestacija od afektivnog nesesezonskih poremećaja.[16]

U slučajevima kada kod pacijenta postoji očigledan uticaj sezonskih psihosocijalnih stresora (npr sezonska nezaposlenost) ne pojavu depresije, ovaj oblik poremećaja ne ispunjava dijagnostičke kriterijume za sezonski afektivni poremećaj.

Diferencijalna dijagnoza

uredi

Primarno, u diferencijalno dijagnostička razmatranja sezonskih afektivnih poremećaja treabalo bi detaljno sagledati sve depresivne poremećaje ili određeni spektar bipolarnih poremećaja sa specifičnom „sezonskom varijacijom.”

Terapija

uredi

Lečenje bolesti može se sprovesti u vidu samopomoići, svetlosne terapije i terapije lekovima:

Samopomoć

uredi

Uz podrška okoline koja je veoma važna, simptomi poremećaja mogu se ublažiti sledećim merama samopomoći:

  • Provođenjem više vremena na otvorenom prostoru u toku vidnog dela dana,
  • Redovnim bavljenjem fizičkom aktivnošću.
  • Razgovorom sa porodicom i prijateljima, kako bi bolesnik bolje shvatio šta se događa sa njim.

Svetlosna terapija

uredi
 
Jedna od lampi za svetlosnu terapiju
Vidi još: Svetlosna terapija

Ova vrsta terapije osmišljena je kao zamena za prirodnu svetlost. U njoj se bolesnik izlaže fluorescentnoj svetlosti intenziteta od 10.000 luksa (mera osvetljenja) u trajanju od 30 minuta, u ponovljenim tretmanima do nastanka simptoma. Poboljašnja se najčešće uočavaju nakon nedelju dana redovne svetlosne terapije.

Neželjeni efekti su retki i blagi.[17] Nakon nastanka simproma terapija se produžava u skladu sa individalnim reakcijama pacijenta.

Poređenja radi, intenzitet unutrašnje svetlosti iznosi oko 100 luksa, dok je za vreme svetlog sunčanog dana njen intenzitet oko 50.000 luksa ili više. Žarko belo dnevno svetlo deluje na ćelije u retini oka, koja je nervnim putevima povezane sa hipotalamusom (delom mozga koji učestvije u kontroli cirkadijskih ritmova), i na određen način pomaže u stabilizaciji narušenih funkcija u sezonskom afektivnom poremećaju.[18]

Lekovi

uredi

Velika grupa lekara danas preporučuju da pacijenti sa sezonskim afektivnim poremećajima prvo probaju tradicionalnu svetlu terapiju belim svetlom nakon buđenja, pa tek ako ona ne pomogne ili stvara neugodne i/ili neželjene efekte, može se pokušati sa antidepresivnom terapijom ili jednom od alternativnih terapija u istraživanju.[19]

Bupropion

Kao lek izbora u SAD za lečenje sezonskog afektivnog poremećaja predložen je bupropion (Wellbutrin XL) koji je odobren od strane FDA,[20] prvo ka lek za terapuju teške depresije a potom i za prevenciju sezonskog emotivnog poremećaja (zimske depresije).[21] Efikasnost Bupropiona (Wellbutrin XL) za sprečavanje epidemija zimske depresije u SAD ustanovljena je u tri dvostruko slepe, placebo kontrolisane studije kod odraslih sa istorijom teškog depresivnog poremećaja koji se javljao u jesen i zimu. U ovim studijama; procenat osoba koji su bili bez depresije na kraju lečenja bio je značajno veći kod onih na Bupropionu (Wellbutrin XL) nego kod onih na placebu. Za sva tri kombinovana istraživanja, ukupna stopa depresije pacijenata na kraju lečenja bila je 84% procenata za one na Bupropionu, u poređenju sa 72% za one na placebu.[22]

Antidepresivi

Iako antidepresivi mogu biti od pomoći u terapiji sezonskog afektivnog poremećaja, mali broj sprovedenih studija koje su porediole rezultate oba terapijska modalitete, ukazale su na to da su svetlosna terapija i antidepresivi podjednako efikasni kod sezonskih afektivnih poremećaja.[11]

Izvori

uredi
  1. ^ Kronfeld-Schor N, Einat H. Circadian rhythms and depression: human psychopathology and animal models. Neuropharmacology. 2012 Jan. 62 (1):101-14.
  2. ^ „Trastorno afectivo estacional (SAD)”. familydoctor.org (na jeziku: španski). 2017-08-01. Pristupljeno 2023-06-28. 
  3. ^ Rosenthal, Norman E. Winter Blues (2006). Everything You Need to Know to Beat Seasonal Affective Disorder (Revised ed.). New York: The Guilford Press. ISBN 978-1593852146. 
  4. ^ Rosenthal, Norman E.; Sack, D. A.; Gillin, J. C.; Lewy, A. J.; Goodwin, F. K.; Davenport, Y.; Mueller, P. S.; Newsome, D. A.; Wehr, T. A. (1984). „Seasonal Affective Disorder”. Archives of General Psychiatry. 41 (1): 72—80. PMID 6581756. doi:10.1001/archpsyc.1984.01790120076010. 
  5. ^ 3rd ed., rev.; DSM-III-R; American Psychiatric Association, 1987
  6. ^ Megan K. Traffanstedt, Sheila Mehta, Steven G. LoBello Major Depression With Seasonal Variation Is It a Valid Construct? First Published January 19, 2016.
  7. ^ More, Lee Kremis (December 26, 1994). "It's Wintertime: When Winter Falls, Many Find Themselves In Need Of Light". Milwaukee Sentinel. Gannett News Service.
  8. ^ a b Westrin A, Lam RW. Seasonal affective disorder: a clinical update. Ann Clin Psychiatry. 2007 Oct-Dec. 19 (4):239-46
  9. ^ Magnusson A. An overview of epidemiological studies on seasonal affective disorder. Acta Psychiatr Scand. 2000 Mar. 101 (3):176-84.
  10. ^ a b Kurlansik SL, Ibay AD. Seasonal affective disorder. Am Fam Physician. 2012 Dec 1. 86 (11):1037-41.
  11. ^ a b Yildiz M, Batmaz S, Songur E, Oral ET. State of the art psychopharmacological treatment options in seasonal affective disorder. Psychiatr Danub. 2016 Mar. 28 (1):25-9.
  12. ^ Rohan KJ, Roecklein KA, Haaga D. Biological and Psychological Mechanisms of Seasonal Affective Disorder: A Review and Integration. . Current Psychiatry Reviews. 5 (1): 37—47. 2009.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć).
  13. ^ Stewart AE, Roecklein KA, Tanner S, Kimlin MG. Possible contributions of skin pigmentation and vitamin D in a polyfactorial model of seasonal affective disorder. Med Hypotheses. 2014 Nov. 83 (5):517-25.
  14. ^ Sohn CH, Lam RW. Update on the biology of seasonal affective disorder. CNS Spectr. 2005 Aug. 10 (8):635-46; quiz 1-14.
  15. ^ Marshall & Cheevers 2003, str. 77
  16. ^ American Psychiatric Association. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fifth Edition. Washington, DC: American Psychiatric Association; 2013.
  17. ^ Rosenthal NE, Sack DA, Gillin JC, Lewy AJ, Goodwin FK, Davenport Y, et al. Seasonal affective disorder. A description of the syndrome and preliminary findings with light therapy. Arch Gen Psychiatry. 1984 Jan. 41 (1):72-80.
  18. ^ Westrin A, et al. Seasonal Affective Disorder: A Clinical Update, Annals of Clinical Psychiatry (Oct.–Dec. 2007): . 19 (4): 239—46.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć).
  19. ^ Lam RW, et al. Canadian Consensus Guidelines for the Treatment of Seasonal Affective Disorder Clinical and Academic Publishing, 1999.
  20. ^ „First drug for seasonal depression”. FDA Consumer. 40 (5): 7. 2006. PMID 17328102. 
  21. ^ Modell JG, Rosenthal NE, Harriett AE, Krishen A, Asgharian A, Foster VJ, Metz A, Rockett CB, Wightman DS (2005). „Seasonal affective disorder and its prevention by anticipatory treatment with bupropion XL”. Biol Psychiatry. 58 (8): 658—67. . doi:10.1016/j.biopsych.2005.07.021.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  22. ^ First Drug for Seasonal Depression FDA Consumer magazine September-October 2006

Literatura

uredi
  • Marshall, Fiona; Cheevers, Peter (2003). Positive options for Seasonal Affective Disorder. Alameda, California: Hunter House. str. 77. ISBN 978-0-89793-413-8. 
  • Lieverse R, Van Someren EJ, Nielen MM, Uitdehaag BM, Smit JH, Hoogendijk WJ. Bright light treatment in elderly patients with nonseasonal major depressive disorder: a randomized placebo-controlled trial. Arch Gen Psychiatry. 2011 Jan. 68 (1):61-70.
  • Wirz-Justice A, Bader A, Frisch U, Stieglitz RD, Alder J, Bitzer J, et al. A randomized, double-blind, placebo-controlled study of light therapy for antepartum depression. J Clin Psychiatry. 2011 Jul. 72 (7):986-93.
  • Rohan KJ, Mahon JN, Evans M, Ho SY, Meyerhoff J, Postolache TT, et al. Randomized Trial of Cognitive-Behavioral Therapy Versus Light Therapy for Seasonal Affective Disorder: Acute Outcomes. Am J Psychiatry. 2015 Sep 1. 172 (9):862-9.
  • Rohan KJ, Roecklein KA, Lacy TJ, Vacek PM. Winter depression recurrence one year after cognitive-behavioral therapy, light therapy, or combination treatment. Behav Ther. 2009 Sep. 40 (3):225-38.
  • Partonen T, Lönnqvist J. Prevention of winter seasonal affective disorder by bright-light treatment. Psychol Med. 1996 Sep. 26 (5):1075-80.
  • Nussbaumer B, Kaminski-Hartenthaler A, Forneris CA, Morgan LC, Sonis JH, Gaynes BN, et al. Light therapy for preventing seasonal affective disorder. Cochrane Database Syst Rev. 2015 Nov 8. CD011269.

Spoljašnje veze

uredi
Klasifikacija
Spoljašnji resursi


 Molimo Vas, obratite pažnju na važno upozorenje
u vezi sa temama iz oblasti medicine (zdravlja).
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Сезонски_афективни_поремећај&oldid=27674690”