Stavilac

Stavilac je bila dvorska titula u srednjovekovnoj Srbiji i Bosni. Odgovara vizantijskim dvorskim titulama domestika i domestika stolnika. Domestik i stolnik imali su zadatak da poslužuju cara na svečanim obedima po strogo utvrđenom ceremonijalu. U posebno svečanim trenucima pridruživao bi se po rangu znatno viši peharnik. Počasna dužnost svodila bi se na ceremonijal oko carske trpeze. U slučaju njihove odsutnosti istu dužnost obavljali bi carevi rođaci. U pitanju su bile ličnosti od visokog poverenja kojima je blizina caru omogućavala uspon u službi.

Vizantijski stolnik i srpski stavilac nisu istovetne titule jer je srpski stavilac obavljao i dužnosti vizantijskog domestika stolnika. Uloga stavioca nije se iscrpljivala na svečanim obedima već je obavljao i druge poslove kao što je na primer uprava nad hlebarima dok je sluga bio starešina ljudi koji su se brinuli o vinu. Uglednik sa ovom titulom podizao je svetodmitarski dohodak, potpisivao povelje, a ponekad je dobijao i ulogu milosnika.

Titula stavioca u srednjovekovnoj Srbiji prvi put je zabeležena na dvoru kralja Milutina. U pitanju je Đuraš Vrančić, rodonačelnik Đuraševića. Miloš Vojinović, sin vojvode Vojina, bio je potpisnik povelje kojom je Stefan Dušan prodao Dubrovčanima Ston i Pelješac. Istu titulu nosio je oko 1350. godine Vojislav Vojinović, docnije jedan od najistaknutijih srpskih oblasnih gospodara. Istu službu obavljao je i Lazar Hrebeljanović kasnije srpski knez.

Nakon što se proglasio za kralja Srba i Bosne, Tvrtko I Kotromanić počeo je da uređuje dvor po uzoru na Nemanjiće pa se i u srednjovekovnoj Bosni javlja titula stavioca. Na Tvrtkovom dvoru stavilac je bio Tvrtko Vlađević dok je istu službu kod kralja Stefana Dabiše obavljao Ivan Radivojević. Nakon dezintegracije države Nemanjića oblasni gospodari su počeli da svoje dvorove uređuju po uzoru na dvor Nemanjića pa se tako javlja titula stavioca kod Aleksandra, gospodara Kanine i Valone koga je služio stavilac Ujeđa.

Kako su srpski dvorovi bili daleko skromniji od vizantijskog sistem službi je bio manje razvijen pa je tako titula stavioca zauzimala viši položaj u odnosu na slične vizantijske titule (stolnik i domestik stolnik). Stavilac se nalazi u krugu maloborjnih dvorana koji su izuzetno bliski vladaru. Rang stavioca je opao nakon proglašenja carstva i preuzimanja zvučnijih vizantijskih titula despota, sevastokratora i kesara.

Literatura

• R. Mihaljčić, Stavilac, Istorijski časopis 23 (1976) 5—21.